―Boshlang‘ich sinf o‘qish darslarida ona haqidagi asarlarni zamonaviy

ONA MEHRI (Ertak)
14
 
O'htam Utmmov 
I 
Bundan ming yillar ilgari Soylik degan joyda yalmog‗iz kampir yashagan 
ekan. Turqi sovuq, ko‘zlari o‗ra kabi chuqur, tishlari esa qoziqday-qoziqday 
ekan. Yo'lida tog‗, daryolar uchrab qolsa, bir aylanib qanot chiqarar ekan. 
Ko'zlagan maqsadiga bir zumda yeter ekan. 
U qah-qah urib kulsa, tog'dan tosh yumalab, atrofni dahshatli ovoz qoplar 
ekan. Uning qadaml yetgan tuproqda giyoh unmas, odam zoti qolmas ekan. 
Kunlardan bir kun o'aha yalmog'iz yerga ag'anabdi-da, qanot chiqarib 
uchibdl. Kun botiah vaqtida Uzunterak degan qishloqdagi olmazorga qo'nibdi. 
Daraxtlar panasiga berkinlb, atrofni kuzatibdi. Shu daqiqada olmazor burchagidagi 
uyning eshigi ochilibdi. 
Uydan bola ko‗tarib, yoshgina ayol chiqibdi. U bog‗ga kirib o‗g‗liga olma 
uzib berayotgan ekan, uni yalmog'iz ko‗tarib qochibdi. Yarim kechada Soylikka 
yetiahibdi. Juvonning ko‗zi uyilib yotgan suyaklarga tushib, dodlab yuboribdi. 
Bolani bag‗riga bosganicha dag‗-dag‗ titrar emish. U o'zidan ham bolasini qattiq 
avaylarmish. 
II 
Yalmog'iz hayron bo'libdi. ―Insonda onalik mehri g'oyat zo'r kuch deb 

---

53 
eahitgandim. Qani, bir sinab ko‗ray-chi‖, — debdi o‗ziga-o‗zi. 
— 
Hoy, odamzod. Buyrug'imni bajarsang. hozir qutulasan. Agar 
so'zimni ikki qilsang, faqat suyaklaring qoladi. Qani bo'l, ko‗z oldimda bolangni 
anavi jarga irg'it, — debdi yalmog'iz. 
Juvon hayrat bilan unga tikilibdi, biroq churq etmabdi. Bolasini mahkam 
quchibdi. Yalmog'iz g'azablanib, bolaga qo‗l uzatibdi. Ona faryod ko'tarib, uning 
yuziga chang solibdi. 
Yalmog‗izning g‗azabi qo‗zib, qulog'i ustidagi uzun sochidan bir tola 
yulibdi. Shu zahoti ona-bola qop- qorong‗i, zax o‗raga tushib qolibdi. O‘raning 
to‗rt tomoniga uzun-uzun mixlar qoqilgan ekan. Son - sanoqsiz kovaklardan 
chipor ilonlar bosh chiqarib turishar, ona-bolaga qarab vishillashar emish. Oyoq 
ostidagi qumda esa dumlarini gajak qilib chayonlar yurarmish. Yalmog'iz ayolga 
do‗q urib: 
— 
Bolangni bo‗g‗ib o'ldirasanmi yoki ilon va chayonlarga yem bo'lasanmi? 
Qaysi birini tanlay- ean?— debdi. 
— 
Go‗shtimni qiymalasang ham bolamdan ajral- mayman!- deb qichqiribdi 
ona. 
III 
Yalmog'iz qulog‗1 uatidan yana bir tola eochiii yulibdi. O‗aha 
daqiqadayoq o‗ra ichidagi mixlar, chayon va ilonlar qayoqqadlr yo‗qolibdi. 
Ammo qum qum ostidan biqir-biqir loyqa suv chiqa boshlabdi. 

