Budjet hisobi
Yüklə 3,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
- Z a k . 211
193 qilinadi. Asosiy vositalam ing qoldiq qiymati deganda asosiy vositalaming boshlang‘ich (qayta tiklash) qiymatidan yig‘ilgan cskirish summasini chegirish natijasida hosil b o ‘lgan qiymat tushuniladi. B udjet tashkilotlarida asosiy vositalar qiym atiga teng m iqdorda fond tashkil etiladi, bu fondni hisobga olish uchun ikkinchi tartibli passiv 250- «Asosiy vositalardagi fond» schyoti (subschyoti) q o ‘llaniladi. «Asosiy vositalar» schyotlarida k o ‘rsatilgan asosiy vositalam ing summasi, asosiy vositalam ing eskirishi summasini hisobga olgan holda, 250- «Asosiy vositalardagi fond» subschyotining sum m asiga ham m a vaqt teng bo‘lishi kerak. Asosiy vositalar budjet tashkilotiga (om borga) kelib tushganda m oddiy jav o b g ar shaxs m ol yctkazib beruvchining hujjatida yoki qabul qilib olish dalolatnom asida ana shu qiym atliklam i qabul qilib olgani haqida imzo chekishi kerak. Asosiy vositalar sotib olinganida ulam i sotib olish qiym atlariga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: D ebet 010-013, 0 1 5 -0 1 9 -« A so siy vositalar» subschyotlari; K redit 178 - « B o sh q a debitorlar va kred ito rlar bi!an hisob-kitoblar» su b sch y o ti. Bir vaqtning o ‘z ida quyidagi ikkinchi buxgalteriya provodkasi tuziladi: D ebet 200 - « T ash k ilo tn i saqlashga va boshqa tadbirlarga budjet b o ‘yicha x arajatlar» subschyoti (G'aznachilikka o'tish sharoitida: 214- «Budjet m ablag 'lari hisobidan qoplanadigan budjet mablag ‘lari o luvch ila m in g xarajatlari» subschyoti); K redit 2 5 0 - « A so siy vositalardagi fond» subschyoti. Asosiy vositalam i sotib olish b o ‘yicha operatsiyalam i subschyotlarda bunday hisobga olish tartibi ulam ing butligi va mavjudligi ham da hisobning to ‘laligini ta ’m inlashda katta aham iyatga cgadir. Asosiy vositalam i tashib kelish, o‘m atish va montaj qilish bilan b o g ‘liq bo‘lgan x arajatlar sum m asiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: D ebet 200 - « T ash k ilo tn i saqlashga va boshqa tadbirlarga budjet b o ‘yicha x arajatlar» subschyoti (G'aznachilikka o'tish sharoitida: 214- «Budjet m ablag ‘lari hisobidan qoplanadigan budjet mablag ‘lari o luvchilam ing xarajatlari» subschyoti); 194 K redit 178 - «B oshqa debitorlar v a k red ito rlar bilan h iso b -k ito b lar» subschyoti. A sosiy vositalar ombordan foydalanishga budjct tashkiloti rahb ari tom onidan tasdiqlangan 434-shakldagi yukxati (nakladnoy, talabnom a) bo‘yicha beriladi. Bunda yukxati (nakladnoy, talabnom a) b ir n usxad a yoziladi. Q onunda bclgilangan tartibda bcpul olin gan va bcpul bcrilgan aso siy vositalar ham da ishdan chiqqan asosiy v ositalar hisobda balans qiym ati bo‘yicha aks ettiriladi. Budjet tashkilotlariga asosiy v o sitalar yuqori tashkilotning q aro rig a muvofiq bcpul berilganida quyidagi ikkita buxgalteriya provodkasi tuziladi: 1) Bepul berilgan asosiy vositalam ing boshlang‘ich (qayta tik lash) qiymatiga: D ebet 010-0 1 3 , 015-019 - «A sosiy v o sitalar» subschyotlari; K redit 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti. Bir vaqtning o ‘zida bepul berilgan asosiy vositalam ing eskirish summasi b o ‘lsa, u holda bu eskirish sum m asiga quyidagi b u xg alteriya provodkasi tuziladi: D ebet 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti; K