Buxoro davlat universiteti tairova m. M. Giyazova n. B. Hamidov m. E. Korxona iqtisodiyoti

8 
Moddiy ishlab chiqarish iqtisodiyot rivojlanishining asosi emas, xo’jalik 
faoliyatining boshlang’ich nuqtasi ham bo’lmagan. 
9 
Korxona iqtisodiyoti fanining maqsadi ta’lim olayotganlarga amaliy 
iqtisodiy bilimlarni, shuningdek, mustaqil fikrlash hamda olingan 
axborotlar va mustaqil o’rganish yordamida korxonai qtisodiyoti 
muammolari(masalalari) bo’yicha qaror qabul qilish ko’nikmalarini 
singdirishdadir. 
10 Korxona iqtisodiyoti fanining predmetini tashkil qiluvchi eng asosiy 
muammo va masalalardan biri bozor munosabatlarida korxonaning roli, 
o’rni va xatti-harakatlari hamda davlat idoralari bilan o’zaro aloqalari 
kiradi. 
11 “Iqtisodiyot” atamasi birinchi bor Arastu tomonidan kiritilgan. 
12 Iqtisodiyotning inson va jamiyat hayotidagi o’rni va ahamiyatiga o’z 
vaqtida D.Rikardo yuqori baho berib, u insonni “homo economicus” - 
“iqtisodiy odam” deb atagan. 
13 Moddiy ishlab chiqarishdan ajralgan holdagi real iqtisodiyot mavjud 
emas. 
 
 
Mavzu: KORXONA MUSTAQIL XO’JALIK FAOLIYATINI 
YURITUVCHI BOZOR SUBYEKTI 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ma'muriy buyruqbozlik xo‘jaligidan farqli 
o‘laroq iqtisodiy faoliyat markazi barcha iqtisodiyotning asosiy bo‘g‘ini bo‘lmish – 
korxonalar tomoniga siljib o‘tadi. 
Korxona – ijtimoiy ishlab chiqarishning bosh bo‘g‘ini bo‘lib, unda ilmiy 
iqtisodiyotning asosiy iqtisodiy masalalari hal etiladi. 
Korxona ish o‘rinlarini beradi ish haqi to‘laydi soliqlar to‘lash yo‘li bilan 
davlat va ijtimoiy dasturlarni amalga oshirishda qatnashadi. 
Aynan korxonada mahsulot ishlab chiqarish jarayonlari va ishchini ishlab 
chiqarish vositalari bilan o‘zaro aloqasi amalga oshiriladi. 
Korxona o‘z faoliyatini o‘zi boshqaradi, ishlab chiqarilgan mahsulotni 
olingan sof foydani soliq va boshqa to‘lovlarni to‘lagandan so‘ng qolgan qismini 
tasarruf etadi. 
O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga asosan, korxona bu -huquqiy 
shaxs maqomiga ega, mustaql ravishda xo‘jalik faoliyati yurituvchi sub'ekt bo‘lib, 
o‘ziga tegishli bo‘lgan mol-mulkidan foydalanish asosida iste'molchilar 
(xaridorlar) talabini qondirish va daromad (foyda) olish maqsadida mahsulot (ish, 
xizmat) ishlab chiqaradi va sotadi yoki ayirboshlaydi. 

---

Qaysi tarmoqqa qarashliligiga ko‘ra korxonalar ishlab chiqarish va noishlab 
chiqarish (mashinasozlik, ko‘mir qazib chiqarish, sug‘urta va hokazo) sohalariga 
mansub bo‘lishi mumkin. 
Ishlab chiqarilayotgan mahsulot turi va ko‘rinishiga ko‘ra, korxonalar sanoat, 
qishloq xo‘jaligi, transport, moliya-kredit va boshqalarga bo‘linadi. 
Texnologik umumiyligiga ko‘ra, korxonalar ishlab chiqarish jarayonini uzluksiz 
va diskret ravishda, kimyoviy yoki mexanik jarayonlarning ustunligi asosida 
yurituvchilarga bo‘linadi. 
Tayyor mahsulotning maqsadlariga ko‘ra, barcha korxonalar ikkita katta guruhga 
bo‘linadi: ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqaruvchilar va iste'mol 
mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar. 
Foydalaniluvchi xom ashyo turiga ko‘ra, sanoat korxonalari qazib chiqaruvchi va 
qayta ishlovchi korxonalarga taqsimlanadi. 
Yil davomida ishlash muddatiga ko‘ra, korxonalar mavsumiy va yil bo‘yi faoliyat 
yurituvchilarga bo‘linadi. 
Hajmiga ko‘ra, korxonalar yirik, mikrofirma va kichik korxonalarga taqsimlanadi. 
Konsern umumiy manfaatlarga ega hamda shartnomalar, kapital va 
qo‘shma faoliyatda ishtirok etish bilan bog‘liq bo‘lgan korxonalarning yirik 
birlashuvini aks ettiradi.