---

54 
— 
Ha, botir juvon, qalaysan endi? — debdi 
yalmog‘iz. 
Ona o'lishini bilibdi. Bolasini bag‗riga bosib, yalmong‗izga: 
— 
Sen, odamxo'r, menga jazo beraver. Menga hukmingni o'tkaza olmaysan. 
Axir men — onaman. Mayli, tanamni nimtalab tashla. Lekin men o‗lmay 
turib, bolamga tega olmaysan, — debdi. 
Suv ko‗payib, onani ko'ma boshlabdi. Go'dak yig'labdi. Ona bolasini o'ng 
kaftiga o‗tqazibdi. Qo'iini baland ko'tarib, suvdan chiqarib turibdi. Bola ojiz 
kaftda pitirlay berib, yiqilib tushibdi. Ona jon talvasasida bolasini yana yuqoriga 
ko‗tarib olibdi. 
Buni ko'rgan yalmog'izni titroq bosibdi. Chunlu u bunday qat‘iy irodali 
ayolni sira ko'rmagan екаn. 
Yalmog'iz yengilibdi. U osmonga qarab alam bilan o‗kiribdi. O‗kiraverib 
charchabdi. So‗ng bir dumalab, qanot chiqaribdi. Tog‗-toshlar orasiga yo‗I olibdi.
IV 
O‗radagi suv sekin-asta kamayibdi va qumning o‘zi qolibdi. Bechora ona 
bolasini mahkam quchoqlaganicha behush yotgan emish. Shu vaqt bulbulcha 
paydo bo'libdi. U ona-bola turguncha sayrayveribdi. Ona holsizgina qo‗zg'alibdi-
da, biг iloj qilib bolasini o'radan olib chiqibdi. 
Onaning ko‗ngli yorishibdi. U bolasi bilan qishlog‗iga yo‗l olibdi. Oradan 
talay yoz-qish o'tibdi. Ona qarib qolibdi. O‗g‗llchasi esa pahlavon bo‗lib 
ulg'ayibdi. Bir kun pahlavon tog'- toehlarda ov qilib yurgan ekan. Uni bulbulcha 
uchratlb, tanib qolibdi. U sayrab pahlavonga hamma voqeani hikoya qilibdl. 
Pahlavon yalmog‗izdan odamlar o'chini olishga bel bog‗iabdi. 
Pahlavon 
yalmog‘izni yetti yil izlabdi. Oxiri Soylikdagi eski g‘ordan 
topibdi. U bilan ikki kecha-yu ikki kunduz olishibdl. Uchinchi kun yalmog'izning 
yuragiga qilich sanchibdl. Shu-shu el-yurt yalmog‗izdan qutulib, bexavotir yashay 
boshlabdi. 
4-sinf o‘qish darsligida berilgan Hakim Nazir ―Shoira‖ hikoyasi odobli 

---

55 
Shoira qiz va uning onasi haqidadir. Habiba opa qizini baholari pasayib ketganini 
ko‘rib, uni uy yumushlaridan ozod qiladi. Lekin bir kuni onasi ishdan kelganida 
Shoira uyda yo‘q edi. Ona qizidan hafa bo‘ladi. U qizini izlan Oitbibilarning uyiga 
boradi. Ona uyerdagi ahvolni ko‘rgandan keyin, qizini holatiti tushundi. Ona qiziga 
yaxshi ish qilganini lekin, darslardan orqada qolmasligini aytadi. Qiz onasidan 
xursand bo‘ladi. Bundan ko‘rinib turibdi-ki, hikoyada do‘slik, ona mehri, yaxshilik 
kabi fazilatlar namoyon bo‘lgan. Yaxshilik qilaman deb onasini aldamaslik, doim 
onani maslahati bilan ish tutish kerakligini bolalar tushunib yetadilar. Bu hikoyani 
o‘qib bolalar onalarga hurmat, kichiklarga izzatda bo‘lishni o‘rganadilar. Boshqa 
savob ishlarni bajarish bilan birgalikda, darslarni ham o‘z vaqtida bajarish 
kerakligini tushunib yetadilar. 
Hamdam Sodiqovning ―Tomaris‖ hikoyasida Massagetlar malikasi 
To‘maris haqida bayon qiladi. Eramizdan avvalgi 529 – yilda bo‘lib o‘tgan fors-
massagetlar jangi voqealari aks etgan. Lekin, jangda To‘marisning o‘g‘li 
Spargangiz vafot etadi. Tomaris alam ustida o‘glining o‘chini oladi va jangda 
mardlarcha g‘olib bo‘ladi. Hikoyada mard, jasur ona timsoli gavdalanadi. To‘maris 
obrazi orqali bolalar vatanga muhbbat ruhida tarbiyalanadilar.