redit 020 - « A sosiy vositalam ing e sk irish i» subschyoti. Barcha asosiy vositalar budjet tashkilotining rahbari bu yrug ‘i b ilan tayinlangan lavozim li shaxslam ing m a s’ui javobgarligida b o ‘lishi kerak. Asosiy vositalar hisobi inventar obyek tlar doirasida ulam i saqlash joylari va ja v o b g ar shaxslari bo‘yicha olib boriladi. Asosiy vo sitalam i saqlash uchun jav obgar bo‘lgan shaxslar asosiy vositalam i om borda hisobga olish kitobini yuritadi. M a s’ui jav o b g ar shaxslar asosiy vositalam ing saqlanishini kuzatib boradi va barcha o ‘zg arishlam ing hisobini yuritadi. M as’ui jav o b g ar shaxs alm ashganda un in g javobgarligida b o ‘lgan asosiy vositalar inventarizatsiyasi o ‘tkaziladi v a bu haqda qabul qilib olish-topshirish dalolatnom asi tuziladi. D alolatnom a budjet tashkilotining rahbari tom onidan tasdiqlanadi. Asosiy vositalar hisobi, kutubxona fondlaridan tashqari, tiyinlarsiz to ‘liq so ‘m hisobida olib boriladi. 195 A sosiy vositalam ing butligi ustidan nazoratni t a ’m inlash va hisobni tashkil qilish uchun h ar b ir obyekt(buyum )ga, inventar raqam i beriladi. Inventar raqam i obyektga biriktirilgan tam g‘ag a bclgilanadi yoki obyektning o ‘ziga b o ‘yo q bilan va boshqa usullar bilan belgilanadi. A sosiy vositalam ing obyektiga beritgan inventar raqam i uning m uayyan budjet tashkilotida b o ‘lgan butun davri davom ida saqlanib qoladi. H isobdan chiqarilgan yoki tugatilgan obyektlam ing inventar raqamlari yangidan olingan boshqa asosiy vositalarga bcrilm asligi kerak. Y um shoq inventar buyum lar maxsus m uhr (shtam p) yordam ida, yuvganda o ‘chm aydigan b o ‘yoq bilan m arkalanadi. M axsus m uhr (shtam p)da budjet tashkilotining nom i, buyum lar foydalanishga berilganda esa, q o ‘shim cha ravishda, foydalanishga berilgan yili va oyi ham b o ‘lishi kerak. Ijaraga olinganda asosiy vositalar ijarachilarda balansdan tashqaridagi 01-«Ijaraga olingan asosiy vositalar» subschyotida ijaraga beruvchilar tom onidan ularga belgilangan inventar raqam i bilan hisobga olinadi. A sosiy vositalam ing analitik hisobi A V -6 shakldagi va AV-8 shakldagi inventar kartochkalarda yuritiladi. K artochkalar har bir inventar obyekti (buyum i) b o ‘yicha yuritiladi. B ir turdagi buyum lar A V -9 shakldagi kartochkalarda hisobga olinadi. A V -6, AV-8 va AV-9 shakllardagi inventar kartochkalar AV-10 shakldagi asosiy vositalam ing inventar kartochkalarini xatlashda ro ‘yxatga olinadi. A V -6 shakldagi inventar kartochka binolam i, inshootlam i, uzatkich qurilm alarini, m ashinalar va uskunalam i, asboblarni, ishlab chiqarish (jihozlari bilan b irg a) va x o ‘jalik inventarlarini ham da transport vositalarini hisobga olish u chun m o ‘ljallangan. A sosiy vositalar muayyan budjet tashkiloti ichida joydan-joyga ko‘chirilganda tegishli yozuvlar m azkur kartochkaning orqa tom oniga qayd qilinadi. AV-8 shakldagi inventar kartochka ishchi hayvonlam i, mahsuldor va zotdor m ollarni h isobga olish uchun ham da k o ‘p yillik daraxtlarni va yem i yaxshilashga d o ir kapital xarajatlam i hisobga olish uchun xizm at qiladi. AV -9 shakldagi inventar kartochka kutubxona fondlarini va sahnaga q o ‘yish jih o zlarin i guruhlab hisobga olish uchun m o ‘ljallangan. 