Buxoro davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti

BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
IQTISODIYOT VA TURIZM FAKULTETI

TURIZM(faoliyat turlari bo’yicha) YO’NALISHI 1-KURS MAGISTRANTI

JUMANIYAZOVA OZODAXONNING

“ Ijodiy uslubni baholash va rivojlantirish amaliyotini tahlil qilish” mavzusida yozgan

REFERATI


Buxoro_2023

Reja:
1.Kirish.

1.1. Kreativ pedagogika-pedagogikaga yangicha yondashuv.
2.Ta’lim sifati tushunchasi va oliy ta’lim sifatini baholash hamda modellashtirish.
2.1.“Klaster” usuli ijodiy tanqidiy tafakkurni rivojlantirishning samarali metodi sifatida.
3.Xulosa.
3.1.Foydalanilgan adabiyotlar.

1.KIRISH

Bugungi globallashuv kuchaygan davrda har qaysi jamiyat kreativ shaxslarga ehtiyoj sezadi. Bu tabiiy hol albatta. Chunki dunyoda har daqiqada sodir bo’layotgan o‘zgarishlar shuni taqozo qilmoqda. Shu munosabat bilan turli soha olimlarining e’tibori pedagogik jarayon sharoitida talaba shaxsining kreativ salohiyatini ochish va rivojlantirish muammosiga qaratilgan. Demak, zamonaviy ta’lim muassasalarida pedagogik jarayonni tashkil etishning yangi paradigmatik asoslarini ishlab chiqish zarurati tug‘iladi va bu esa pedagogikaning yangi innavotsion yo‘nalishi, ya’ni kreativ pedagogikaga murojaat qilishga imkoniyat yaratadi. Kreativ pedagogika muammolari yaxlit pedagogik nazariya va boshqa ijtimoiy fanlar tizimida: pedagogika tarixi va ta’lim falsafasi, umumiy va kasbiy pedagogika va psixologiya, o‘qitish va tarbiyalash usullari va texnologiyalari, kasbiy etika va boshqalarda ko‘rib chiqiladi.Doimiy o'zgarib turadigan tashqi va ichki dunyo, ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar va faoliyat mazmuniga mos keladigan kreativ shaxsning shakllanishi va rivojlanishi inson ontogenezining butun davri - tug'ilishdan to umrining oxirigacha davomiylik, uzluksizlik va qamrab olishni talab qiladi. Mahalliy pedagogikada shaxsning kasbiy va ijodiy salohiyatini shakllantirish va rivojlantirish asosida uning kasbiy va ijodiy faoliyati tajribasini shakllantirish va rivojlantirish bo'yicha tadqiqotlar deyarli yo'q. An'anaviy professional tajriba bilim, ko‘nikma va malakalarning birlashuvi sifatida aniqlanadi. Bu faoliyatni o'zlashtirish jarayonida tajribaning shakllanishi o'z-o'zidan sodir bo'lishini anglatadi. Ijodiy faoliyat tajribasini o'rganish masalasi umuman ko'tarilmaydi.
1.1.Kreativlik nima? Amerikalik psixolog Avraam Maslouning fikricha, bu har bir kishiga xos bo‘lgan, lekin mavjud tarbiya, ta’lim va ijtimoiy amaliyot tizimi ta’sirida ko‘pchilik tomonidan yo‘qolgan ijodiy yo‘nalishdir.
Kreativlik qobiliyati "Xudoning in’omi" va shuning uchun kreativlikni o‘rgatish mumkin emas degan ancha keng tarqalgan fikrdan farqli o‘laroq, M.M. Zinovkina boshqacha yondashuvga ishora qiladi. Texnologiya va ixtirolar tarixini o‘rganish, atoqli olim va ixtirochilarning ijodiy hayoti tahlili shuni ko‘rsatadiki, ularning barchasi yuqori (o‘z davri uchun) fundamental bilimlar bilan bir qatorda maxsus bilimlar ombori yoki algoritmik fikrlash, shuningdek, ma’lum bilimlar, shu jumladan evristik usullar va texnikalarga ega bo‘lishgan [4].
Ingliz psixologi E.P.Torrens kreativliknig quyidagi jihatlarini ilgari surgan:
- muammo yoki ilmiy farazlarni ilgari surish;
- taxminlarni tekshirish va o‘zgartirish;
- qaror natijalarini shakllantirish asosida muammoni aniqlash;
- muammoni hal qilishda bilim va amaliy harakatlarning o‘zaro qarama qarshiligiga nisbatan sezgirlikni ifodalash. [1]
Lotinchada "kreativlik" tushunchasi quyidagicha. "Creatio" - "yaratish", "ijodkor" - "yaratuvchi", degan ma’nolarni anlatadi, lekin mohiyatan bu tushuncha insonning ijodiy qobiliyatining namoyon bo‘lishidir.Ijodkor shaxslar - bu rassomlar, haykaltaroshlar, yozuvchilar, shoirlar, fotosuratchilar - turli xil ijod turlarida o‘z qobiliyatlarini amalga oshiradigan odamlar. Ijodkorlik, qoida tariqasida, ishbilarmonlarga xos xususiyatdir: dizaynerlar, reklama beruvchilar, marketologlar, brend-menejerlar va boshqalar. Kasbiy va ijodiy faoliyatni faol o'zlashtirish, uni samarali amalga oshirish nafaqat ko'nikma va ko'nikmalarni rivojlantirish va integratsiyalashuvini, kasbiy ishni bajarishning individual uslublari va usullarini ishlab chiqishni, balki kasbiy ijod metodologiyasini o'zlashtirishni, ijodiy fikrlashni rivojlantirishni o'z ichiga oladi. Ijodiy shaxsning shakllanishini amalga oshirilgan ijodiy faoliyatga va olingan ijodiy natijalarga mos keladigan shaxsning shakllanishi va rivojlanishi deb ta'riflash mumkin. Bu jarayonning sur'ati va traektoriyasi biologik va ijtimoiy omillar, shaxsning o'z faoliyati va ijodiy fazilatlari, shuningdek, sharoitlar, hayotiy voqealar va kasbiy jihatdan aniqlangan omillar bilan belgilanadi. Ijodkor shaxsni shakllantirish va ijodiy ta'lim o'rtasida yaqin bog'liqlik mavjuddir. Ijod madaniyat singari, inson hayotiga, demak, ta’lim tizimiga ham kirib borishi kerak. Binobarin, ijodiy pedagogikaning ijtimoiy fanlari tizimida, ya’ni pedagogikaning yangi tarmog‘i sifatida rivojlanishi uchun qator shart-sharoitlar mavjud.Kreativ pedagogika - bu ijodiy ta’lim fani va san’atidir. Bu pedagogikaning majburlash pedagogikasi, hamkorlik pedagogikasi, tanqidiy pedagogika kabi pedagogika turlariga qarama-qarshi bo‘lgan pedagogikaning bir turi hisoblanadi. Kreativ pedagogika o’quvchilarni ijodiy fikrlashga, kelajagini yaratuvchisi bo‘lishga o‘rgatadi. Kreativ pedagogika, har qanday fanga, xoh matematika, xoh fizika, xoh tillar, xoh iqtisod bo‘lsin, qo‘llanilish mumkin bo’lgan pedagogikadir. Ma’lum darajada aytish mumkinki, uning metodologiyasi o‘qitish va o‘rganish jarayonini o‘zgartiradi.Rivojlangan kreativlik shaxs ijodkorligining muhim tarkibiy qismidir. U shaxsning kognitiv maqsadga erishish, boshlangan ijodiy ishni davom ettirish, bilish faoliyatidagi qiyinchiliklarni bartaraf etish, aqliy harakatlarni rejalashtirish va ketma-ketlashtirish, maqsadga erishish variantlari va usullarini izlash istagida ifodalanadi; Shuningdek shaxsda stenik tuyg‘ular (kognitiv va ijodiy faoliyatdan quvonch hissi, ixtirolar jarayonida qiyinchiliklarni yengishga tayyorlik, kognitiv yoki ijodiy maqsadga erishishdan g‘ururlanish, biror narsa o‘ylab topish imkoniyatidan zavqlanish, ijodiy ish boshlanishidagi optimistik faollik, uning ijobiy natijasini kutish, muvaffaqiyasizliklar holatida xotirjamlik va boshqalar) ham hosil bo’ladi.Inson aql-zakovati sohasidagi mutaxassislar ijodiy jarayonni ta’minlash uchun konvergent (mantiqiy, ketma-ket, chiziqli) va divergent (yaxlit, intuitiv, aloqador) tafakkurning kombinasiyasi zarur deb hisoblaydilar. Tafakkur xususiyatlarining bunday kombinasiyasi natijasi ongning ravonligi va moslashuvchanligi, shuningdek, o‘ziga xoslik, hukmning aniqligi bilan uyg‘unlikda namoyon bo‘ladi. [3]
Pedagogik jarayonda ijodkorlikni rivojlantirish uchun shaxs salohiyatini oshirishga, ijodiy faolligini oshirishga yordam beradigan o‘qitish metodlari va texnologiyalaridan foydalanish zarur. Ushbu texnologiyalar shaxsning o‘zini o‘zi qadrlashni shakllantirishga, o‘z imkoniyatlariga bo‘lgan ishonchni oshirishga va voqelik bilan adekvat aloqada bo‘lishga to‘sqinlik qiladigan psixologik qiyinchiliklarni rivojlanishiga yordam beradi. Zamonaviy ta’lim tizimida o‘qituvchi faoliyatining ustuvor yo‘nalishi muloqotning dialogik usullariga, yechimni birgalikda izlashga va turli ijodiy faoliyatga beriladi. Bularning barchasi o‘qitishning interfaol usullarini qo‘llash orqali amalga oshiriladi. Interfaol ta’lim jarayonida o‘quvchilar tanqidiy fikrlashni, vaziyat va tegishli ma’lumotlarni tahlil qilish asosida murakkab masalalarni yechishni,
muqobil fikrlarni topishni, puxta o‘ylangan qarorlar qabul qilishni, muhokamalarda qatnashishni o‘rganadilar. Buning uchun darslar juftlik va guruh usullari asosida tashkil etiladi, ilmiy-tadqiqot loyihalari, rolli o‘yinlar qo‘llaniladi.[1]
Kreativlikni rivojlantirishning nazariy va amaliy asoslarini tahlil qilish natijalari bo‘lajak o‘qituvchining pedagogik amaliyot davridagi kreativligini rivojlantirishning tarkibiy-funksional modeli tamoyillarini ajratib ko‘rsatish imkonini beradi. Bu tamoyillar quyidagilardan iborat:
1. Muammoli tamoyili.
Muammoli tamoyilidan foydalanish pedagogik faoliyat uchun yangilik emas. Kreativlikning mohiyati muammoli xarakterga ega bo‘lib, u muammoning nostandart yechimini topishdan iborat. Pedagogik amaliyotda bo‘lajak o‘qituvchilarning kreativligini muammolilik tamoyiliga muvofiq rivojlantirish ijodiy muammoli vazifalarda namoyon bo‘ladi, masalan, "Gipotezani ilgari suring va uni sinab ko‘rish rejasini tuzing ...", "Dastlabki natijani baholash . ..", "O‘quv materialini boshqacha taqdim eting ..." va hokazo. [2]
2. Ijodiy yo‘nalish tamoyili.
Bu tamoyil nafaqat reproduktiv, balki ijodiy faoliyat ko‘nikmalarini
rivojlantirishni ham o‘z ichiga oladi. Kreativlikni rivojlantirish faqat maqsadli xarakterga ega bo‘lmasligi kerak, ya’niki erishilayotgan natija amaliyot so’ngida natijaga erishish degan fikrdan yiroq bo’lishi lozim. Bu holatda talaba topshiriqlarni tez va hech qanday hissiyotlarsiz bajarishlari kerak.Chunki bu holat mashg‘ulot sifatiga, diagnostika natijalariga, umuman, barcha tajriba-sinov ishlariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.Agar kreativlikning rivojlanishi bosqichli xususiyatga ega bo‘lib, har bir vazifa yoki faoliyat turi sinovning keyingi bosqichi sifatida qaralmasdan, balki o‘z o‘zini sinab ko‘rish, o‘zini o‘zi anglash va qiziqarli faoliyat uchun imkoniyat sifatida yo’naltirilgan bo‘lsa, u holda bajarilayotgan ish yuqori sifatli va o‘rganilayotgan konsepsiya ko‘rsatkichlari o’sish darajasida bo’ladi.
3. Butunlilik va izchillik tamoyili.
Bu tamoyil ijodkorlikni rivojlantirish dasturi tuzilmasi yaxlitlilik, izchillik, to‘liqlilikni talab qiladi. Faqat shu holatda qo‘yilgan maqsadga erishish uchun vosita va usullarni tanlashning maqsadga muvofiqligi haqida gapirish mumkin. Kreativlikni bo‘lajak o‘qituvchining yaxlit qiyofasiga hamroh bo‘ladigan sifatlar tizimining tarkibiy qismi sifatida qarash lozim.
4. Individuallashtirish tamoyili.
Ushbu tamoyilning asosiy jihati har bir talabaning individual tarbiyaviy ish uslubini, uning shaxsiy rivojlanishining o‘ziga xos trayektoriyasini va ruhiy jarayonlarning ishlash xususiyatlarini hisobga olishdan iborat. Shunda dasturning har bir ishtirokchisining individual natijasi, shaxsiy xususiyatlar sifatida kreativlikning shakllanish darajasiga mos keladigan ijodiy yutug‘i bo‘ladi.[8]
Shuningdek kreativlikni rivojlantirish quyidagi vazifalarni hal qilishga ham yordam beradi:
1. Talabalarni turli yo‘nalishlarda fikrlashga o‘rgatish;
2. Nostandart vaziyatlarda muammoning yechimlarini topishni o‘rgatish;
3. Aqliy faoliyatning o‘ziga xosligini rivojlantirish.
4. Talabalarni mavjud muammoli vaziyatni turli tomonlardan tahlil qilishga o‘rgatish;
5. Tez o‘zgaruvchan dunyoda yanada samarali hayot va moslashish uchun zarur bo‘lgan fikrlash xususiyatlarini rivojlantirish.Shu bilan birgalikda pedagogik kerativlikni rivojlantirish sharti o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarda insonparvarlik psixologiya tamoyillarini amalga oshirishdir.
Kreativ salohiyatga ega o‘qituvchi quyidagi sifatlarga ega bo’ladi:
• Kreativ fikrlashi kengayadi ;
• Tadqiqot ko‘nikmalarini yaxshi egallaydi;
• Pedagogika yoki maxsus fan yutuqlaridan hamda ilg‘or tajribalardan foydalanish imkoniyatlarini mustaqil tahlil qiladi;
• Professor-o‘qituvchilar tomonidan olib borilayotgan ijodiy loyihalar va ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirishda faol ishtirok etadi.
Kreativ fikrlaydigan o‘qituvchiga qo‘yiladigan zamonaviy talablar shundan iboratki, u axborotchi emas, balki o‘quvchilarning individual imkoniyatlarini hisobga olgan holda muvofiqlashtiruvchi (koordinator), boshqaruvchi (menejer), muloqot tashkilotchisi, maslahatchisi bo‘lishi kerak. O‘qituvchi bilimlarni o‘zlashtirishning eng samarali usullarini izlashni qo‘llab-quvvatlaydi va boshqaradi, qiziqarli kashfiyotlarni rag‘batlantiradi, muvaffaqiyasiz urinishlarni tahlil qiladi, o‘quvchilarni mag‘lubiyat va g‘alabalarni amalga oshirishga undaydi.
2.Ta’lim inson ijtimoiylashuvining muhim tarkibiy qismi hisoblanib, jamiyatdagi muammolarni hal etishda asosiy o‘rin egallaydi. Ta’limni rivojlantirish bilan bir qatorda jamiyatni yana bir muhim masala – ta’lim sifatini oshirish muammosi doimo tashvishga solib kelgan. Zero, ta’lim mahsuloti hisoblangan mutaxassislarning salohiyati jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy rivoji bilan chambarchas bog‘liq. Ta’lim-tarbiya haqidagi fikrlar ilk bor zardushtiylik dinining muqaddas kitobi «Avesto»da keltirilgan.
Qadimgi davlatlar va ularning sivilizatsiyalari erishgan yutuqlar butun dunyoga ma’lum. O‘sha davrlardagi allomalar ilm-fan, san’at va madaniyatni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratgan. Ta’lim, ijtimoiy boshqaruv, ma’naviyat va axloqiy tarbiya masalalari, ta’limning hamda ijtimoiy munosabatlarning shaxs ijtimoiylashuvida o‘rni to‘g‘risidagi g‘oyalar O‘rta Osiyo mutafakkirlaridan Imom al-Buxoriy, Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Abdulholiq G‘ijduvoniy, Abu Rayhon Beruniy, Hoja Ahmad YAssaviy, Jaloliddin Davoniy, Kaykovus, Najmiddin Kubro Xivaqiy, Bahouddin Naqshband, Husayn Voiz Koshifiy, Amir Temur, Alisher Navoiy, Jaloliddin Rumiy, YUsuf Xos Xojib, Imom G‘azzoliy