«bujdet hisobi va g’aznachilik» kafedrasi «budjet hisobi» fanidan kurs ishi mavzu: byudjet tashkilotlarida moliyaviy natijalar nazoratining maqsadi va vazifalari bajardi

7.Yakuniy moliyaviy natijalar hisobi.
Yakuniy moliyaviy natija - bu budjet tashkilotining hisobot yili yakunida daromadlar va harajatlar smetalari ijrosi bo‘yicha daromadlar bilan haqiqiy harajatlar o‘rtasida yuzaga keladigan farqidir. Shuningdek budjet tashkilotining yakuniy moliyaviy natijasi barcha aktivlarining (nomoliyaviy aktivlari, moliyaviy aktivlari va debitorlari) umumiy summasidan uning majburiyatlarini (kreditorlik qarzlarini) ayirmasiga tengdir.
Budjet tashkilot faoliyatining yakuniy bo‘yicha moliyaviy natijalari 28 “Yakuniy moliyaviy natijalar” schyotida aks ettiriladi.
Agarda, yil yakunlari bo‘yicha yakuniy moliyaviy natijalarini hisobga oluvchi subschyotlarda umumiy holda kredit qoldig‘ining qolishi tashkilotning barcha aktivlarini (nomoliyaviy aktivlari, moliyaviy aktivlari, debitorlar) umumiy summasi tashkilot majburiyatlarining umumiy summasidan ortiq bo‘lganligini, debet qoldig‘ining qolishi esa, tashkilotning umumiy majburiyatlari summasi uning barcha aktivlari (nomoliyaviy aktivlari, moliyaviy aktivlari, debitorlar) umumiy summasidan ortib ketganligini bildiradi.Ya’ni (1-chizma),


Buxgalteriya hisobida 28 “Yakuniy moliyaviy natijalar” quyidagi subschyotlarga bo‘lingan holda aks ettiriladi:
280 “Budjet mablag‘lari bo‘yicha yakuniy moliyaviy natija”;
281 “To‘lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblar bo‘yicha yakuniy moliyaviy natija”;
282 “Ta’lim muassasalarida o‘qitishning to‘lov-kontrakt mablag‘lari bo‘yicha yakuniy moliyaviy natija”;
283 “Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari bo‘yicha yakuniy moliyaviy natija”;
284 “Boshqa daromadlar bo‘yicha yakuniy moliyaviy natija”;
285 “Budjetga va budjetdan tashqari jamg‘armalarga hisoblangan soliq va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha imtiyozlar”.
280 “Budjet mablag‘lari bo‘yicha yakuniy moliyaviy natija” subschyotining kreditiga (debetiga) joriy yilning oxirida 230 “Budjet mablag‘lari bo‘yicha joriy yilga moliyaviy natijalar” subschyotining kredit (debet) qoldig‘i hisobdan chiqariladi.

281 “To‘lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblar bo‘yicha yakuniy moliyaviy natija” subschyotining kreditiga (debetiga) joriy yilning oxirida 240 “To‘lovlarning maxsus turlariga doir hisob-kitoblar bo‘yicha joriy yilga moliyaviy natijalar” subschyotining kredit (debet) qoldig‘i hisobdan chiqariladi.

282 “Ta’lim muassasalarida o‘qitishning to‘lov-kontrakt mablag‘lari bo‘yicha yakuniy moliyaviy natija” subschyotining kreditiga (debetiga) joriy yilning oxirida 250 “Ta’lim muassasalarida o‘qitishning to‘lov-kontrakt mablag‘lari bo‘yicha joriy yilga moliyaviy natijalar” subschyotining kredit (debet) qoldig‘i hisobdan chiqariladi.

283 “Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari bo‘yicha yakuniy moliyaviy natija” subschyotining kreditiga (debetiga) joriy yilning oxirida 260 “Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari bo‘yicha joriy yilga moliyaviy natijalar” subschyotining kredit (debet) qoldig‘i hisobdan chiqariladi.

284 “Boshqa daromadlar bo‘yicha yakuniy moliyaviy natija” subschyotining kreditiga (debetiga) joriy yilning oxirida 270 “Boshqa daromadlar bo‘yicha joriy yilga moliyaviy natijalar” subschyotining kredit (debet) qoldig‘i hisobdan chiqariladi.
285 “Budjetga va budjetdan tashqari jamg‘armalarga hisoblangan soliq va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha imtiyozlar” subschyotida tashkilotlarga qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ularning budjetdan tashqari olgan daromadlari uchun hisoblangan soliq va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha berilgan imtiyozlar summalari va ularning belgilangan maqsadlar uchun ishlatilishi aks ettiriladi.
Agarda, qonunchilikda boshqacha tartib belgilanmagan bo‘lsa, tashkilotlarga soliq va boshqa majburiy to‘lovlar uchun berilgan imtiyozlar tufayli tejalgan (bo‘shab qolgan) mablag‘lar tashkilotning moddiy-texnika bazasini mustahkamlashga ishlatiladi.
Ushbu subschyotning kreditida budjetga va budjetdan tashqari jamg‘armalarga hisoblangan soliq va boshqa majburiy to‘lov turlari bo‘yicha belgilangan imtiyoz summasi aks ettiriladi, bunda, 160 “Budjetga to‘lovlar bo‘yicha budjet bilan hisob-kitoblar”, 163 “Budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi bilan hisob-kitoblar”, va 169 “Boshqa budjetdan tashqari jamg‘armalar bilan hisob-kitoblar” subschyotlarning tegishlisi debetlanadi. 
Ushbu mablag‘lar hisobidan sotib olingan moddiy aktivlarning sarflanishi (eskirishi) yoki moddiy aktivlar sotib olish bilan bog‘liq bo‘lmagan holda tashkilotning moddiy-texnika bazasini mustahkamlash maqsadlariga ishlatilishi munosabati bilan amalga oshirilgan xaqiqiy xarajatlar mos ravishda 251 “Ta’lim muassasalarida o‘qitishning to‘lov-kontrakt shaklidan tushgan tushumlar hisobidan amalga oshirilgan xaqiqiy xarajatlar” va 261 “Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan amalga oshirilgan xaqiqiy xarajatlar” subschyotlarning debetida aks ettiriladi. Hisobot yilining oxirida mazkur subschyotlarda aks ettirilgan xaqiqiy xarajatlar avvalo, foydalanilgan soliq va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha imtiyozlar summasiga to‘g‘ri keluvchi qismi doirasida 285 “Budjetga va budjetdan tashqari jamg‘armalarga hisoblangan soliq va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha imtiyozlar” subschyotining debetiga hisobdan chiqariladi, bunda, mos ravishda 251 “Ta’lim muassasalarida o‘qitishning to‘lov-kontrakt shaklidan tushgan tushumlar hisobidan amalga oshirilgan xaqiqiy xarajatlar” va 261 “Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan amalga oshirilgan xaqiqiy xarajatlar” subschyotlari kreditlanadi.
XULOSA:
Yuqorida keltirilgan fikrlardan xulosa qilib aytish mumkinki “Byudjet tashkilotlarida daromadlar va xarajatlar smetasi – bu tashkilot (muassasa)ga o’z xarajatlarini va daromadlarini tegishli normalarga muvofiq moliya yili uchun shakllantirish, hamda bu orqali kelgusida maqsadli yo’nalishlarda o’z ehtiyojlarini qanoatlantirish uchun aniq rejaga asoslanib tuzilgan hujjatdir.
Byudjet tashkilotlarida moliyalashtirishning asosiy manbai bo’lib, byudjet mablag’lari hisoblanar ekan, byudjet tashkilotlari bo’ysunuvidan kelib chiqib xarajatlar smetalari asosida respublika byudjetidan yoki mahalliy byudjetdan moliyalashtiriladi. Byudjet tashkilotlarida bir kalendar yili uchun tuzilgan xarajatlar smetalari ijrosi hisobot yili dabomida oylar va choraklar kesimida hisobga olib boriladi. Byudjet mablag’lari bo’yicha xarajatlar smetasi ijrosi hisobi ikki ko’rinishda, ya’ni haqiqiy xarajatlar va kassa xarajatlari shaklida yuritiladi.
Byudjet tashkilotlarida xarajatlar smetasi ijrosi yuzasidan haqiqiy xarajat va kassa xarajatlar hisobi “Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Yo’riqnomaning 45-ilovasi 294-son shakl dafatarida yuritiladi. Haqiqiy xarajat va kassa xarajatlari, xarajatlar smetasi guruhlari hamda xarajat moddalari bo’yicha oylar kesimida yuritiladi. Bunda xarajatlar smetasida xarajat guruhlari va moddalari bo’yicha belgilangan rejaning bajarilishi kuzatib boriladi.
Byudjet tashkilotlari byudjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha ham mablag’lar tushumi, ular doirasida haqiqiy xarajatlar va kassa xarajatlarini aks ettirish yuzasidan yuqoridagi kabi 294-shakl xarajatlar guruhlari hamda xarajat moddalari bo’yicha oylar kesimida hisob ishlari yuritiladi, xarajat guruhlari va moddalari bo’yicha belgilangan rejaning bajarilishi doimiy ravishda kuzatib boriladi.
Byudjet tashkilotlarining xarajatlar smetasi uning faoliyatini ta’minlash uchun byudjetdan beriladigan mablag’ni umumiy miqdori, maqsadli yo’nalishi va oylar bo’yicha taqsimlanishini belgilanishini tasdiqlovchi hujjat hisoblanadi. Mazkur hujjat O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilangan namunaviy shaklda tuziladi.
Xarajatlar smetasi ijrosining haqiqiy xarajat va kassa xarajatlar ko’rinishida yuritilishini quyidagicha izohlash mumkin: haqiqiy xarajatlar – byudjetdan ajratilgan mablag’lar bo’yicha majburiyatlarning aks ettirilishi. Masalan, ish haqi hisoblandi, ish haqiga nisbatan yagona ijtimoiy to’lov hisoblandi, foydalanilgan kommunal xizmatlari uchun hisob-faktura qabul qilindi va boshqalar; kassa xarajatlari – yuzaga kelgan majburiyatlarning to’lovini amalga oshirishdir.