196 K utubxona fondlari uchun bitta kartochka ochiladi. U n d a hisob faqat pul ifodasidagi um um iy sum m ada yuritiladi. Bundan tash q ari, kutubxona xodim lari tom onidan kutubxona fondini m iqdor b o ‘y ic h a tezkor hisobi, har bir kitob b o ‘yicha uning m iqdori va bahosi k o ‘rsa tilg an holda, olib boriladi. B udjet tashkilotlarining asosiy vositalariga am o rtizatsiy a ajratmasi hisoblanm aydi, balki belgilangan tartibda eskirish h isoblanadi. Eskirish binolar va inshootlar, uzatkich qurilm alar, m ash in alar va uskunalar, ishchi hayvonlar, transport vositalari, ishlab chiqarish (jihozlari bilan birga) va x o 'jalik invcntarlari, foydalanish yoshiga (voyaga) yetgan k o ‘p yillik daraxtlar b o ‘yicha aniqlanadi. E skirish: arxitektura va san ’atning noyob yodgorliklari b o ‘lgan binolar va in sho otlar; kabinet va laboratoriyalarda o ‘quv ishlari va ilm iy m aqsadlarda foydalaniladigan uskunalar, eksponatlar, nusxalar, amaldagi v a am al qilmayotgan m odellar, m aketlar va boshqa k o ‘rgazmali qoM lanm alar; mahsuldor m ollar, qo‘toslar, h o ‘kizlar, kiyiklar, hayvonot o lam in in g cksponatlari (hayvonot bog‘i va shunga o ‘xshash m uassasalarda); foydalanish yoshiga yetm agan ko‘p yillik daraxatlar; kutubxona fondlari, filmlar fondi, sahnaga qo‘yish jihozlari, badiiy va m uzey qiym atliklari; ichki kiyim lar, k o ‘rpa-to‘shaklar, kiyim -kechaklar va p o y afzallar b o ‘yicha aniqlanmaydi. Eskirish, shuningdek, chct elda jo y lash g an tashkilotlam ing asosiy vositalari uchun ham aniqlanmaydi. 0 ‘zbekiston Respublikasi budjet tashkilotlarida aso siy vositalarga eskirish 0 ‘zbekiston R espublikasi M oliya vazirlig i tomonidan belgilangan tartibda o ‘m atilgan foizlar b o ‘yicha h isoblanadi. Asosiy vositalam ing eskirishini hisobga olish u ch u n ikkinchi tartibli 020-«A sosiy vositalam ing eskirishi» subschyoti q o ‘llaniladi. Budjet tashkilotlarida asosiy vositalam ing eskirish sum m asi y u q o rid a keltirilgan m e’yorlar bo‘yicha t o i i q kalendar yil uchun (h iso bo t yilining qaysi oyida olinganligidan yoki qurilganligidan q at’iy nazar) aniqlanadi. Bu subschyot passiv subschyot hisoblanadi. A sosiy vositalam ing eskirishi hisoblanganida q u yid agi buxgalteriya provodkasi tuziladi: D ebet 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti; K redit 020 - «A sosiy v o sitalam in g eskirishi» subschyoti. 197 A sosiy vositalam ing AV-6, A V -8 shakldagi inventar kartochkalariga ulam ing y illik eskirish m e’yori va sum m asi, eskirish s o ‘nggi m arotaba h isoblanad ig an yil yozib q o ‘yiladi. Eskirish summasi asosiy vosita q iym atining 100 foizidan oshm asligi kerak. Asosiy vositaning qiym atini 100 foiz m iqdorida eskirish hisoblangan, lekin undan kelajakda hali foydalanish m um kin bo‘lsa ham uni, to‘la qiym atga teng boMgan eskirish hisoblangani sababli, hisobdan chiqarishga asos bo ‘la olm aydi. Asosiy v o s ita la rn i q a y ta b ah olash H u k u m atn in g qarori bo‘yicha yilning m a’lum sanasidagi holat b o ‘yicha a so siy vositalarni qayta baholash am alga oshiriladi. Hozirgi vaqtda, b u d je t tashkilotlarining asosiy vositalarini qayta baholash har yili 1-yanvar holatiga (joriy yilning 1-fevraligacha) qayta baholash o ‘tk azilay otgan davrdagi baholam ing darajasidan kelib chiqib, am alga oshiriladi. Q ayta baholash paytida asosiy vositalam ing to ‘liq qayta tiklash qiym ati, y a ’ni agar tashkilot qayta baholash sanasida m avjud b o ‘lgan bozor n arx lari va tariflari b o 'y ic h a ulam i xuddi shunday yangi obyek tlarga to ‘liq alm ashtirishi shart b o 'lsa, u am alga oshirishi kerak b o ‘lgan x arajatlam in g to‘liq qiym ati belgilanadi. M a ’n a v iy eskirgan obyektlam ing to ‘liq qayta tiklash qiymati, obyek tlam in g m a ’naviy eskirishi tegishli narxlar va tariflam ing o ‘zgarish darajalari v a s u r’atlarida aks etishidan kelib chiqib, ulam i tayyorlashga doir m av ju d xarajatlar asosida, qayta baholash sanasida m avjud boMgan narxlar v a tariflar b o ‘yicha belgilanadi. Ishlab chiqarishdan chiqarilgan obyektlam ing to ‘liq tiklash qiym atini belgilash p ay tid a ulam ing aniq nusxasini tayyorlash uchun narxlar va xarajatlam i hozirgi sharoitda belgilash am alda m um kin em asligi sababli, ushbu q iy m at ilgari chiqarilgan v a hozirgi obyektlam ing eng m uhim foydalanish xususiyatlariga nisbatan tuzatishlar kiritilgan, ishlab turgan xuddi sh u n d ay chiqarilayotgan obyektlam ing to‘liq qayta tiklash qiymati asosida o ‘rin egallash qiymati sifatida belgilanadi. T exnik holatidan q at’iy nazar tashkilotning mulkida, uning x o ‘jalik yuritishi (ish lab turgan va foydalanilm ayotgan) turgan, konservatsiyada 198 turgan, hisobdan chiqarish uchun tayyorlab q o ‘yilgan, lekin belgilangan tartibda tegishli dalolatnom alar bilan rasm iylashtirilm agan, barcha asosiy vositalar qayta baholanishi kerak. Asosiy fondlam ing to ‘liq q ay ta tiklash qiym ati tashkilotning xohishiga qarab, alohida obyektlar qiym atini yilning 1-yanvarida shakllangan baholanayotgan obyektlarga aynan o ‘xshash, yangi obyektlarga doir hujjatlar asosida tasdiqlangan bozor narxlari b o ‘yicha to ‘g ‘ridan-to‘g‘ri qayta hisoblash yo‘li bilan (m atn davom ida-«T o‘g ‘rid an -to ‘g ‘ri qayta baholash usuli») y o k i-a s o s iy fondlar turlari va esk irish foizi b o ‘yicha tabaqalashtirilgan, asosiy fondlar qiym atining o ‘zgartish indekslarini qo‘llagan holda alohida obyektlam ing dastlabki (qayta tiklash) qiymatini indekslash y o ‘li bilan (m atn davom ida-«Indeks u suli») belgilanadi. Blinda asosiy fondlam ing b ir turdagi obyektlari b o ‘y ich a (rusumlar, turlar va hokazolar bo'yicha) yagona usul qoMlaniladi. Q ayta baholashni tashkilot m ustaqil ravishda y oki qonunchilikka muvofiq baholash faoliyati bilan shug‘ullanish h u qu qiga ega bo ‘lgan ckspert m utaxassislam i jalb etish bilan am alga oshiradi. «To‘g ‘ridan-to‘g ‘ri qayta baholash usuli» qo ‘llanilganda obyektlaming to iiq qayta tiklash qiymatini hujjatlar asosida tasdiqlash uchun tashkilotning xohishiga muvofiq quyidagilardan foydalanish mumkin: a) ishlab chiqaruvchi tashkilotlardan va u lam in g rasm iy dilerlaridan, tovar-xom ashyo birjalari, k o ‘chm as m ulk birjalaridan yozma shaklda olingan xuddi shunday m ahsulotga d oir n arx lar to ‘g ‘risidagi m a ’lumotlar; b) qayta baholash sanasiga va asosiy vositalami xarid qilish sanasiga bo‘lgan 0 ‘zbekiston Respublikasi M arkaziy banki kurslari nisbati sifatida belgilanadigan hisob-kitob koeffitsientini qo‘ llagan holda asosiy vositalaming xarid qilish sanasida erkin amal qiluvchi valutalardagi qiym ati (tasdiqlovchi hujjat mavjud boMganda) to ‘g ‘risidagi m a’lumotlar; d) tegishli davlat organlarida mavjud b o 'lg a n narxlar darajasi to ‘g ‘risidagi m a’lumotlar; e) qayta baholashni o ‘tkazish davrida om m aviy ax bo rot vositalari va m axsus adabiyotlarda e’ion qilingan narxlar darajasi to ‘g ‘risidagi m a ’lumotlar; 199 f) asosiy vositalar qiymati to ‘g ‘risida baholovchi hisoboti. A sosiy v ositalam i qayta baholashda «Indeks usuli»ni q o ‘llash uchun navbatdagi qayta baholash b o ‘yicha tegishli indekslam i 0 ‘zbekiston R espublikasi D avlat Statistika q o ‘m itasi har yil 31 dekabrgacha ishlab chiqadi v a om m aviy axborot vositalarida rasm iy e ’lon qiladi. Y uqorida keltirilgan qayta baholash usullarini qo‘llash y o ‘li bilan asosiy vositalam in g balans qiym ati ulam i qayta tiklash qiym atigacha k o ‘payishi (kam ayishi) buxgalteriya hisobida asosiy vositalam ing hisobga oluvchi subschyotlam ing debeti (krediti) b o ‘yicha «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti bilan korrespondensiyalanib qayd qilinadi. Indekslash y o ‘li bilan asosiy vositalam i qayta baholanganda buxgalteriya hisobida qayta baholash o ‘tkazish sanasi holati b o ‘yicha turgan asosiy vositalam ing (shu jum ladan eskirishi to‘liq hisoblangan obyektlar) eskirish summ asini ulam i qayta tiklash qiym atiga qayta hisoblash ch o g ‘ida asosiy vositalar qiym atini o ‘zgartirishning tegishli indekslariga k o ‘paytirish kerak b o ‘ladi. A sosiy vositalam i «T o‘g crid an -to ‘g ‘ri qayta baholash usuli» bilan qayta b aholash ch o g ‘ida buxgalteriya hisobida turgan eskirish summasi qayta b ah o lashdan keyingi qayta tiklash qiym atining qayta baholashgacha b o ‘lgan qiym atga nisbati bilan hisoblab chiqariladigan qayta hisoblash koeffitsienti b o ‘yicha indekslanishi kerak. Y uqorida keltirilgan tartibda hisoblab chiqarilgan eskirish summasi bilan k o ‘rsatilgan asosiy vositalar b o ‘yicha qayta baholashgacha b o ‘lgan eskirish sum m asi o ‘rtasidagi farq «Asosiy vositalam ing eskirishi» subschyotining krediti (oshib ketgan taqdirda) yoki debeti (kam aygan taqdirda) b o ‘yicha «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti bilan korrespondensiyalanib aks ettiriladi. T ash kilotning balansida qay ta baholashgacha turgan va 1 yan- vargacha foydalanishga kiritilgan asosiy vositalar balans qiym atining qayta tiklash qiym atigacha k o ‘payishi buxgalteriya hisobida quyidagi qayd qilinadi. Q ayta baholash natijasida asosiy vositalar balans qiym atining k o ‘- payishiga tashkilot buxgalteriyasida quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: 2 0 0 D ebet 010 013, 015-019 « A sosiy vositalar» subschyotlari; K redit 250 - «A sosiy v o sitalard ag i fond» subschyoti. Q ayta baholash natijasida asosiy vositalam ing esk irish summasini k o ‘payishiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: D ebet 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti; K redit 020 - «A sosiy v o sitalam in g eskirishi» subschyoti. 2. B U D JE T T A S H K IL O T L A R ID A A S O S IY V O SITA LA R N I BALANSDAN C H IQ A R IS H H IS O B I Foydalanishga yaroqsiz holg a kelgan asosiy v o sitalar amaldagi qonunda belgilangan tartibda balansdan quyidagi h iso b d an chiqariladi. B udjct tashkilotlarida asosiy vositalar: a) tugatilishi m unosabati bilan; b) bepul berilishi m unosabati bilan; d ) sotilishi m unosabati bilan; e) kam om ad aniqlanganda yoki yo‘qolishi m u nosab ati bilan hisobdan chiqariladi. Y uqorida ko‘rsatilgan sabablar bo‘yicha b u d