asarlarida talqin qilingan bo‘lib, ularning asarlaridagi sotsiologik nuqtai nazar va qarashlarida o‘z aksini topgan. Jamiyatdagi ijtimoiy jarayonlarda ta’lim tarbiya sifatini oshirish orqali komil inson qiyofasini yaratish masalalari muqaddas Qur’oni Karim va hadislarda alohida o‘rganilgan. Oliy ta’lim sifati muammolari ilk bor yevropalik mutaxassislarning asarlarida shakllantirilgan. Angliyada, XX asrning 90-yillarida M.Frezer, Alan Eshvort va Rojer Xarvey, Ronald Barnet, Alma Kraft, Urban Daxlov, Jon Xarris, Maykl SHattok, Andre Staropoli, Ronald Veld, Diana Grin Leo K.J. Gedegebuure, Pitre A.M. Maasen va Don F. Vesterxayden, X.R. Kellz, Mauris Kogan va boshqalar. AQSHda oliy ta’lim sifatini baholash muammolari S.Bell, B. Xagerti, D.Stark, L.Xarvey, D.Grin, I.L.Ratklif, X.R.Kellz va boshqalar asarlarida tahlil qilingan.Rossiyada oliy ta’lim sifati 90-yillar oxiridan boshlab o‘rganilgan. Rossiya oliy ta’limi muammolari S.Abramova, G.A.Bordovskiy, E.E.Buxteeva, L.I.Varenova, A.A.Vetrova, V.I.Vovna, E.YU.Girba, L.A.Golub, G. L. Gromiko, S.P.Dokina, S.S.Donetskaya, S.P. Erkovich, N.F.Efremova, D.F.Zakirova, YU.A.Zaxarov, I.A.Zimnaya, B.I.Iskakov, V.G.Kazanovich, S.M.Kalabin, N.P.Kalashnikov, Z.I.Kapelyuk, O.M.Karpenko, V.G.Kinelev, A.A.Kirinyuk, N.V.Kovaleva, B.K.Kolomiets, S.V.Korshunov, V.J.Kuklin, A.A.Kushel, B.X.Land, A.G.Levinson, B.G.Litvak, A.N.Mayorov, T.V.Makarova, V.V.Melnik, V.Meshalkin, V.A.Moskinov, R.V.Muzыchenko, O.G.Nefedova, O.N.Oniщenko, B.P.Plыshevskiy, N.I.Popov, A.Prokofev, B.A.Savelev, N.A.Selezneva, O.A.Silaev, L.M.Struminskaya, A.I.Subetto, E.V.Sumarokova, YU.G.Tatur, D.Tatyanchenko, I.I.Trubina, K.S.Farino, I.B.Fedorov, E.V.Filyuk, A.A.Frenkel, E.Xrikov, M.B. CHelыshkova, A.I.CHuchalin, V.D.Shadrikov, E.N.SHuvalov, E.M.YUrtanova va boshqalar asarlarida o‘z aksini topgan.
Ushbu tadqiqotchilar oliy ta’lim sifatini aniqlashda turli yondashuvlarni aniqlaganlar va uni baholashning turli mezonlarini taklif qilganlar. Oliy ta’lim sifatini baholashning milliy modelini yaratishda Milliy Akkreditatsiya Agentligining mutaxassis olimlari E.N.Gevorkyan, G.N.Motova, V.G.Navodnov, M.V.Petropavlovskiy, V.J.Kuklin, A.S.Maslennikov, B.A.Savelev, D.I.Petrov, A.P.Paskal va boshqa olimlar nafaqat ta’lim sifati ko‘rsatkichlari tizimi va universitetlar uchun har tomonlama baholash mexanizmini ishlab chiqqanlar, balki ushbu protsedurada statistik va matematik modellar, usul va metodologiyalarni qo‘llaganlar. O‘zbekistonda Qobulov V.Q., Irmatov M., O‘lmasov A.U., Shodiev T.SH., Abdulaev O., Adamov M., Nasriddinov G‘.H. va boshqa olimlarning qator ilmiy ishlari bu muammolar tadqiqotiga bag‘ishlangan bo‘lib, T.Bo‘riev, K.Sh.Bobomurodov, F.B.Badalov, N.Muxitdinov, B.Qurmanbaev, X.Eshmatov, Sh.A.Nazirov, A.M.Polatov va ularning shogirdlari tomonidan rivojlantirilgan. Ta’lim sifati ta’lim oluvchilarning o‘zlarini, jamiyatni, ta’lim buyurtmachilari talablarini qondirishga qodir bo‘lgan ta’lim natijalarining muhim jihati va xususiyatlari majmuasidir. Talab etilgan darajadagi ta’lim sifati natijalariga ma’lum ijtimoiy pedagogik tizim orqali erishish mumkin. Tadqiqotchilarning ko‘pchiligi ta’lim sifati deganda uning takomillashishi, ta’lim oluvchilarning bilimlari,mahorati va qadriyatlari yaxshilanishi kabi ta’lim muhitidagi sifat o‘zgarishlarini tushunadilar. Ta’lim