Yordamchi ishchilar, menejerlar, usta (master)lar, shuningdek boshqa qo‘shimcha ishchilar ish haqi – egri xarajatlar guruhiga kiritiladi
Har bir xo‘jalik yurituvchi subyektda mehnat xarajatlarini to‘g‘ri va egriga bo‘lish aniq sharoitlardan kelib chiqishi lozim. Agar xo‘jalik yurituvchi subyektda bir xil mahsulot ishlab chiqarilsa, nafaqat ishlab chiqarishdagi, balki boshqaruv ishchilari ish haqini ham to‘g‘ri xarajatlar deb hisobga olish mumkin
Shartli-o‘zgaruvchan, shartli doimiy va yarim o‘zgaruvchan xarajatlar
Bozor munosabatlari tobora erkinlashib borayotgan tarraqqiyotning hozirgi bosqichida, raqobat kurashining global strategiyasi qatoriga birinchi navbatda xarajatlarni minimallashtirish strategiyasini kiritish kerak. Yechimni topishni esa ana shu xarajatlarning o‘zini tutishini atroflicha talqin qiladigan va boshqaruvdagi foydalaniladigan iqtisodiy ma’lumotlarning 85 foizini yetkazib beradigan boshqaruv hisobi uslubiyoti nuqtayi nazaridan yondashish lozim.
Bozor munosabatlari tobora erkinlashib borayotgan hozirgi sharoitda faoliyat yuritayotgan har qanday kichik va o‘rta biznes xo‘jalik yurituvchi subyekti faoliyatining samarasi, ertangi istiqboli boshqaruv hisobining muhim va asosiy tamoyili «xarajat – ishlab chiqarish hajmi - foyda» ko‘rsatkichlarining o‘zaro bog‘liqligida ifodalanadi. Ana shu ko‘rsatkichlar orasida xarajatlar boshqaruv hisobini tashkil qilishda alohida e’tiborni jalb qiladi. Uning mohiyati shundan iboratki xarajatlar juda ko‘p elementlardan tashkil topgan bo‘lib, ularning aksariyati boshqaruv qarorlari ta’sirida albatta o‘zgaradi,
Aynan mana shu masala borasida nafaqat amaliyotchilar, balki iqtisodchi olimlar tomonidan ham to‘liq e’tirof etiladigan xarajatlarni boshqarishga yondashish mavjud. Bu xarajatlarning boshqaruv hisobini tashkil qilish nuqtayi nazaridan tasnif qilinishidir. Ana shu umume’tirof etilgan klassifikatsiya mohiyatini quyidagicha guruhlash mumkin:
1. Shartli o‘zgaruvchan xarajatlar.
2. Shartli – doimiy xarajatlar.
3. Yarim o‘zgaruvchan xarajatlar.
Shu o‘rinda e’tirof etish joizki, boshqaruv qarorlarini qabul qilishda ana shu muhim o‘rni bo‘lgan xarajatlarning yuqorida sanab o‘tilgan uch guruhga bo‘linishini MDH mamlakatlari olimlari orasida birinchi bor ilmiy jihatdan asoslaganlar, Vatandoshlarimiz hisoblanadi. Boshqaruv qarorlari eng optimal va qanchalik samarali bo‘lmasin, shartli-doimiy xarajatlar uning ta’siriga tushmaydi, ular nisbatan doimiy hisoblanadi, lekin ishlab chiqarish hajmi oshib boravergan sari, bir dona mahsulotga to‘g‘ri keladigan miqdori kamayib boraveradi