jet m ablag‘larining bosh tasarruf qiluvchilar asosiy vositalam i balansdan chiqarishni qonun asosida mustaqil ravishda am alga oshiradi. A sosiy vositalam ing tugatilishi sababli ular quyidagi holatlarda: a) belgilangan xizm at qilish muddati tugagandan so 'n g (eskirish to ‘la hisoblanganda); b) fizik (jism oniy) eskirishi, avariya, tabiiy ofat, foydalanishning m e ’yoriy shartlari buzilishi natijasida foydalanishga yaro qsiz holatga kclishi m unosabati bilan; d) m a’naviy eskirishi m unosabati bilan; e) tegishli hukum at organlarining qarorlari b o ‘y ich a chiqarilishi m unosabati bilan; f) qurilish olib borilishi, kengaytirilishi, rek on struksiy a qilinishi va budjet tashkiloti qayta yangi texnika bilan t a ’m in lanish i m unosabati bilan balansdan chiqarilishi m um kin. Bunda asosiy vositalam i qayta tiklash im koniyati b o ‘Imaganligida yoki iqtisodiy jihatdan m aqsadga muvofiq boM m aganda ular tugatiladi. 201 B udjet tashkilotlarining tarkibiy b o ‘linmalari asosiy vositalam i tugatishni q o n u n d a belgilangan tartibda tegishli yuqori tashkilotning roziligi b ilan am alga oshiradi. O ‘zbekiston Respublikasi S og‘liqni saqlash vazirligi tizimidagi boshlan g‘ich tibbiy-sanitariya m uassasalari asosiy v o sitalam i balansdan chiqarishni qonun asosida viloyat sog ‘liqni saqlash boshqarm asining roziligi bilan am alga oshiradi. M a ’n av iy cskirgan asosiy vositalar-tayinlan ish ig a m uvofiq bir xil b o 'lg a n asosiy vositalam ing yuqori ish unum dorligi va iqtisodiy jihatdan sam aradorligi yuqori bo‘lgan, qiym ati ham b ir xil yoki arzonroq b o 'lg an xuddi sh u nday asosiy vositalam ing chiqarilishi natijasida qiym ati tushib ketgan aso siy vositalardir. B udjet tashkilotlarida asosiy vositalar tugatilishi sababli ulam i hisobdan chiqarish to ‘g ‘risida q aro r qabul qilish uchun tashkilotning rahbari (rah b am in g o ‘rinbosari) yoki bosh m uhandisi raisligida kom issiya tuziladi. K o m issiy a tarkibiga budjet tashkilotining tegishli m utaxassislari, buxgalteriya xodim îari va m oddiy javo bgar shaxslar kiritilgan b o ‘lishi kcrak. K o m issiy a budjet tashkiloti rahbarining buyrug'i bilan tuziladi va m oliya y iti davom ida doim iy ishlab turadi. K o m issiya asosiy vositalam ing hisobdan chiqarilishini asoslovchi dalolatnom a tuzadi. Budjet tashkilotlarida: Asosiy vositalam i tugatish dalolatnom asi (A V -4-shakl), T ransport vositalarini tugatish dalolatnom asi (A V -4a-shakl), A sboblam i, ishlab chiqarish va xo‘jalik inventarlarini hisobdan chiqarish dalolatnom asi (443-shakl), Kutubxonadan chiqarilgan adabiy otlam i hisobdan chiqarish dalolatnom asi (444-shakl) tuziladi. A sosiy vositalam ing tugatilishi m unosabati bilan ulam i hisobdan chiqarish to ‘g ‘risida qaror qabul qilish uchun tuziladigan komissiya: a) tegishli texnik hujjatlardan (pasport, darajam a-daraja rejalar va b o sh q ah u jjatlar) ham da buxgalteriya hisobi m a ’lum otlaridanfoydalangan holda h iso b d an chiqarishga taalluqli bo‘lgan asosiy vositalam i bevosita tekshirib chiqad i; b) u la m i tiklashning iloji y o ‘qligini yoki iqtisodiy jihatdan m aqsadga m uvofiq em asligini belgilaydi; d) aso siy vositalam i hisobdan chiqarish sabablari (eskirish to ‘la hisoblanganligi, haqiqiy eskirishi, rekonstruksiya qilinishi, 202 foydalanishning m e ’yoriy sharoitlari buzilishi, tabiiy