Buxgalteriya hisobi

Buxgalteriya hisobotining tarkibi va shakllari. Buxgalteriya hisobotning xalqaro standartlari
Buxgalteriya hisobotning har bir shakli o’zining aniq maqsadi va elementlariga ega. Buxgalteriya balansining bosh maqsadi bo’lib korxonaning ma’lum sanasidagi buxgalteriya holati to’g’risidagi pul birligidagi axborotlarni berish hisoblanadi.
Buxgalteriya balansining asosiy elementlari bo’lib aktivlar, majburiytalar va xususiy capital hisoblanadi.
Buxgalteriya balansi subyektning resurslari, resurslarga bildirilgan majburiyatlar va mulk egasiga tegishli xususiy capital to’g’risida iqtisodiy axborotlar beradi va u asosiy buxgalteriya formulasi yoki modeliga muvofiq ushbu hisobotning muhim tomonini aks ettiradi:
Aktivlar= Xususiy kapital + Majburiyatlar
A= XK + M
Xalqaro amaliyotda qo’llanilayotgan balans hisoboti va bizning mamlakatimizda qo’llanilayotgan buxgalteriya balansining tarkibiy tuzilmasidagi asosiy farqlar³

Xalqaro ta’limotda	O’zbekistonda
I.Uzoq muddatli aktivlar bo’yicha
1.Uzoq muddatli buxgalteriya investitsiyalar 2.Uzoq muddatli debitorlik qarzlar 3.Kechiktirilgan xarajatlar 4.Nomoddiy aktivlar 5.Ko’chmas mulk, bin ova jihozlar	1.Asosiy vositalar 2.Nomoddiy aktivlar 3.O’rnatilmagan jihozlar 4.Kapital qo’yilmalar 5.Buxgalteriya investitsiyalar 6.Uzoq muddatli debitorlik qarzlar va muddati uzaytirilgan xarajatlar
II.Joriy aktivlar bo’yicha
1.Pul mablag’lari 2.Qisqa muddatli investitsiya 3.Olinadigan schotlar 4.TMZ 5.Kelgusi davr xarajatlari 6.Muddati kechiktirilgan xarajatlar	1.TMZ 2.Kelgusi davr xarajatlari 3.Muddati kechiktirilgan xarajatlar 4.Debitorlik qarzlar 5.Pul mablag’lari 6,Qisqa muddatli investitsiyalar
III.Majburiyatlar bo’yicha
1.Qisqa muddatli majburiyatlar 2.Uzoq muddatli majburiyatlar	1.Uzoq muddatli majburiyatlar 2.Qisqa majburiyatlar
IV.Xususiy kapital bo’yicha
1.Aksionerlik kapitali 2.Qo’shimcha kapital 3.Taqsimlanmagan foyda	1.Ustav kapitali 2.Qo’shilgan capital 3.Rezerv kapitali 4.Taqsimlanmagan foyda 5.Maqsadli tushumlar 6.Kelgusi xarajatlar va to’lovlar uchun rezervlar

Buxgalteriya natijalar to’g’risida hisobotning maqsadi va asosiy elementlari. Ushbu hisobotning bosh maqsadi bo’lib korxonalarning ma’lum bir davrdagi buxgalteriya xo’jalik faoliyatining yakuniy natijalari to’g’risida axborot berish hisoblanadi. Bu hisobot korxonaning hisobot davrida olganbarcha daromadlari, qilgan sarf xarajatlari, soliq to’lovlari va pirovardida erishgan sof foydasi to’g’risidagi axborotlarni pul birligida aks ettiradi. Aynan ushbu ko’rsatkichlar hisobotning asosiy elementlarini tashkil etadi. Hisobotning muhim elementlarini tashkil etuvchi ushbu ko’rsatkichlar korxonalar rentabelligini, investitsiya qiymatini, to’lov qobiliyatini, buxgalteriya holatini aniqlashda eng muhim manba sifatida ishlatiladi. Bu hisobot yordamida investorlar va kreditorlar o’zlarining pul mablag’larini kelgusi davrlar uchun kirimi va chiqimini bashorat qiladilar, shuningdek ularning qoplanish muddatlarini belgilaydilar hamda mavjud xatarlarga baho beradilar. Respublikamizda amalda bo’lgan “Buxgalteriya natijalar to’g’risida hisobot”ning qisqartirilgan shakli 1.2-jadvalda keltirilgan:

1.2-jadval
“Buxgalteriya natijalar to’g’risida hisobot”ning qisqartirilgan shakli

	Ko’rsatkichlar	Daromad	Xarajat
1	Sof tushum	x
2	Sotish tannarxi		x
3	Sotishdan olingan yalpi foyda(1-2)	x
4	Davr xarajatlari		x
5	Asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar	x
6	Asosiy faoliyatdan olingan foyda(3-4+5)	x
7	Buxgalteriya faoliyatdan olingan daromadlar	x
8	Buxgalteriya faoliyatga doir xarajatlar		x
9	Umumxo’jalik faoliyatidan olingan foyda	x
10	Favqulotdagi foyda	x
11	Favqulotdagi zararlar		x
12	Soliqqacha foyda(9+10-11)	x
13	Foydadan soliqlar		x
14	Sof foyda	x

Pul oqimlari to’g’risida hisobotning (4-son shakl) asosiy maqsad bo’lib, korxonada hisobot davrida yuz bergan pul oqimlari (kirim va chiqim), shuningdek pul mablag’larining davr boshi va oxoridagi xolati to’g’risida yig’ma ma’lumotlarni aks ettirish hisoblanadi. Xisobot to’rtta ustunchadan iborat bo’lib, uning 1 va 2-ustunlarida hisobotning ko’rsatkichlari va ularga birikitirilgan satrlarning raqamlari ko’rsatiladi. Hisobotning 3 va 4-ustunlarida mos ravishda pul mablag’larining kirimi va chiqimiga doir ma’lumotlar aks ettiriladi.

Xususiy kapital to’g’risida hisobotning (5-son shakl) asosiy maqsadi bo’lib korxonaning hissali kapitali, aksiyadorlik kapitali, emission kapitali, rezerv kapitali, taqsimlanmagan foydasining hisobot davri boshidagi holati va ularning hisobot davri davomida hissa kapitali kiritilishi , aksiyalarning sotilishi , capital emissiyasi, hisobot davridagi sof foyda(zarar) va boshqa manbalar hisobidan o’zgarishi hamda hisobot davri oxiridagi holati to’g’risidagi axborotlarni taqdim qilish bo’lib hisoblanadi. Hisobot to’qqizta ustunchadan iborat bo’lib, uning 1 va 2-ustunlarida xisobotning ko’rsatkichlari va ularga biriktirilgan satrlarning raqamlari ko’rsatiladi.