sifati deganda«Ta’lim jarayonining turli ishtirokchilari ta’lim muassasasi tomonidan ko‘rsatilayotgan ta’lim xizmatlaridan kutganlarining qanoatlantirilishi darajasi» yoki “Ta’limda qo‟yilgan maqsadga va vazifalarga erishish darajasi” [2] deb tavsiflaydi J.Yo‘ldoshev.Ta’lim sifati natijasi deganda esa ta’lim jarayoning turli qatnashchilarini o‘quv muassasasi tomonidan ko‘rsatilgan ta’lim xizmatlaridan qoniqish darajasi yoki ta’limda qo‘yilgan maqsad va vazifalarga erishganlik darajasidir. Sifat kategoriyasi insonning obyektiv reallikni bilishdagi ma’lum bosqichni ifodalaydi. Bilish jarayonining dastlabki bosqichida obyekt subyekt oldida o‘zining ayrim yoki bir necha xossasi bilan namoyon bo‘ladi. Bevosita hissiy idrokda sifat ko‘plab xossalarning majmui tarzida ko‘rinish beradi. Ta’lim sifati–ijtimoiy kategoriya hisoblanib, jamiyatda ta’lim jarayonining holati va natijasini hamda shaxsning kasbiy, maishiy va fuqarolik kompetentligini shakllanishi va rivojlanishini jamiyat talabi va ehtiyojiga mos kelishini aniqlaydi. Ta’lim sifati ta’lim muassasasining o‘quv-tarbiyaviy faoliyatini turli qirralarini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar majmui orqali baholanadi. Ushbu ko‘rsatkichlarga ta’lim oluvchilar kompetentligining rivojlanishini ta’minlovchi ta’lim mazmuni, o‘qitish shakli va uslublari, material-texnik baza, xodimlar tarkibi kabilar kiradi. Ta’lim sifati-inson faoliyati sifatini oshirish va aniq maqsadga erishishda
foydalanish uchun zarur bo‘ladigan, aniq sharoitlarda talab etilib olingan bilimlar majmuidir. Bilim sifati – o‘quv jarayonini tugatgandan so‘ng olingan bilimlarning fundamentalligi, yuqoriligi va ish jarayonida qanchalik kerakliligi bilan belgilanadi. Hozirgi vaqtda ta’lim-tarbiya sifati o‘ta muhim, muammoli va dolzarb masala hisoblanadi. Chunki, boshqa barcha ijtimoiy masalalar, siyosiy muammolar va iqtisodiy ko‘rsatkichlar aynan ta’lim sifati darajasiga bog‘liq holda rivojlanadi. Qolaversa, ta’lim sifati davlat va jamiyat taqdirini, butun ta’lim sifati, qolaversa talabalar bilim sifatini aniqlash dolzarb sotsiologik masalalardan biridir.«Ta’lim sifati» atamasi quyidagi omillarga bog'liq holda turlicha ahamiyat kasb etadi:
-oliy ta’lim ishtirokchilarining manfaatlari;
-kirish ma’lumotlari, ta’lim-tarbiya jarayonlari, chiqish
ma’lumotlari, maqsad va vazifalar kabi tushunchalarning o‘zaro nisbati;
-baholanadigan akademik sohaning xususiyatlari yoki tavsifi;
-oliy ta’limning tarixiy rivojlanish davri.
Shuningdek, ta’lim sifati atamasi quyidagi turli darajadagi aniqlanishlarga ham ega:
•sifat – eng yuqori ko‘rsatkich sifatida;
•sifat – maqsadga to‘liq erishilgan faoliyat shaklida;
•sifat–yaxshilangan va takomillashtirilgan faoliyat shaklida.
Yuqorida keltirilgan «ta’lim sifati» to‘g‘risidagi aniqlanishlar ta’lim sohasidagi islohotlarning tarixiy davriga bog‘liq holda o‘z afzalliklari va kamchiliklariga egadir. Ta’lim sifati absolyut va nisbiy tushuncha sifatida qaralishi ham mumkin. Ta’lim sifatining absolyut tushunchasida ta’lim muassasasining statusi, mavqei va ustunligini aks etishi nazarda tutiladi. Bunday ideal tushuncha ta’lim muassasasi imidjining rivojlanishi va mustahkamlanishiga sharoit yaratadi va ta’lim sifati ko‘rsatkichi bo‘yicha eng yuqori darajadagi ta’lim standartiga intilishini ifodalaydi.