ofat, avariya va boshqalar)ni aniqlaydi; e) asosiy vositalam ing vaqtidan a w a l foydalanishdan chiqishi sodir bo ‘lganligida aybdor shaxslam i aniqlaydi, u lam i 0 ‘zbekiston R espublikasi qonun hujjatlari b o ‘yicha bclgilangan javo b g arlik k a tortish haqida tak lif kiritadi; f) tugatilayotgan asosiy vositalam ing ayrim uzellari, detallan, m ateriallari, rangli va qim m atbaho m etallaridan fo ydalanish im koniyat- larini aniqlaydi va ulam i baholashni am alga oshiradi; g) tugatilayotgan asosiy vositalardan yaroqli uzellar, detallar, m ateriallar, rangli va qim m atbaho m etallar olinishi u stidan nazoratni am alga oshiradi, ulam ing m iqdori va o g‘irligini aniqlaydi h am da ulam ing tegishli om borga topshirilishini nazorat qilish vako latiga eg a b o ‘ladi. Tashkilotni qurish, kengaytirish, rekonstruksiya qilish va texnik qayta qurollantirish m unosabati bilan asosiy v o sitalar tugatilayotganda kom issiya hisobdan chiqarishga taqdim etilgan asosiy vositalam ing tashkilotni qurish, kengaytirish, rekonstruksiya q ilish v a texnik qayta jiho zlash rcjasiga to‘g ‘ri kelishini tekshirishi kerak. B un da kom issiya asosiy vositalam i tugatish dalolatnom asida tasdiqlangan rejaning yoki tegishli qarom ing bandiga v a sanasiga havola qiladi. Tugatish dalolatnomasida tugatilayotgan asosiy vositalam i tavsiflovchi quyidagi m a’lumotlar: asosiy vosita ishlab chiqarilgan yoki qurilgan yil, uning budjet tashkilotiga kelib tushgan sanasi, foydalanishga berilgan sana, asosiy vositaning boshlang‘ich (qayta baholanganlari uchun qayta tiklash) qiymati, buxgalteriya hisobi m a’lumotlari b o ‘yicha foydalanish muddati davomida hisoblangan eskirish summasi, am alga oshirilgan kapital ta’mirlashlar soni ko‘rsatiladi. Shu bilan birga, asosiy vositani hisobdan chiqarish sabablari, uning uzellari, detallan, materiallari, rangli va qimmatbaho metallar batafsil yoritiladi. Transport vositalari tugatilganda, bundan tashqari, transport vositasi bajargan ishlam ing m e’yoriy va haqiqiy hajmi ko‘rsatiladi, qismga ajratish natijasida olinishi mum kin bo‘lgan yaroqli uzellar, detallar, materiallar, rangli va qim m atbaho metallaming texnik tavsifi va ulardan keyinchalik foydalanish im koniyatlari ko ‘rsatiladi. A variya yoki foydalanishning norm al sharoitlari buzilganligi oqibatida tugatilayotgan asosiy vositalar balan sd an chiqarilganda 203 tugatish dalolatnom asiga avariya yoki foydalanishning norm al sharoitlari buzilganligi haqidagi dalolatnom aning nusxasi ilova qilinadi ham da avariyaga yoki foydalanishning norm al sharoitlari buzilishiga olib kelgan sabablar tushuntiriladi va aybdor shaxslarga nisbatan k o ‘rilgan c h o ra -ta d b irla r k o ‘rsatiladi. T abiiy ofatlar oqibatida tugatilayotgan asosiy vositalar balansdan (hisobdan) chiqarilganda tugatish dalolatnom asiga m axsus hukum at kom issiyasining xulosasi ilova qilinadi. A sosiy vositalam i tugatish b o ‘yicha kom issiya tom onidan tuzilgan asosiy vositalam i tugatish haqidagi dalolatnom alar asosiy vositalar balans(hisob)da turgan budjet tashkilotining rahbari tom onidan, budjet tashkilotlarining tarkibiy b o ‘linm alari qonunga muvofiq tegishli yuqori tashkilotlar b ilan kelishilgandan s o ‘ng, tasdiqlanadi. Tugatish haqidagi dalolatnom alar tasdiqlanm aguncha asosiy vositalam i qism larga ajratish man etiladi. Q ism larga ajratilgan asosiy vositaning boshqa asosiy vositani ta ’m irlash uchun yaroqli b o 'lg an , barcha uzellari, detallan, m ateriallari, rangli va qim m atbaho m etallari tegishli subschyotlarga kirim qilinadi. Bu subschyotlarda ular asosiy vositalam i tugatish b o ‘yicha kom issiya bclgilagan foydalanish m um kin b o ‘lgan baho b o ‘yicha h isobg a olinadi. Y aroqsiz uzellar, detallar, m ateriallar, rangli va qim m atbaho m etallar ikkilam chi ashyolar (tem ir-tersak, latta-putta yoki o ‘tin) sifatida kirim qilinadi va budjet tashkilotining ixtiyori b o ‘yicha foydalaniladi. B udjet tashkilotlari uchun tugatilgan asosiy vositalam i qism larga ajratish natijasida olingan uzellam i, detallam i, m ateriallam i, rangli va qim m atbaho m etallar h am da ikkilamchi ashyolam i sotishdan tushgan m a b la g 'la r ularning ixtiyorida qoladi va yangi asosiy vositalam i sotib olish yoki foydalanishdagi asosiy vositalam i ta ’m irlash uchun ishlatiladi. B udjet tashkilotlarida asosiy vositalar tugatílishi m unosabati bilan u lam in g balansdan chiqarilishi buxgalteriya hisobida quyidagi tartibda qayd qilinadi: E skirishi um um an hisoblanm agan asosiy vositalar tugatilganida, belgilangan tartibda rasm iylashtirilgan asosiy vositalam i tugatish dalolatnom asiga asosan, quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: 204 D ebet 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti; K redit 010-0 1 3 , 015-019-«A sosiy v o sitalar» subschyotlari. Eskirishi qisman hisoblangan asosiy vositalar tugatilganida, bclgilangan tartibda rasmiylashtirilgan asosiy vositalam i tugatish dalolatnom asiga asosan, quyidagi ikkita buxgalteriya provodkasi tuziladi: 1) asosiy vositalarning b o sh lan g 'ich (qayta tiklash) qiym atiga: D ebet 250 - «A sosiy vositalardagi fo n d » subschyoti; K redit 0 1 0-013, 015-019-«A sosiy v o sitalar» subschyotlari. 2) asosiy vositalarning eskirish sum m asiga: D ebet 020 - «A sosiy vositalarning e sk iris h i» subschyoti; K redit 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti. Eskirishi to ‘la hisoblangan asosiy v o sitalar tugatilganida, b clg ilan g an tartibda rasm iylashtirilgan asosiy vositalarni tugatish dalo latn om asiga asosan, quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: D ebet 020 - «A sosiy vositalarning e sk iris h i» subschyoti; K redit 010-0 1 3 , 015-019-«A sosiy v o sitalar» subschyotlari. Tugatilgan asosiy vositalardan olin g an uzellar, detallar, m ateria lla r, rangli va qim m atbaho m ctallar om borga, belgilangan tartib d a rasm iylashtirilgan buxgalteriya hujjatlariga asosan, kirim q ilin g a n id a quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: D ebet 060 - « 0 ‘quv, ilmiy va boshqa m a q s a d la r uchun m ateriaHar» s u b s c h y o ti yoki D ebet 063 - « X o ‘jalik m ateriallari vta id o ra buyu m lari» subschyoti yoki D ebet 064 - « Y o n ilg 'i, yoqilg‘i va m o y la sh m ateriallari» subschyoti y o k i D ebet 066 - «Idishlar» subschyoti yoki D ebet 067 - «B oshqa matcriallan> su b sch y o ti yoki D ebet 069 - «M ashina va uskunalar u ch u n eh tiy o t qism lar» subschyoti; K redit 140 - «T ashkilot xarajatlari v a b o sh q a tadbirlar uchun b u d je td a n m oliyalashtirishga d oir h iso b -k ito b lar» subschyoti Yüklə 3,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|