Byudjet daromadlarini shakllantirish va undan samarali foydalanish mexanizmini takomillashtirish masalalari Tursunmurodova Sh – tmi magistranti

Bevosita soliqlarning byudjet daromadlari va YaIMdagi ulushi va 
dinamikasi
3
 
 
yillar 
 
Ko’rsatkichlar 
2013 
2014 
2015 
2016 
2017 
 
2018 
Bevosita 
soliqlar 
(mlrd.so’mda) 
6353,7 7433,1 8798,5 9853,6 
11538,9 
15656,2 
Davlat 
byudjeti 
daromadlaridagi ulushi (%) 
24,2 
23,4 
24,1 
24,0 
23,2 
19,8 
YaIMdagi ulushi (%) 
5,3 
5,1 
5,1 
4,9 
4,6 
7,1 
Jadval ma’lumotlarini tahlil qiladigan bo’lsak, 2013 yilda bevosita soliqlar 
6353,7 mlrd. so’mni tashkil etgani holda, byudjet daromadlarining 24,0 foizini, 
YaIMning 5,3 foizini tashkil qilgan bo’lsa, bu ko’rsatkich 2018 yil yakuniga ko’ra 
15656,2 mlrd. so’mni, ya’ni byudjet daromadlarining 19,8 foizini, YaIMning 7,1 
foizini tashkil qilgan.
Jahon soliq amaliyotida Davlat byudjeti daromadlari tarkibida to’g’ri va egri 
soliqlarning nisbatiga qarab u yoki bu mamlakat iqtisodiyotining rivojlanganlik 
darajasiga baho berish mumkin. Masalan. AQShda byudjet daromadlari tarkibida 
to’g’ri soliqlar salmog’ining 90 foizga yaqin bo’lishi bu mamlakat iqtisodiyotining 
yuqori darajada rivojlanganligidan darak beradi. 
Davlat byudjeti daromadlari tarkibida bilvosita soliqlar ulushining 
o’zgarishi
4
 
№ 
Ko’rsatkichlar 
2013 y. 
2014 y. 2015 y. 2016 y. 2017 y. 2018 y. 
I 
Daromadlar-jami Davlat 
maqsadli pul
fondlarining 
daromadlarisiz 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
2. 
Egri (bilvosita) soliqlar 
51,1 
53,1 
52,6 
51,5 
52,6 
52,2 
2.1 
Qo’shilgan qiymat solig’i 
28,8 
29,9 
29,7 
29,0 
29,6 
35,2 
2.2 
Aktsiz solig’i 
15,9 
15,6 
15,4 
15,3 
15,0 
12,3 
2.3 
Bojxona boji 
3,8 
4,3 
4,1 
3,5 
3,4 
2,3 
2.4 
Transport vositalari uchun 
benzin, dizel yoqilg’isi va 
2,6 
3,4 
3,4 
3,7 
3,6 
2,0 
3
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi hisobotlari asosida magistrant tomonidan shakllantirilgan. 
4
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi hisobotlari asosida magistrant tomonidan tuzilgan. 

---

suyultirilgan gazni iste’mol 
qilganlik uchun soliq 
2.5 
Abonent raqamlaridan 
foydalanganlik uchun 
to’lov 
1,0 
0,4 
Mamlakatimiz davlat byudjeti daromadlari tarkibida ham bilvosita soliqlar 
ulushi yuqori ulushi tashkil etadi. Xususan, 2018 yilda jami byudjet daromadlarida 
bilvosita soliqlarning ulushi 52,2 foizni tashkil etgan holda 2013 yilga nisbatan 1,1 
foizli punktga oshgan.
Mazkur tendentsiyaning 
mavjudligi 
davlat byudjeti 
daromadlarini 
shakllantirishning hozirgi holati nuqtai-nazaridan ijobiy hisoblanadi. Buning 
sababi shundaki, qo’shilgan qiymat solig’i va aktsiz solig’i iqtisodiy 
kon’yunkturaning o’zgarishlariga bevosita bog’liq bo’lmagan barqaror daromad 
manbalari hisoblanadi va egri soliqlar bo’yicha tushumlarning asosiy qismini 
tashkil etadi. 
Bilvosita soliqlar tarkibida yuqori ulushni qo’shilgan qiymat solig’i va aktsiz 
solig’i egallagan bo’lib, 2018 yilda ularning jami byudjet daromadlaridagi 
salmog’i mos ravishda 35,2 foiz va 12,3 foizni tashkil etgan.
Mamlakat moliya tizimi barqarorligini ta’minlash va mazkur jarayonda 
davlat byudjeti daromadlarini shakllantirish mexanizmini takomillashtirish 
byudjet-soliq siyosatini samarali amalga oshirishga bevosita bog’liq bo’ladi. Shu 
boisdan, 
byudjet-soliq 
siyosatini 
amalga 
oshirishda 
quyidagi 
ustuvor 
yo’nalishlarga alohida e’tibor berish maqsadga muvofiq: