Boshlang’ich sinf o’quvchilarini tinish belgilarining ishlatilishi bilan tanishtirish

ORFOGRAFIYa O’QITISH METODIKASI


Boshlang’ich sinflarda imloga o’rgatish

O’qituvchi imloviy malakaning psixologik tabiatidan kelib chiqib, kichik yoshdagi o’quvchilarda imloga oid malakani shakllantirish ustida ishlash metodikasini belgilaydi.

Imloviy malaka maxsus nutq malakasidir. To’g’ri yozuv – maxsus nutq faoliyati; yozuv ham murakkab harakat bo’lib, uning asosida nutq yotadi. Imloviy malaka nutq faoliyatining komponenti sifatida gapni sintaktik jihatdan to’g’ri tuzish, so’zni uslubiy aniq qo’llashni ham o’z ichiga oladi.

Imloviy malaka murakkab malaka bo’lib, uzoq davom etadigan mashqlar jarayonida yaratiladi va so’zni fonetik tomondan tahlil qilish, uning morfemik tarkibini aniqlash ko’nikmasi kabilarga asoslanadi. Psixologiya malakani avtomatik harakat, ya’ni mashqlar natijasida asta-sekin avtomatlashgan ongli harakat deb belgilaydi. Avtomatlashish o’rganilgan imlo qoidasining oson yoki qiyinligiga bog’liq. Imloviy malaka o’z tabiati bilan avtomatik hisoblanmaydi. Malaka asosiga qo’yilgan ko’nikma mustahkamlanadi, takomillashadi, yaxshilanadi (harakat tezlashadi, aniq va to’g’ri bo’la boshlaydi, ishonarli va tejamli bajariladi); shuning bilan birga, faoliyatning tuzilmasi qayta quriladi: mayda birlik bilan ishlash kengroq, butun, qo’shilgan birliklar bilan ishlashga o’tadi (masalan, so’zni harflab ko’chirish, bo’g’inlab ko’chirish bilan, keyin so’zni yaxlit ko’chirish bilan, so’ngra u gapni ko’chirish bilan almashadi). Bir imlo malakasi avtomatlashadi, imloga oid boshqa hodisa o’rganiladi va asta-sekin so’zni to’g’ri yozish malakasi hosil bo’ladi. Umuman olganda, yozuv murakkab harakat sifatida ongli jarayonligicha qoladi.

To’g’ri yozuv malakasining shakllanishi uchun o’quvchidan fikrlash faoliyati talab etiladi. Biror to’g’ri yozuv hodisasini o’zlashtirish uchun o’quv va yodda saqlashgina emas, balki analiz va sintez ham tatbiq etiladi. Bunda grammatik va imloviy hodisalarning o’xshash va farqli tomonlarini aniqlash uchun taqqoslash usulidan foydalanish hamda so’z va so’z shakllarini ma’lum grammatik yoki grafik guruhlarga ajratish, muayyan tizimga solish, tushuntirish va isbotlash mashqlaridan foydalanish muhim o’rin tutadi.

SHunday qilib, orfografiyani o’rgatishda, grammatikani o’rgatish kabi, o’quvchilarning analitik-sintetik faoliyatini asta takomillashtira borish talab etiladi.