2.1.Axborot texnologiyalariga asoslangan zamonaviy innovatsion ishlab chiqarish yuqori intelektual salohiyat va kasbiy malakaga ega bo‘lgan tegishli ishchi kuchini talab qiladi. Oliy ta’limning sifati va raqobatbardoshligi bugungi kunda respublikaning barqaror rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega.Oliy ta’lim sifatini oshirishning matematik modellarini yaratish O‘zbekiston ta’lim tizimini rivojlantirishning eng asosiy omillaridan biri bo‘lib xizmat qilishi tadqiqotning dolzarbligini quyidagilarda namoyon bo‘ladi:
Birinchidan- dunyoning ko‘plab mamlakatlarida jamiyat va davlat
taraqqiyotining zaruriy sharti sifatida ta’lim tizimining barqaror faoliyat ko‘rsatishi va rivojlanishini ta’minlash uzoq vaqt davomida davlat siyosati masalasi sifatida qaralgan;
Ikkinchidan- ta’lim faoliyatini tartibga soluvchi me’yoriy-huquqiy hujjatlarda ta’lim davlatning obro‘-e’tiborini, kelajagini va hatto milliy xavfsizligini belgilaydigan eng muhim omil sifatida e’lon qilingan;
Uchinchidan- davlat akkreditatsiyasiga e’tibor qaratgan holda modellashtirish apparatini, davlat tomonidan tartibga solish tizimi faoliyatini ta’minlovchi usul va texnologiyalarni nazariy tadqiq etish, ishlab chiqish va sinovdan o‘tkazish ta’lim sohasidagi nazariy va amaliy tadqiqotlar sohasidagi eng muhim vazifalardan biri sifatida qaralishi mumkin;
To‘rtinchidan- bugungi kunda mamlakatimizda ijtimoiy - iqtisodiy vaziyatning murakkabligiga qaramasdan, sof texnik va iqtisodiy vazifalardan – hozirgi kunga qadar dunyoning eng ilg‘or pozitsiyalarini egallab turgan ta’limni rivojlantirish strategiyasini shakllantirish muammolari, ta’lim tizimining salohiyatini saqlab qolish va rivojlantirish muammolari va boshqa eng xilma-xil vazifa va muammolar rahbar oldida turibdi;
Beshinchidan- oliy ta’lim sifatini oshirish respublikaning strategik maqsadiga aylanib, mamlakatdagi oliy ta’lim muassasalari faoliyatining tobora muhim shartiga aylanmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy taraqqiyoti “milliy modeli” ning yadrosi sifatida namoyon bo‘ladigan jamiyatning ma’naviy-axloqiy va madaniy rivojlanishini, o‘zbek xalqining tarixi va davlatchiligini, ta’limning uzluksizligi va izchilligini, barkamol avlodni tarbiyalash masalalarini o‘rganish mamlakatimiz ijtimoiy fanlarida barqaror tarzda tadqiq qilib kelinayapti. Tanlangan mavzu tadqiqoti ham mazkur ustuvor ilmiy yo‘nalishlarga mos bir jihat sifatida, sotsiologik xususiyatda olib borilishi muhim ma’no kasb etadi. Oliy ta’lim sifatini eng samarali baholash va ushbu sifatni boshqarish imkonini beradigan oliy ta’lim sifatini modellashtirish metodologiyasini ishlab chiqish-asosiymaqsaddir. Qo‘yilgan maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni bajarish ko‘zda
tutilgan:
-oliy ta’lim sifatini modellashtirishning nazariy asoslarini ishlab chiqish;
-“oliy ta’lim sifati” tushunchasini tahlil qilish, oliy ta’lim sifat mezonlarini modellashtirishda raqobatbardoshlik va mutaxassislarni jalb qilishning ahamiyatini aniqlash, oliy ta’lim sifatini modellashtirish usullarini aniqlash;
-oliy ta’lim sifatini modellashtirish bo‘yicha xalqaro tajribani tahlil qilish;
-xorijiy olimlar tomonidan ishlab chiqilgan oliy ta’lim sifatini baholashning statistik va matematik usullarini tizimlashtirish, umumlashtirish va tanqidiy tahlil qilish;
-taqqoslash imkonini beradigan oliy ma’lumotli mutaxassislarni ish bilan ta’minlashda turli omillarning ta’sirini modellashtirish uslubini aniqlash;
-bitiruvchilarni ishga joylashishi va yangi biznesni ochishi orqali oliy ta’lim sifatini baholash uchun eng mos modellarni aniqlash;
-omillar tizimini o‘rganish va bitiruvchilarning bandlik mezonlaridan
foydalangan holda oliy ta’lim sifatini baholash modelini yaratishdan iborat.
