Buxoro davlat universiteti f ilologiya fakulteti

Dasturlash texnalogiyasida mul'timedia.

Bu zamonaviy dastur mahsulotlarini yaratishdaki yangi texnalogiyadir. Bu professional bo'lmagan foydalanuvchini muloqot menyulari, chiroyli tasvirlar, sintezlangan tovushlar, musiqa tovushlari, dinamik grafikaning turli effektlari kabi dastur obektlarini dasturlashtirishdek murakkab ishdan ozod qiladi.

Multimediaga mansub texnik vositalarga mos ma'lumotni, masalan, tovush va videoelementlarni, taqlidli, uzluksiz shakldan komp'yuter tushunadigan raqamli shaklda o'tkazadi. Shu bilan birga, saqlangan va qayta ishlangan mos ma'lumotni inson adekvat qabul qila olishi uchun mul'timedia qiziqtirayotgan raqamlardan zarur obrazlar, masalan, tovush va videoelementlar yaratadi.

Mul'timedia- komp'yuterning zaruriy elementi, tovushni qayta ishlovchi tovush platasidir. Tovush platasiga tovush chiqarish vositasi, akustik tizimlar yoki yakka tinglagichlar, hamda audio ma'lumotlarni kiritish uchun xizmat qiladigan mikrofonlar ulanadi. Tovush platasiga, shuningdek, magnitofon, elektr musiqa asboblari kabi audio komplektlar ham ulanishi mumkin.

Video bilan to’laqonli ishlash uchun video ma’lumotnikomp’yuterga mos shaklga va asliga qaytaruvchi moslama video karta zarur. Unga videokamera, videomagnitofon va televizor kabi moslamalar ulanishi mumkin. Ammo, videoshakllarini komp’yurerga qayta ishlash bilan odatda tor doiradagi mutaxassislar shig’ullanadi xolis. Aksariat foydalanuvchilar uchun video elementlarni monitorda ifodalay olish etarli bo’ladi. Shunday masalani hal etish uchun har qanday zamonaviy komp’yuterda mavjud bo’lgan videoadabter va monitor etarlidir.

Tovushli (audio)va ayniqsa video malumotni komp’yuterga saqlash uchun taqqoslanganda nihoyatta kichik sig’imlar paydo bo’ladi. Shu bois multimedia sifatiga ega bo’lgan dasturiy maxsulotlar (o’quv qo’llanmalari, spravochnik ensiklapediya hordiq chiqarishga mo’ljallangan turli fdasturlar) osdatda kompakt disklarda tarqatiladi. Bunday maxsulotlardan foydalana olishimiz uchun CD ROM deb ataladigan jamlovchi zarur bo’ladi. U bo’lmasa kompyuterni muhokama etilayotgan ma’nodagi imkoniyatlari komp’yuter o’yinlari bilan chegaraladi.

CD ROM deb atalmish jamlovchi nafaqat multimedik ilovalardan foydalanish uchn zarur, balki kompakt disklarda katta hajmdagi boshqa dasturiy mahsulotlar tarqatish uchn ham tarqatiladi. Ular o’nlab yuqori zichlikdagi oddiy disketlarning o’rnini egallashi mumkin. Ya’ni jamlovchilar faqat multimediaga taa’lluqli bo’lib qolmay, balki keng ma’nodagi tadbiqlarga ham ega moslamalardir.

Tovush va video bilan ishlashni istagan foydalanuvchilar mul’timedia mahsulotlari komp’yuter ma’lumotlari uchun mo’ljallangan doimiy xotiraga hamda komp’yuterning mikro prossessori, operativ xotirasi va viodiotizimga yuqori talablarni qo’yishni bilishlari lozim. Bunday yuqori sifatlar, ayniqsa, videoma’lumotlar bilan ishlashda zarurdir. Tabiiyki, kelajakda bu yonalishdagi talablar yanada ortadi. Zamonaviy shaxsiy komp’yuterlarning imkniyatlari keng ekranli videoma’lumotlarni to’laqonli tasvirlash uchun etarli bo’lmadan uchun, bu ma’lumotlarni zichlashtirishga majbur bo’ladilar. Bu amal oddiy ma’lumotlarni zichlashtirishdan farqli o’laroq, mos ma’lumotning to’laqonligini yo’qotadi. Videomagnitofonlarni zichlashtirish uchun texnik hamda dasturiy vositalar mavjud, audioma'lum’tlarni ham zichlashtirish mumkin, mos hakjmlar katta bo’lmagani uchun bu amal uncha dolzarb emas.

Aksariyat foydalanuvchilarni qanoatlantiruvchi minimal ilovalar, tovush va video bilan ishlashga mo’ljallangan bir qator dasturiy vositalar majmuasi bevosita windowsda mavjud. Biz bu ilovalardan foydalanish tarkibi bilan tanishib chiqamiz. Ular tovush va musiqali konmpakt disklar, ya’ni CD disklar, tovushli fayllarni tinglashni, yozishni va tahrir qilishni, videokliplarni ko’rishni, turli manbaalardagi signallarni tutashtirishni, ularning balandligi majmuasi va tembrimi belgilash imkonini beradi.

CD Pleyer dasturi vositasida tovushli kompakt disklarni tinglash mumkin.CD ROM turidagi jamlovchilarni yaratilishidan avval kuy, musiqiy va tovushli kompozisiyalar kabi asarlar yozilgan kmpakt disklar CD-ifodalovchi vositasida tinglanar edi. Hozirgi vaqtda o’zimiz yoqtiradigan musiqiy asarni asosiy ishimizdan chetlashmagan holda, bevosita komp’yutarlarning o’zida tinglashimiz mumkin. Buning uchun kompakt disk jamlovchisiga (diskovodga) o’rnatiladi va Play tugmasi bosiladi. Tovush balandligi yuzadagi paneldagi o’rnatuvchi bilan boshqariladi. Bunday o’rnatuvchi bo’lmagan holda dasturiy vositalarda foydalanishga to’g’ri keladi. Yana yuzadagi panel’da tovush platasi va akustik tizimdan yakka holda foydalanishga rejalashtirilgan maxsus tinglovchi moslama ulagichi mavjud bo’lishi mumkin. Tovush tinglashdagi minimal funksialarni ta’minlovchi boshqa tugmalar yuzadagi panelda joylashgan, ulardagi belgilar standartlashgan bo’ladi va siz ular bilan quyida tanishasiz. Tovushli kompakt disklarni tinglashda kengroq imkniyatlarni windows turkumiga kiradigan CD Player lazerli dastur yaratadi. Ushbu operatsion tizim shunday tashkil etilganki, undagi CD Player dasturi o’ta xayrixoxlik bilan o’z xizmatlarini taklif etadi va kompakt disk o’rnatilishi bilan mutassil tarzda faollanib boradi. Bu esa maxsus choralar ko’rmasdan faqat texnik vositalar bilan chegaralanganda tinglash imknidan mahrum etadi. Maxsus choralardan biri kompakt disk o’rnatilishi bilan Shift klavishiga bosish zaruratifan iborat. Windows audio kompakt disklarni kompyuter disklari kabi qabul qiladi. Bunday sifat uchun, aniqrog’i, Autoplay funksiyasi uchun tizim mualliflaridan minnatdor bo’lishimiz lozim. Agar CD Player dasturi ishga tushirilgan bo’lsa, zaruratiga ko’ra uni yopish kerak bo’ladi.

CD Player dasturini bosh menyudan bevosita ishga tushirish рограммы/стандартные/мультимедиа/Лазерный проигрыватель Prog-rams /Accessories/Multimedia/CD Player buyruqlar ketma-ketligi bilan amalga oshiriladi.

Maksimal tarzdagi boshqarish imkoniyatlari va ko'rsatkichlarni o'zida mujassamlashgan CD Plaayer oynasi CD ifodalovchining birlamchi panelini eslatadi. Uning dasturiy taqlidchisi oddiy CD ifodalovchiga nihoyatda yaqin. Bu dastur oynasining tuzilishi menyuning View (Вид) bandidagi buyruqlar turkumi bilan belgilanadi.

CD Player dasturini funksional imkoniyatlari bo'yicha o'ta zamonaviy, keng ko'lamli kompakt disklarni ifodalovchisi bilan taqqoslash mumkin.

Kompakt disklarni tinglash uchun amalda har qanday CD ifodalovchida mavjud tugmalar nazmunini aniqlab olishimiz zarur:

Воспроизведение (Pley) kompakt diskning boshidan yoki Пауза (pause) tugmasini bosishdan to'xtatilgan joydan boshlab tinglash:

Пауза- kompakt diskni ifodalashda rejali uzilish. Rejani davom ettirish uchun shu tugmani qayta bosish kerak yoki Воспроизведение tugmasini bossa ham bo'ladi.

Стоп (stop)- ifodalashni to’xtatish. Bu holda Воспроизведение tugmasi bosilsa, disk boshidan ifodalanadi.

Извлеч (ijest) kompakt diskni CD ROM jamlovchidan chiqarish disklarni joylashtirish va chiqarishni dasturiy ta'minlaydi:

Предыдушая запись (previous Trask)- avvalgi asarga o’tish. Ammo bu tugma ilk bor bosilganda ifodalanyotgan asarning boshiga siljishi sodir bo’ladi:

Следушая запис (next trakt)- keyingi asarga o'tish.

Перемотка назад (Skip Backwodrs)- kompakt diskni teskariga g'altaklash (aylantirish).

Перемотка вперед (Skip Forwodrs)- kompakt diskni oldinga g'altaklash (aylantirish).

Tasvirlangan bu tugmalarni bosish «sichqoncha»ning faol tugmasini bosish bilan amalga oshiriladi. Ammo oxirgi ikkita g'altaklash tugmalarini ishlatganda jarayon tugamaguncha barmoqni «sichqoncha» tugmasini bosgan holda saqlab turish lozim. Odatda, jamlovchining holatiga ko'ra muayyan tugmani bosish imkoni belgilangan bo'ladi. Tinglanadigan asarni almashtirish Play yoki Pause holatida amalga oshirilishi mumkin. Asarlarni almashtirish ketma- ket tarzda amalga oshirilishi mumkin. Aslida bunday almashtirishlarni diskret almashtirish deb atasa bo'ladi. Ifodalash, asarni almashtirish va g'altaklash jarayonlarini kuzatishda vaqt indikatori va ma'lumotlar zonasi ko'maklashadi.

Shu kabi, ammo bir oz cheklangan tugmalar majmui CD ROM jamlovchisining yuza panelida joylashgan bo'lib, ular kompakt disklarni CD Player dasturimiz tinglanganda ishlatiladi. Bu dastur ishlatilganda real tugmalarni unutsa ham bo'ladi.

Vaqt indikatori:

-прошло времени (запись) (Trask time Elepsed- muayyan asarni tinglashga ketgan vaqt);

Осталось времени (запись)- (Trask time Remaining tinglanayotgan asarning tugashigacha bo’lgan vaqt);

Осталось времени (запись)- (Trask time Remaining –kompakt diskni tinglab bo’lish uchun qolgan vaqt) kabilarni ko’rsatib turishi mumkin.

Keltirilgan birinchi va ikkinchi holatlarda qo’shimcha tarzda tanlangan asarni tartib nomeri ham ko’rsatiladi (nomerlash birdan boshlanadi). Vaqt indikatorining holatini o’zgartirish uchun menyuning Вид bandi yoki asboblar panelining mos tugmalaridan foydalanish mumkin. O’z vaqtida bu tugmalarni menyuning Вид bandidagi Панель инструментов buyrug'i bilan mos satrga chiqarsa bo'ladi.

CD Player dasturining oynasida ma'lumotlar zonasi mavjudligini menyuning Вид bandidagi Свидения о диске и записи (Disk| Trask info) buyrug'i ta'minlaydi. Bu zonada:

• 
  Исполнитель (artist-ijrochining nomi);
  
• 
  Название (Title-kompakt diskning nomi);
  
• 
  Запись (Trask-asarning nomi va tartib nomeri) aks ettiriladi.
  

Agar siz avvaldan asrlar ro'yxatini tuzmagan bo'lsangiz, ma'lumotlar zonasidan faqat foydalanayotgan jamlovchining nomi va asarning nomerini anilashingiz mumkin.

Komp'yurterda bir nechta CD ROM jamlovchisi mavjud bo'lganda, ulardan biriga Исполнитель (artist) nomli ro’yxat orqali murojaat qilishingiz mumkin.

Запись (Trask) ro’yxati unga kiritilgan ixtiyoriy asarni tezda topish va tinglash imkonini beradi. Bu ro’yxat siz tomondan maxsus tuzilgan bo’lmasa, unda kompakt diskdagi barcha asarlar yozilgan bo’ladi.

CD Player dasturining qo'shimcha imkoniyatlari:

-Произвольний парядок (Random Trask Order)-asarlarni tasodifiy tarzda ifodalash (eshittirish);

Непрерывное воспроизведение (Continuous Play)- kompakt disklarni uzluksioz eshittirish;

Режим ознакомления (Into Play)-asarlarning bosh qismlarini eshittirish;

• 
  eshitish lozim bo'lgan asarlar ro'yxati va mos ketma- ketlikni belgilash.
  

Bu imkoniyatlarning birinchi uchtasi menyuning Parametrlar bandining buyruqlar yoki Aspoblar panelidagi mos tugmalar vositasida amalga oshiriladi.

Asarlar ro'yxatini amalga oshirish uchun menyuning Диск (Disk) bandidan Описание диска (Edit Play list) buyrug'idan foydalaniladi, yoki bu xil nomli tugma bosiladi. Natijada muloqot oynasi ochiladi.

Bu muloqot oynasi quyidagilarni terish lozim:

1. 
   Исполнитель (Ijrochi nomini ko'rsatish);
   
2. 
   Название (kompakt disk nomini ko'rsatish);
   
3. 
   Kompakt diskdagi asarlar nomini belgilash yoki o'zgartirish.
   

Kompakt diskdagi barcha asarlar ro'yxati Записи на диске (Avail able Trasks) oynasidaifodalanadi. Asar nomini belgilash yoki o'zgatirish uni avval ajratish, keyin Запись nn(Trask nn) oynasida mos o’zgartirish va Задать название (Set Naym) tugmasini bosish kerak.

Kompakt diskdagi asarlar ro’yxatini qayta ishlashni yakunlagach, Список произведений (Play List) ro’yxatidan mantiqiy kompakt disk hosil qilish mumkin. Bu ro’yxatdan aslida tanlanadigan asarlar mos ketma- ketlikda ko’rsatilgan bo’ladi. Список произведения Play List) ro’yxatini o’zgartirish uchun quyidagi buyruq tugmalaridan foydalanish mumkin:

Добавить (Add) – Запись на диске (Abailable Track) ro’yxatida ajratilgan asarlar список воспроизведения ro’yxatiga kiritilsin;

Удалить (Remore) – ajratilgan asarlar Список произведения ro’yxatidan o’chirilsin;

Очистить все (Clear All) - Список произведения ro'yxati kerakli tartibda shakllantirish maqsadida to'la tozalansin;

Спрос (Reset) - Список произведения ro'yxati asli holatiga, ya'ni запись на диске ro’yxati bilan ustma-ust tushadigan holatiga keltirilsin.

Tinglash vaqtida tovushlar balandligi, balansi va temrini boshqarish uchun Вид/Громкость (View/Ccontrol Volume) buyrug’i beriladi va natijada Миксер (dastur) ishga tushiriladi. Bu dastur va parametrlarni o’rnatish uchun ishlatiladigan boshqa usullar quyida tavsiflanadi.

CD Pleyer dasturini Параметрическая/настройка (Options/preferens) buyrug’i bilan ochiladigan muloqot oynasida muvofiqlashtirish mumkin. Muloqot oynasidagi uch buyruq quyidagiicha talqin qilinadi:

- Завершить вопроизведение при выходе (Stop CD Playing on Exit) dasturdan chiqish bilan kompakt diskni eshittirish to’xtatilsin. Agar “bayroqcha” yo’q bo’lsa, kompakt disk dasturdan chiqilsa haam oxirigacha eshittiriladi.

• 
  Сохранить параметры при выходе (save Settings on Exit) amalga oshirilsa, barcha moslashtirishlar keyingi seanslarda ham ishlatiladi, ya'ni saqlanadi;
  
• 
  Выводить всплываюшие подсказки (show tool tips)-“sichqoncha” ko’rsatkichi taqalganda, uskuna tugmalarini nomlari bilan bir vaqtda ilova yoki izohlar ifodalanadi.
  

Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Internet saytlari:

www.uz.ref.uz

www.google.uz

2.”IBM -PC” kompyuteri. Norbek Taylaqov. A.Axmedov.