Boshlang’ich sinflarda “kasr” tushunchasini shakillantirish metodikasi

I-----I-----I-----I-----I-----I
10:5=2 sm so’ngra kesmaning qismini top[ishda 2*3=6 sm ishni bajaradi, yoki birdaniga 10:5*3=6 sm deb bajarish mumkin.
Masala. Daftar 24 betlik, o’quvchi daftarning qismini to’ldiradi.
Necha bet yazilmay qoldi? Masala shartining qisqacha shartiquyidagicha:
Bor edi – 24bet
Yozildi- qimi
Qoldi-?
I----I----I----I----I----I----I----I----I 
Yechish: masalani yechishda kesma tasvirdan foydalanamiz. Kesmani 24 bet deb olib, uni 8 ta teng bo’lakka bo’lamiz va uning 5 qismini ajratamiz.
1) 24:8=3 bet
2) 3*5=15 bet
3) 24-15=9 bet yozilmadi.
Umumiy ifoda ko’rinishida 24-24:8*5=9 bet 4-sinf darsligida berilgan sonning kasrini topishga ba’zi masalalarni yechishda katta, murrakkab ifodalar hosil bo’ladi.
Bunday masalalarning yechimlariniamallarni bajarish yordamida ifodalash kerak bo’ladi. Masalan: oramda 240 msim bor edi. Shu simning qismi ishlatildi. Qolganidan necha metr ortiq sim ishlatilgan?
Yechimning ifoda ko’rinishidagi yozivuni quyidagicha bajaramiz:

1. 
   240:8*5=150 m
   
2. 
   240-150=90 m
   
3. 
   150-90=60 m
   
4. 
   umumiy ifodadan 240:8”*5(240-240:8*5)
   

Kasr tushunchasini shakllantirish har xil premetrlarni teng qismlarga bo’lishdan boshlanadi, bu premetrlarning har birini biz bir butun deb qaraymiz. Abstrak kasr tushunchasi ko’rinishidan shu konkret bo’lishidan singdiriladi maydalananishdan, yoyilishdan kelib chiqqan bo’lishi kerak.
Bu boshlangich bosqichni o’quvchi bir necha yil ilgari bosib o’tgan maktabgacha yoshdayoq unga olmalar, proyneklar va konfetlarni bo’lishga, qovun va tarvizlarni, bodring, pamidorlarni kesishga to’g’ri kelgan edi va usha davrdayoq ko’pmarta butunning yarmi, choragi, uchdan biri va boshqa usullar haqida aytish mumkin. Bolalarning shaklni teng bo’laklarga bo’lish borasida to;plangan tasvirlari va malakalari ularda butunning ulushlari tushunchasini tarkik topishda asosiy boshlang’ich tayanch bo’ladi.
Kasrlarni o’rganishda ko’rsatmalilik va ko’rgazma qo’rollar masalasi ayniqsa muhimdir. Kasrlarni o’rganishning bu bosqichida o’tish to’la ko’rgazmali bo’lishi, ayniqsa zarur shuning uchun ulushlarning hosil bo’lish jarayoni ko’rilayotganligi munosabati bilan iloji boricha kuproq aniq predmetlar: olma, lenta va boshqa har xil geometrik shakllarning modellarini teng bo’laklarga bo’lishga doir amaliy mashg’ulotlarini o’tkazish kerak.
Bolalarni ulushlar hosil bo’lishi bilan tanishtirishga doir birinchi darsni taxminan bunday boishlash lozim.
“Bugun biz yangi sonlar bilan tanishamiz. Mening qo’limdagi nima? (oquvchi olmani ko’rsatadi) qaranglar men uni nima qilayapman (u olmani teng ikkiga ajratadi) har bo’lakni nima deb atash mumkin? (olmaning yarmi bunichi ?) (butun olmani kursatadi) bir butun olma nechta yarimta olmaga teng?” (ikkita)
Predmetlarni teng bo’laklarga bo’lish bilan bir vaqtda ularni teng bo’lmagan bo’laklarga bo’lish bilan ham ish kurish mumkin. Masalan, doiraning bitta modulini ikkita teng bo’lakka, ikkinchisini umuman teng bo’lmagan ikkita bo’lakka bo’lish kerak.