Boshlangʻich sinf oʻquvchilarining matnni oʻqish va tushunish darajasini baholashga asoslangan ta’lim-tarbiya jarayonida dars maqsadlari oʻquvchilarning oʻquv-biluv faoliyatiga asoslangan holda belgilanadi, bu esa ta’lim-tarbiya jarayonida yuqori natijaga erishishni kafolatlaydi, oʻqituvchi hamda oʻquvchilarning oʻzaro hamkorligi va oʻquv harakatlarini aniq baholash imkoniyatini yaratadi.XXI asrga xos xalqaro baholash dasturlari asosida oʻquvchilar bilimini baholash, oʻqitish va ta’lim olishning zamonaviy usullaridan maqsadli foydalangan holda ularni yuqori darajadagi fikrlash koʻnikmalariga ega boʻlishlarini ta’minlashga xizmat qiladi. Oʻquvchilarni fikrlash chegarasidan tashqariga chiqishga, ijodiy, samarali va odobli fikrlashga undaydi. Binobarin, mazkur muammolarning har biriniqamrab oluvchi mavzular, koʻrsatmalar, sinfxona muhiti, baholash mexanizmi va texnik qoʻllanmalardan foydalanish kabi masalalarda turli xil yondashuvlarga asoslanilgan holda kafolatlangan natijani ta’minlash, koʻzlangan maqsadga erishishni nazarda tutadi.
Oʻquvchilar bilimini baholashda PIRLS tadqiqotlarining topshiriqlaridan foydalanish (“Xalqaro tadqiqotlarda boshlangʻich sinf oʻquvchilarining oʻqish savodxonligini baholash” metodik qoʻllanmasi) va unda belgilangan baholash mezonlariga amal qilish ularda:
– oʻqish savodxonligining maqsadiga erishishda badiiy tajriba orttirish va axborot olish va undan foydalanish;
– koʻp qirrali, murakkab vazifalarni amalga oshirishga oʻrganish;
– har bir muammo xususida chuqur fikrlash va oʻz bilimini oshirib borishni boshqara olish;
– oʻz tengdoshlari, oʻqituvchilar va mutaxassislar bilan chuqur mulohazani talab etuvchi muhim vazifalarni bajarishda hamkorlik qila olish;
– qarorlar qabul qilish, muammolarni hal etish va yangi fikrlar yaratishda texnologiyalardan foydalana olish kabi kompetensiyalarni shakllanishiga koʻmaklashadi.

3. XULOSA

Demak, kreativlikni rivojlantirishning pedagogik shart-sharoitlari sinfda maqsadli ravishda yaratilgan ijodiy-tarbiyaviy muhitga bog‘liq bo‘lishi mumkin. O'qituvchining ijodiy xulq-atvori namunasining mavjudligi va talabalarning ijodiy qobiliyatlarini ifodalovchi sifatida o‘qituvchining shaxsiyati, talabalar va o‘qituvchilarning birgalikda yaratilishi, ijodiy faoliyatdagi sub’ektiv o’rni, ijodiy muhitni saqlash va muvaffaqiyat holatlarini yaratish, talabalar ijodining eng samarali rivojlanishi, ijodiy ta’limning uzluksiz tizimi sharoitida maqsadli, har tomonlama pedagogik ta’sir ko‘rsatish orqali ta’minlanadi. Bu va boshqa masalalarni ishlab chiqish bilan fundamental amaliy pedagogika sohasi sifatida kreativ pedagogika shug‘ullanishi lozim. Shuningdek nostandart fikrlovchi, qiyin vaziyatlarda xotirjam, muammoning yechimini topishda bir tomonlama emas, turli tomonlama yondashadigan salohiyatli mutaxassislarni yetishtirishdan iborat.

3.1.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. Torrance E.R. Creativity and futurism ineducation: Retooling Education 1980. Vol 100 P
2. Vygotsky L. S. Selected psychological studies. M., 1956.
3. Ermolaeva-Tomina L. B. The study of factors determining individual differences in the manifestation of creative activity // Psychology of creativity. M., 1990. pp. 117-130.
4. Zinovkina M. M. NFTM-TRIZ: Creative education of the XXI century (Theory and practice): Monograph. M., 2007.
5. Yusupov F. T. O. G. L. et al. Use of vernier digital laboratory in lessons and lesson activities //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. – 2021. – Т. 1. – №. 10. – С. 86-94.