Boshlang`ich ta`lim yo`nalishi 2-kurs sirtqi bo`lim talabalari uchun tavsiya etiladigan mustaqil ta`lim mavzulari

Bog'Iovchi va uning shakliy ko'rinishlari. Bog'lovchilar ham ko'makchilar kabi sintaktik aloqa vositasi sanalib, ulardan tobe munosabatni ifodalashdan tashqari teng munosabatni ham hosil qilishi bilan ajralib turadi. Bog'lovchilar gap bo'laklari, qo'shma gapning sodda gapga teng qismlari orasidagi turlicha aloqalarni, grammatik munosabatini ko'rsatadi. Bog'lovchilar-ning mohiyati, o'zbek adabiy tilidagi bog'lovchilarning turlari, bu turlarga oid so'zlar tilshunosligimizda keng o'rganilgan. Mavjud adabiyotlarda bog'lovchilarning turlari va bu turlarga qaysi so'zlar mansubligi masalasida turlicha nuqtayi nazarlar bor, ya'ni bir ishda bog'lovchi deb berilgan birlik boshqa ishda yuklamalar qatoriga kiritiladi, ko'makchi deb berilgan birlik bog'lovchi deb tan olinadi. Bog'lovchilarga oid so'zlarning aniq
belgilanmaslik sababi ularning lisoniy jihatdan o'rganilmagan-ligida bo'lsa kerak.
Bog'lovchilarni ham ko'makchilar singan shakliy jihatdan uch guruh (sof bog'lovchilar, nisbiy bog'lovchilar, qo'shimcha-simon bog'lovchilar) ga ajratib o'rganish lozim. Sof bog'lovchilar guruhiga faqat bog'lovchi vazifabida qo'llaniladigan va, hamda, yo, yoxud, yoki, ammo, lekin, biroq, chunki, shutting uchun, agar, ya'ni kabi yordamchi so'zlar xos. Qo'shimchasimon bog'­lovchilar guruhiga -ki (-kirn) va ham bog'lovchi, ham yuklama vazifasida kela oladigan -u (-yu), -da, -mi qo'shimchalari mansubdir. -u (-yu), -da qo'shimchalarinmg bog'lovchi vazifa-sini to'la-to'kis bajanshi qator manbalarda qayd etilgan, -mi qo'shimchasida ham bog'lovchilik xususiyati borligini YOmg'ir yog dimi, hamma joy nam bo 'ladi, Karim keldimi, to 'polon boshlanadi tipidagi gaplar tasdiqlaydi. Ushbu gaplarda qo'l-langan -mi qo'shimchasi ta'kid ma'nosini voqelantirgan holda sodda gaplami bir-biriga bog'lash funksiyasini bajaryapti. Nisbiy bog'lovchilarga mustaqil so'z turkumlaridan o'sib chiq-qan, "oraliq uchinchi" tabiatiga (ham mustaqil, ham yordamchi) ega bo'lgan ba'zan, bir, vaqtida, hali goh, (goho) kabi so'zlarning takroriy shakli misol bo'ladi. CHunonchi, I.Ba'zan Qoratoyning ishxonasida, ba'zan choyxonada tunabyurdi. (Oyb.) 2Jkki kundan beri goh savalab, goh shiddat bilan yog'ayotgan yomg'ir hammayoqni ivitib yubordi. (A.Qah.^ 3. Vaqtida qor yog'adi, vaqtida yomg'ir. Bu gaplarda qo'llanilgan ba'zan, goh (goho), vaqtida so'zlarining vazifalari bog'lovchilarga juda yaqin.

3. 
   Yordamchi so`zlar: ko`makchilar, ot ko`makchilar haqida fikringizni to`liq bayon eting hamda badiiy adabiyotlardan 20 ta misol yozing va tahlil qiling
   

Ot, olmosh, harakat nomi va sifatdoshdan keyin kelib, ularni boshqa so‘zga (ko‘pincha fe’lga) grammatik jihatdan tobelanishini ta’minlay-digan so‘zlar ko‘makchi deyiladi. Ko‘makchilar gapda o‘zidan oldingi mustaqil so‘zlar bilan birikib ularga vosita, maqsad, sabab, payt, makon kabi ma’nolarni qo‘shadi va shu so‘zlar bilan birga bitta gap bo‘lagi vazifasini bajaradi.
Ko‘makchilar kelib chiqishiga ko‘ra: sof ko‘makchilar va vazifadosh ko‘makchilardan iborat bo‘ladi:
1) sof ko‘makchilar lug‘aviy ma’nosini batamom yo‘qotgan: bilan, uchun, kabi, singari, uzra, sayin, qadar singari so‘zlarni o‘z ichiga oladi;
2) ko‘makchi vazifasida qo‘llanadigan so‘zlarga tomon, boshqa, sababli, orqali, tufayli, qarab, qaramay, so‘ng, tashqari, beri, ko‘ra, chog‘li, uzra singari so‘zlar kiradi.
Ko‘makchi vazifasida qo‘llanadigan so‘zlar guruhi tarkiban qo‘yi-dagi mustaqil so‘zlarning nutqda ko‘makchi vazifasida ishlatilishi, ya’ni grammatikalizatsiyalashuvi natijasida yuzaga keladi: a) ot ko‘makchi-lar nutqda ham mustaqil ma’noda, ham ko‘makchi vazifasida ishlatila-digan ot, sifat yoki ravish turkumiga mansub bo‘lgan quyidagi so‘zlar-dan tashkil topadi: tomon, tashqari, bo‘yi, chamasi, holda, yo‘sinda kabi otlardan; sababli, tufayli, orqali, qarshi, chog‘li, doir, muvofiq, o‘zga, boshqa kabi sifatlardan; burun, ilgari, keyin,beri, buyon,asosan, binoan, so‘ng singari ravishdan iborat bo‘ladi; b) fe’l ko‘makchilar sifatdosh yoki ravishdosh shakllaridagi fe’llardan birining nutqda ko‘makchi vazifasida ishlatilishi natijasida yuzaga keladi. Ular: ko‘ra, yarasha, qarab, qaramasdan, qaramay, boshlab, tartib, qaraganda, qarata, degan, osha, deydigan kabi so‘zlardan iborat.
Ko‘makchilar o‘zgarmaydi, ya’ni turlanmaydi yoki boshqa turkumlardan yasalmaydi. Ayrim kelishikdagi so‘zlarni boshqaradi. Shunga ko‘ra, ko‘makchilar quyidagi guruhlarni tashkil qiladi: