Buxgalteriya va kasbiy faoliyat asoslari

5. BALANSGA TEGISHLI BО‘LGAN MOLIYAVIY HISOBOT 
ELEMENTLARI.
Balans schyotlarning hisobot davrini boshiga yoki oxiriga qoldiqlaridan 
iborat bo’ladi va korxona moliyaviy holatini ma’lum bir davrga tavsiflaydi. 
Korxona faoliyatida foydalaniladigan schyotlar foydalanuvchilarni har doim ham 
moliyaviy axborotlar bilan ochiq ta’minlay olmaydi. SHuning uchun ulardan 
foydalanishni osonlashtirish maqsadida ularni guruhlash tartibi kiritilgan. 
Investorlar va kreditorlar bu guruhlar orasidagi munosabatlarni o’rganadilar va 
baholaydilar. Mana shunday guruhlangan schyotlar asosida tuzilgan tashqi 
moliyaviy hisobotlar tizimlashtirilgan moliyaviy hisobotlar deyiladi.
Moliyaviy hisobotlar korxonalar faoliyatini baholovchi, foyda, rentabellik, 
aktivlar, majburiyatlar, kapital, mulkiy holat, moliyaviy barqarorlik va to‘lov 
qobiliyat yoki likvidlik kabi ko‘rsatkichlarni ifodaylaydi. Bulardan aktivlar, 
majburiyatlar (passivlar) va o‘zining kapitali (kapital), buxgalteriya balansiga 
tegishli bo‘lgan moliyaviy hisobot elementlari bo‘lib hisoblanadi. 
Moliyaviy hisobotlarning xalqaro andozalariga muvofiq korxona mablag‘lari 

---

249 
va ularning manbaalarini tengligi quyidagi matematik formula bilan ifoda qilinadi: 
AKTIVLAR – MAJBURIYATLAR ═ О‘ZINING KAPITALI. 
Xorijiy davlatlar firmalarida tuziladigan balanslar shunday tenglikni 
ifodolovchi ko’rsatgichlardan tashkil topadi
59
.
Quyida balansga tegishli bo’lgan moliyaviy hisob elementlarini mazmun 
mohiyatini horij davlatlar tajribasi asosida ko’rib chiqamiz. 
Aktivlar - 
kelgusida iqtisodiy naf olinishi kutilayotgan korxona 
resurslaridir. 
Korxona aktivlari quymdagi to’rt guruhga bo’linadi: 1.Aylanma mablag’lar; 
2.Investitsiyalar; 3.Ko’chmas mulk, binolar va jihozlar; 4.Nomoddiy aktivlar
60
. 
Agar yuqorida keltirilgan guruhlarga tegishli bo’lmagan mablag’lar mavjud bo’lsa, 
ularni alohida “Boshqa aktivlar” guruhida aks ettiriladi.
Xorij davlatlar firmalari balansida mablag’lar tez pulga aylanish (likvidlik) 
xususiyati ketma-ketligi bo’yicha yoziladi
61
. Masalan, joriy aktivlarni ko’chmas 
mulk va jihozlarga nisbatan likvidlik darajasi yuqori shuning uchun ham balansda 
avval joriy aktivlar keyin esa ko’chmas mulk va jihozlar ko’rsatiladi.