Buraxiliş İŞİ “Azərbaycan Texniki Universitetinin IV korpusunda elektrik enerjisindən səmərəli istifadə tədbirlərinin işlənməsi

NƏTİCƏ ....................................................................................................................34
İSTİFADƏ EDİLƏN ƏDƏBİYYAT ........................................................................35

GİRİŞ

Müasir sivilizasiyanın əsas əmtəələrindən biri enerjidir. Enerji istehlakının miqdarı həyat səviyyəsinin və sənayeləşmə dərəcəsinin göstəricisinə çevrildi. Hazırda dünya enerjisinin təqribən doxsan faizi mədən yanacaqlarının, yəni kömür, neft yağları, təbii qaz və s.-nin yanmasından əldə edilir. İnsanlar mədən yanacaqlarından demək olar ki, bütün enerji ehtiyaclarını ödəmək üçün istifadə edirlər, məsələn, nəqliyyat vasitələrini gücləndirmək, elektrik enerjisi istehsal etmək. işıq və istilik, işləyən fabriklər. Digər tərəfdən, yerin qalıq enerjisindən əldə edilən enerji resursları məhduddur və həmçinin neft yağlarının qlobal istehsalı növbəti onilliklərdə pik həddini keçəcək. Əhalinin artması enerjiyə olan tələbatı və həmçinin qalıq yanacaqların qiymətini artıracaq. Eyni zamanda, qalıq yanacaqların yandırılması nəticəsində karbon-dioksid və kükürd-dioksid emissiyası nəticəsində qlobal iqlim dəyişikliyi ilə bağlı problem var. Bərpa olunan enerjidən qənaətcil və etibarlı aşağı karbonlu enerji mənbələri kimi istifadə etmək dünyada enerji siyasətinin mühüm hədəfinə çevrilir. Bərpa olunan enerji ətraf mühitə zərərli emissiyaların olmaması səbəbindən iqlimə uyğun enerjidir. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin məlumatına görə, enerjinin yalnız çox kiçik bir hissəsi nüvə və hidroenergetikadan, daha az hissəsi isə günəş, külək, biokütlə, geotermal və gelgit dalğaları kimi bərpa olunan enerji mənbələrindən əldə edilir. Bərpa olunan enerji dünya elektrik enerjisi istehsalının bu günü və gələcəyidir. "Yenilənə bilən" termini təbiətdə mövcudluğu və insan müdaxiləsi olmadan, kortəbii və tükənməz miqdarda davamlı regenerasiya qabiliyyəti ilə təcəssüm olunan bu növ enerjinin mahiyyətini əhatə edir.

Bərpa olunan enerjilər təbii mənbələrdən əldə edilən və tükənməz və ya yenilənə bilən Bərpa olunan enerji günəş işığı,külək, yağış, və geotermal istilik kimi zamanla yenilənən təbii ehtiyatlardan əldə edilən enerjiyə aiddir. Sonlu və bərpa olunmayan qalıq yanacaqlardan fərqli olaraq, bərpa olunan enerji mənbələri təbii ehtiyatları tükəndirmədən və ya iqlim dəyişikliyinə töhfə vermədən elektrik və istilik istehsalı üçün istifadə edilə bilər.Külək və günəş kimi bərpa olunan enerji mənbələrinin istixana qazları az miqdarda buraxır heç bir şəkildə istifadə olunmur və əksər hallarda kömür neft və ya qazdan daha ucuzdur.
Bərpa olunan enerji texnologiyalarına misal olaraq günəş fotovoltaik (PV) panelləri, külək turbinləri, su elektrik stansiyaları, geotermal elektrik stansiyaları və bitkilərdən və ya tullantı materiallarından biokütlə enerjisini göstərmək olar. Dünya istixana qazı emissiyalarını azaltmağa və daha dayanıqlı enerji gələcəyinə keçid etməyə çalışdıqca bu texnologiyalar getdikcə daha çox əhəmiyyət kəsb edir.
Bərpa olunan enerjinin qalıq yanacaqlardan daha az istixana qazı emissiyaları, azaldılmış hava çirkliliyi, təkmilləşdirilmiş enerji təhlükəsizliyi və artan enerji müstəqilliyi daxil olmaqla bir sıra üstünlükləri var. Bununla belə, bərpa olunan enerji texnologiyalarının ətraf mühitə təsirləri də ola bilər, məsələn, torpaqdan istifadə, sudan istifadə və vəhşi təbiətə təsirlər, diqqətlə idarə edilməli və azaldılmalıdır. Bərpa olunan enerjilər təmiz, tükənməz və getdikcə daha rəqabətli enerji mənbələridir. Onlar qalıq yanacaqlardan əsasən müxtəlifliyi, bolluğu və planetin hər hansı bir hissəsində istifadə potensialına görə fərqlənirlər, lakin hər şeydən əvvəl, iqlim dəyişikliyinə səbəb olan istixana qazları və ya tullantıları çirkləndirmirlər. Bundan əlavə, onların məsrəfləri davamlı olaraq aşağıya doğru meyl edir. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin (IEA) hər il təqdim etdiyi statistik məlumatlarda əks olunduğu kimi bərpa olunan enerji mənbələrinin artımı qarşısıalınmazdır: BEA-nın proqnozlarına görə, bərpa olunan enerji mənbələrinin qlobal elektrik təchizatında payı 2018-ci ildəki 26%-dən 2040-cı ildə 44%-ə yüksələcək, və həmin dövrdə qeydə alınan elektrik enerjisinə tələbat artımının 2/3 hissəsini əsasən külək və fotovoltaik texnologiyalar hesabına təmin edəcək. Hidravlik, külək, günəş, biokütlə və geotermal enerji təmiz və tükənməz enerjilərdir. Bərpa olunan enerjilər kimi onlar enerji keçidində əsas rol oynayırlar. Buna görə də, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün onların inkişafını təşviq etmək vacibdir. Enerji mənbəyi günəş, külək, su və ya biokütlə kimi tükənməz təbii ehtiyatlardan istifadəyə əsaslandıqda enerji bərpa oluna bilir. Bərpa olunan enerjilər qalıq yanacaqlardan deyil təbii resuslardan istifadə etməklə xarekterizə olunur. Onlar tükənməz enerji mənbələri olmaqla yanaşı, iqlim dəyişikliyinin əsas səbəbləri olan istixana qazlarını (İQQ), eləcə də digər çirkləndirici emissiyaları əmələ gətirmir, ona görə də ətraf mühitə çox az təsir göstərirlər. Bərpa olunan enerjilərin təmiz enerji mənbələri olduğunu söyləmək olar. Təmiz və bərpa olunan enerjiyə yaşıl enerji deyilir. Ancaq bilmək vacibdir ki, bütün təmiz enerji nüvə enerjisi kimi bərpa oluna bilməz. Bərpa olunan enerjinin bir çox növləri var, lakin əksəriyyəti (99,98%) günəşdən gəlir. Külək günəş enerjisini alan havanın hərəkətindən, su axını isə günəş işığından əmələ gəlir və su buxarı buxarlanır və yağış kimi düşür. Dalğalar dəniz suyu ilə günəş işığı arasındakı temperatur fərqindən yaranır. Ağac birləşmələri də fotosintez, günəş enerjisinin çevrilməsi yolu ilə istehsal olunur. Bərpa olunan enerji çox geniş texnoloji spektrə malikdir: günəş enerjisi, külək enerjisi, su elektrik enerjisi, bioyanacaq və geotermal. İqlim dəyişikliyinin intensivləşməsi və qalıq yanacaqların tükənməsi səbəbindən bərpa olunan enerjinin əhəmiyyəti və nisbəti tədricən artır. Həyatda istifadə olunan əsas enerji qalıq yanacaq enerjisidir. Bununla belə, qalıq yanacaqların enerjiyə çevrilməsi prosesində yaranan zərərli maddələr ətraf mühitin çirklənməsinin və qlobal istiləşmənin əsas günahkarları hesab olunur. Digər problem, bərpa olunan enerji ilə müqayisədə resursların məhdud olmasıdır. Buna görə də qalıq yanacaq enerjisini əvəz edə biləcək enerji ilə bağlı tədqiqatlar fəal şəkildə aparılır və real həyatda istifadə dairəsi genişlənir. Bərpa olunan enerji hərfi mənada bərpa olunan enerji deməkdir. Kömür, neft və təbii qaz kimi qalıq yanacaqlardan fərqli olaraq günəş işığı, su və küləkdən istifadə etdiyi üçün tükənəcəyindən narahat olmadan istifadə edilə bilər.
Azərbaycan Texniki Universiteti (AzTU) 1950-ci ildə ölkəmizin paytaxtı Bakı şəhərində tərkibində 4 fakültə olmaqla Azərbaycan Politexnik İnstitutu adı altında yaradılmışdır. Hazırda Universitetdə "Nəqliyyat", "Elektrotexnika və energetika", "Radiotexnika və rabitə", "Metallurgiya", "Maşınqayırma", "Avtomatika və Komputer texnikası", "Texnoloji maşınlar" və "Mühəndis biznesi və menecment" fakültələri fəaliyyət göstərir. Ümumavropa təhsil layihələrində (TEMPUS, TAJİS və s.) universitetin əməkdaşları fəal iştirak edirlər. Universitetin tərkibində 2,5 milyondan çox kitab fondu olan elmi kitabxana, Yaponiyada istehsal olunmuş müasir tipli rizoqraf və digər çap avadanlıqları olan nəşriyyat, 6 muzey, informasiya və tərcümə mərkəzi, idman-sağlamlıq kompleksi, hərbi kafedra, poliklinika fəaliyyət göstərir. Balonya prosesinə qoşulması və çoxpilləli təhsil sisteminə keçilməsi ilə əlaqədar universitetin ABŞ, Rusiya, Kanada, Çin Xalq Respublikası, Almaniya, İngiltərə, Fransa, Türkiyə, İran İslam Respublikası, Malayziya, Avstriya, Polşa, Gürcüstan, Türkmənistan və s. ölkələrin universitetləri və elmi müəssisələri ilə daimi əlaqələri vardır. Universitetdə bakalavr (mühəndis) hazırlığı üçün 4 il (xarici vətəndaşlar əlavə 9 ay hazırlıq şöbəsində oxumalıdırlar), magistr hazırlığı üçün 2 il, elmlər namizədi və elmlər doktoru hazırlığı üçün 3–4 il vaxt norması nəzərdə tutulmuşdur.
Verilmiş buraxılış işinin məqsədi Azərbaycan Texniki Universitetin IV tədris korpusunda,yaşıl enerji texnologiyalarından istifadə edərək elektrik enerjisinin səmərəli təşkilini həyata keçirməkdir.Bunun üçün ilk öncə tədris korpusunun eni və uzunu müəyyələşdirilərək ümumi sahəni müəyyən edirik.Daha sonra zirzəmi daxil bütün mərtəbələrdəki otaqlarda,dəhlizlərdə,bufetlərdə,müəllimlər otağı və kafedra müdirlərinin otaqlarında istifadə edilən bütün elektrik avadanlıqlarının növləri,sayları və gücləri aşkarlanaraq cədvəl 1.1-də qeyd olunub.Nəticə etibarı ilə külək potensialları hesablanmış və külək turbinlərindən istifadənin mümkünlüyü aşkarlanmışdır.Külək turbinlərinin növləri,gücləri təyin olunaraq seçilmiş,korpusun illik elektrik serfiyyati tapilaraq,külək turbinlərin sayida müəyyən olunmuşdur. Külək turbinlərindən istifadə edilməsi 4-cü tədris binasında elektrik enerjisindən səmərəli istifadə olunmasında rol oynayacaq.