Buxgalteriya hisobining schotlari va ularning tuzulishi

2. Buxgalteriya hisobi schyotlarini turkumlarga ajratish to‘g‘risida tushuncha X o'jalik yurituvchi subyektlarda o 'z xo'jalik faoliyatini amalga oshirish davomida xo'jalik mablag'larini va ulam ing tashkil topish manbalarini, xo'jalik jarayoni va sodir boiayotgan turli-tuman xo'jalik operatsiyalarini aks ettirish uchun buxgalteriya hisobining bir qancha schyotlaridan foydalaniladi. Bu schyotlarda nimalar hisobga olinishi, ular yordamida qanday umumlashtiruvchi m aium otlar olish mumkinligini bilish shu schyotlardan xo'jalik yurituvchi subyektlar tajribasida to 'g 'ri foydalanish uchun shart-sharoit yaratib beradi. Q oilanilayotgan buxgalteriya hisobi schyotlari xo'jalik m ablagiari, ulaming tashkil topish manbalari va xo'jalik jarayonini guruhlashni tam inlashi lozim va shunday qilib, schyotlarda aks ettirilgan yozuvlar yordamida xo'jalik jarayoniga amaliy ta’sir ko'rsatish va xo'jalik jarayoni ustidan nazorat olib borish uchun kerakli m aium otlar umumlashtirilishi kerak. - Buxgalteriya hisobining barcha schyotlari xo'jalik yurituvchi subyektdagi xo'jalik m ablagiari yoki ulam ing tashkil topish manbalari yoki xo'jalik jarayonining hisobini olib borishga m oijallangan bo'lsada, ulaming ko'pchiligini umumiy xususiyatlariga qarab bir xil guruhlarga yig'ish mumkin. Buning natijasida xo'jalik operatsiyalarining hisobini yuritish uchun kerakli miqdordagi buxgalteriya hisobi schyotlarini namunali schyotlar ro'yxatidan ajratib olishga erishiladi. Bu ajratib olingan schyotlar ro'yxati xo'jalik yurituvchi subyektning hisob yuritish siyosatiga ilova qilib qo'yiladi. X o'jalik yurituvchi subyektning hisob yuritish siyosati - bu xo'jalik yurituvchi subyekt rahbari tomonidan buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobot, ulam ing O 'zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to 'g ‘risida»gi Qonuni asosida ishlab chiqilgan O 'zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining milliy standartlarining qoidalari va asoslariga mos usullaming qoilanilishidir. Bu siyosatda xo'jalik yurituvchi subyekt moliyaviy hisobotni tayyorlashda va 144 tuzishda qanday printsiplar va kontseptsiyalarga amal qilishi k o 'rsatiladi. Xo'jalik yurituvchi subyektning hisob yuritish siyosati tegishli buyruq yoki boshqa m a’muriy hujjat bilan rasmiylashtiriladi va u qabul qilingandan keyingi yilning 1 yanvaridan boshlab qo'llaniladi. Yangi tashkil qilingan xo'jalik yurituvchi subyekt davlat ro'yxatidan o'tgandan keyin 90 kun ichida o'zining hisob yuritish siyosatini ishlab chiqishi va o'm atilgan tartibda rasmiylashtirishi kerak boiadi. Buxgalteriya hisobi schyotlari o'zlarining ikki xususiyatlariga ko'ra quyidagicha turkumlarga ajratiladi: 1) schyotlaming tayinlanishi va tuzilishiga qarab; 2) schyotlaming iqtisodiy mazmuniga qarab. Buxgalteriya hisobi schyotlari tayinlanishi va tuzilishiga qarab turkumlarga ajratilganda bu schyotlaming nim a uchun xizmat qilishi, ulaming debet bo'yicha aylanmasi bilan kredit bo'yicha aylanmasi hamda qoldig'ining qanday mazmunga egaligi hisobga olinadi. Bunday turkumlarga ajratish schyotlardan xo'jalik operatsiyalarini yozish uchun to 'g 'ri foydalanish, kerakli ko'rsatkichlam i olish uchun qaysi schyotlardan foydalanish zarurligini aniqlashga yordam beradi. Schyotlaming tayinlanishi va tuzilishiga qarab guruhlashtirishni o'rganish buxgalteriya schyotlarida xo'jalik operatsiyalarini ikki yoqlam a yozish usulini o'zlashtirishga katta yordam beradi. Buxgalteriya schyotlarini iqtisodiy mazmuniga qarab turkumlarga ajratishda bu schyotlarda nimalar hisobga olinishi e ’tiborga olinadi. Bunday guruhlash xo'jalik m ablagiarini va ulaming tashkil topish manbalarini ham da xo'jalik jarayonining mavjudligi, holati va harakatini tasvirlash, m aium otlar olish uchun qaysi schyotlardan foydalanish zarurligini ko'rsatadi. Shuning uchun ham buxgalteriya schyotlarining ro'yxati schyotlaming iqtisodiy mazmuniga qarab turkumlarga ajratishga asosan ishlab chiqiladi. Yuqorida keltirilgan buxgalteriya schyotlarining ikki xususiyatiga qarab turkumlarga ajratish buxgalteriya hisobi nazariyasiga doir yozilgan k o ‘pchilik ilmiy ishlarda va darsliklarda ham keltiriladi. Shu bilan birga, b a ’zi bir mualliflar buxgalteriya schyotlarining ikkala xususiyatlarini umuinlashtirib schyotlam ing tayinlanishi va tuzilishining xususiyatlari lituiula ulam ing iqtisodiy mazmuniga qarab guruhlanadigan yagona umumiy turkumlarga ajratishni yoqlab chiqishadL Bunday flkrlar hilan kelishish ju d a qiyin. Schyotlam ing har bir xususiyatiga 145 qarab guruhlash alohida-alohida ahamiyatga ega va ulam ing vazifalari bir-hiridan tubdan fa rq qiladi Schyotlarni ikki xususiyatiga qarab turkumlarga ajratish ularning tayinlanishi, tuzilishi va iqtisodiy mazmunini to 'la aks ettiradi. Shunday bo'lsa ham, schyotlaming tavinlanishi va tuzilishiga qarab hamda iqtisodiy mazmuniga qarab turkumlarga ajratishlaming o'ziga xos kamchiliklari ham bor. Bunday turkumlarga ajratishning asosiy kamchilikiaridan biri uning juda ham murakkabligidir. Shuning uchun ham schyotlarni ikki xususiyatiga qarab turkumlarga ajratish buxgalteriya hisobi nazariyasi bo'yicha m utaxassislam igina bahramand qiladi, xolos. Shuning uchun ham tegishli mutaxassislaming buxgalteriya hisobi umumiy nazariyasi bo'yicha schyotlarni turkumlarga ajratishni soddalashtirishga qaratilgan ilmiy ishlar olib borishini taqozo qiladi.