Bu elementlarning umumiy soni 33 ta b

Birikmalari. Marganets va reniy elementlari karbonil birikmalarida oksidlanish darajalari nolga teng bo’ladi. Bunday birikmalar kovalent bog’lanishning donor-akseptor mexanizmi asosida hosil bo’ladi. Bunday kimyoviy bog’lanish­ning xosil bo’lishida elementlar o’zlarining bo’sh d-orbitallariga, karbonil molekulasidagi bog’lanishda ishtirok etmagan elektron juftlarini joylashtiradi. Bu elementlarning odatdagi sharoitda barqaror bo’lgan sariq rangli Mn(CO)₁₀, rangsiz Tc₂(CO)₁₀ va Re₂(CO)₁₀ tarkibli oson haydash mumkin bo’lgan karbonil birikmalari ma’lum. Marganetsni past valentlik namoyon qiladigan birikmalari ichida ikki valentli birikmalari eng ko’p tarqalgan. Birikmalarning ko’pchiligi suvda yaxshi eriydigan moddalardir. Marganets (II) tuzlari suvda erishi natijasida [Mn(H₂O)₆]⁺² tarkibli akvakomplekslar xosil qilib dissotsilanadi. Mar­ganets (II)- oksid va marganets gidroksidi kimyoviy xossalari jihatidan amfoter moddalardir. Ular oksidlanish darajasini o’zgartirmasdan, kislotalar bilan reaksiyaga kirishib kompleks birikmalar hosil qiladi.

Ishqorlar bilan uzoq vaqt qattiq qizdirilganda reaksiyaga kirishib anion kompleks birikmalar xosil qiladi:

Mn(OH)₂ +4KOH K₄[Mn(OH)₆]

Bu kompleks birikmalar suvli eritmalarda tuliq dissotsilanadi. Shuning uchun bu reaksiyani oddiy sharoitda vujudga keltirish mumkin emas.

MnO—kulrang yashil tusli, yarimo’tkazgich xossasiga ega bo’lgan modda. U MnO₂ ni vodorod atmosferasida qizdirib yoki MnSO₃ ni termik parchalab xosil qilinadi. MnO suvda erimaydigan modda bo’lgani uchun uning gidroksidini bilvosita usulda, ya’ni marganets (II) tuzlariga ishqor ta’sir ettirib xosil qilinadi:

MnSO₄ + 2KOHMn(OH)₂ + K₂SO₄

Xosil bo’lgan Mn(OH)₂ cho’kmasi qaytaruvchi xossasiga ega bo’lgani uchun xavodagi kislorod molekulasi ta’sirida tezda qorayib qoladi:

Mn(OH)₂ +O₂ 2Mn₂MnO₄ + 6H₂O

Marganets (II) birikmalari ammiak ta’sirida ammiakat kompleks birikmalar hosil qiladi. Bunday kompleks birikmalar suv ta’sirida oson parchalanadi:

[Mn(NH₃)₆] CI₂ + 2H₂O Mn(OH)₂ + 2NH₄CI + 4NH₃

Marganets (II) birikmalari ishqoriy metallar tuzlari bilan kompleks birikmalar xosil qiladi:

MnCI₂ + 2KCI K₂ [MnCI₄]

Marganets (II) birikmalari kislotali muhitda kuchli oksidlovchilar ta’sirida marganets (VII) gacha qaytariladi:

MnSO₄ + 5PbO₂ + 6 HNO₃ 2HMnO₄ + 3Pb(NO₃)₂ + PbSO₄ + 2H₂O

Texnetsiy va reniyning ikki valentli birikmalari beqaror moddalardir. Marganetsning turt valentli birikmalaridan eng barqarorlari MnO₂ va MnF₄ dir.

Marganets (IV)- oksid —MnO₂ —tuq qoramtir tusli kukun modda, oddiy sharoitda suvda erimaydi, juda inert, qizdirilganda kislotalar va ishqorlar bilan reaksiyaga kirishadi. Marganets (IV)- oksid kuchli oksidlovchi xossasiga ega bo’lgani uchun qizdirilganda kislotalarni oksidlaydi:

Marganets (IV)- oksid ishqorlar yoki asosli oksidlar bilan aralashtirib suyuqlantirilganda manganitlar xosil qiladi:

MnO₂ + 4HCI → MnCI₂ + CI₂ + 2H₂O

Marganets (IV)- oksid kuchli oksidlovchilar bilan m a n g anatlar va permanganatlar xosil qiladi:

MnO₂ + CaO → CaMnO₃

Texnetsiy va reniylarning TeO₂, KeO₂, TcR₄, ReR₄, M₂TcO₃, M₂ReO₃ tarkibli barqaror birikmalari ma’lum. Marganetsning (VI) valentli birikmalari beqaror moddalardir. Lekin manganat MnO₄^-2 ioni holida anchagina barqaror. Manganatlarning suvdagi eritmalari kuchli iiqoriy muhitdagina mavjud bo’la oladi, lekin suyultirilganda disproporsiyalanadi:

2K₂MnO₄ + 2H₂O→2KMnO₄ + MnO₂ + 4KOH

Marganets (VI) birikmalari kuchli oksidlovchi. Lekin kuchli oksidlovchilar ta’sirida permanganatlarga aylanadi.

2K₂MnO₄ + CI₂ → KMnO₄ + 2KCI

Texnetsiy va reniyning olti valentli birikmalari anchagina barqaror moddalardir. Ularning kislota xossasiga ega bo’lgan ftorid, xlorid, oksid va oksigalogenid birikmalari mavjud. Bu elementlarning olti valentli Galogenidlari ishqoriy metallarning galogenidlari bilan anion kompleks birikmalar hosil qiladi:

ReF₆ + 2KF → K₂[ReF₈]

Bu galogenidlar hatto ishqoriy muhitda ham dispropor­siyalanadi:

3ReCI₆ + 20KOH → 2KReO₄ + ReO₂ +18KCI + 10H₂O

Texnetsiy va reniyning olti valentli birikmalari marganets birikmalariga qaraganda oson oksidlanadigan moddalar bo’lgani uchun, xatto nam xavo ta’sirida ham oksidlanadi:

4K₂TeO₄ + O₂ + 2H₂O →KTeO₄ + 4KOH

Marganetsni Mn₂O₇ va MnOF₅ tarkibli etti valentli birikmalari mavjud. Texnetsiy va reniy galogenid va oksigalogenid birikmalar xosil qiladi. Marganets (VII)- oksid Mn₂O₇ yashil-qora tusli, yog’simon suyuqlik. Marganetsning permanganat tuzlari konsentrlangan sulfat kislota ta’sir ettirib xosil kilinadi:

KMnO₄ + Na₂SO₄ → Mn₂O₇ +K₂SO₄ + H₂O

Bu reaksiyada extiyot choralari ko’rilmasa, xosil bo’lgan Mn₂O₇ kuchli portlash xosil qilib parchalanadi.

2Mn₂O₇ → 4MnO₂+2O₂

Texnetsiy ( VII)- oksid — Tc₂O₇ va reniy ( VII)- oksid — Re₂O₇ anchagina barqaror, kristall tuzilishga ega bo’lgan sariq rangli moddalardir. Ularni metallarga kislorod ta’sir ettirib, tug’ridan-to’gri olish mumkin. Marganets, texnetsiy va reniylar MnO₃F, TcO₃F, ReO₃F tarkibli etti valentli oksigalogenid birikmalar xosil qilinadi. Bu birikmalar kislota xossasiga ega bo’lgan moddalardir. Bu elementlarning oksidlari va oksigalogenidlari suv ta’sirida kislotalar xosil qiladi:

Mn₂O₇ + H₂O→ 2HMnO₄

MnO₃F + H₂O→ HMnO₄ + HF

Bu elementlar kislotalarining kuchi HMnO₄ - HTsO₄ -HReO₄ qator buyicha chapdan o’ngga o’tgan sari kuchsizlanib boradi. Bu kislotalarning xosil qilgan tuzlari suvda eriydigan kuchli oksidlovchilardir. Bulardan KMnO₄ laboratoriyada va texnikada keng qo’llaniladi.

Kaliy permanganat — KMnO₄ suvsiz holatda rombik sistemada kristallanadi, qizdirilganda oson parchalanadi:

2KMnO₄ K₂MnO₄ + MnO₂ + O₂

Kaliy permanganat kuchli oksidlovchi bo’lgani uchun, reaksiya muxitga karab turlicha qaytariladi:

2KnMO₄ + KNO₂ + 2KOH → 2K₂MnO₄ + KNO₃ + N₂O

2KMnO₄ + KNO₂ + H₂O → MnO₂ + 2KNO₃ + 2KOH

2KMnO₄ + 5KNO₂ + 2H₂S0₄ -» 2MnSO₄ + 5KNO₃