Byudjetlararo munosabatlar va qarzlar hisobi reja: Byudjet ssudasi va uning hisobi hususiyatlari

Byudjetlararo munosabatlar va ular hisobini maqsadi hamda vazifalari. Byudjet tasdiqlangandan so‘ng davlat va mahalliy soliqlar va daromadlar to‘g‘risida, ma’muriyhududiy bo‘linishdagi, korxonalar, tashkilotlar va xo‘jalik birlashmalarining bo‘ysunishidagi o‘zgarishlar, turli xildagi bo‘ysunishdagi qurilish ob’ektlari o‘rtasida kapital qo‘yilmalar limitlarini qaytadan taqsimlashdagi o‘zgarishlar bo‘yicha qabul qilingan yangi qonunlar, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining qarorlari qabul qilinishi natijasida alohida olingan byudjetlarga o‘zgartirishlar kiritilgan hollarda byudjet ijrosi jarayonida yuzaga keladigan byudjetlar o‘rtasida o‘zaro hisob-kitoblar bo‘yicha muomalalar amalga oshiriladi.
Byudjetlar o‘rtasida o‘zaro hisob-kitoblar faqatgina yuqori va quyi byudjetlar o‘rtasida amalga oshiriladi.
Byudjetlar o‘rtasidagi o‘zaro hisob-kitoblarga summalarni o‘tkazish uchun asos bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi qonunlari, Prezident farmonlari, O‘zbekiston Respublikasi hukumatining qarorlari va farmoyishlaridan hamda byudjetga o‘zgartirishlar kiritish huquqi berilgan hokimiyatlar va boshqa organlarning qarorlaridan kelib chiqadigan o‘zgartirishlarga tegishli hududiy moliya organlari tomonidan 11-sonli shaklda tuzilgan ma’lumotnomabildirishnomalar xizmat qiladi. Byudjetlar o‘rtasidagi hisob-kitoblarga o‘tkazish kerak bo‘lgan summalarni aniqlash va ularni qaytarish muddatlarini belgilash hisob-kitobda qatnashayotgan yuqori moliya organi tomonidan amalga oshiriladi.
Yuqori byudjet oldida o‘zaro hisob-kitoblar bo‘yicha qarzlarni yuzaga kelish holatida, yuqori byudjetlar navbatdagi oyning birinchi sanasiga, o‘zaro hisob-kitoblar bo‘yicha mavjud qarz summalarini quyi byudjetning hisobvaraqlaridan so‘zsiz tartibda qaytarib olishlari mumkin.
O‘zaro majburiyatlar bo‘yicha barcha hisob-kitoblar joriy moliya yilida tugatilishi kerak. Byudjetlar o‘rtasidagi o‘zaro hisob-kitoblarning mavjud summalariga yuqori moliya organi 11- sonli shakldagi ma’lumotnoma-bildirishnomani rasmiylashtiradi va tegishli quyi moliya organiga yuboradi.
O‘zaro majburiyatlar bo‘yicha hisob-kitoblarni joriy moliya yilida tugatish mumkin bo‘lmagan hollarda operatsiyalarni o‘tgan yilning hisobotida majburiy tartibda aks ettirgan holda o‘zaro hisob-kitoblarni yangi yilda olib borishga ruxsat beriladi.
Ma’muriy-hududiy bo‘linish o‘zgargan holatlarda byudjetlar o‘rtasidagi o‘zaro hisobkitoblarga, taqsimlash dalolatnomasiga asosan bir byudjetdan ikkinchi byudjetga o‘tkazish kerak bo‘lgan summalar o‘tkaziladi.
Taqsimlash dalolatnomasida byudjetning daromadlari va xarajatlari bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar keltirilishi kerak:
a) daromadlarni kontingentlar, foizlar va ajratmalar summasi ko‘rsatilgan holda tasdiqlanganligi hamda hisobot yili bo‘yicha alohida tadbirlar bo‘yicha tasdiqlangan xarajatlar hajmi;
b) o‘tkazish sanasiga tushgan daromadlar, ochilgan byudjet mablag‘lari ajratmalari yoki moliyalashtirish bo‘yicha amalga oshirilgan summalar va kassa xarajatlari;
v) byudjetning ijro etish jarayonida byudjetlar o‘rtasida yuzaga kelgan hisob-kitoblar (olingan va berilgan ssudalar va mablag‘lar hamda o‘zaro hisob-kitoblar).
Byudjetlar tasdiqlangandan keyin qonunchilikka kiritilgan o‘zgartirishlar oqibatida quyi byudjetlardan yuzaga kelgan qo‘shimcha daromadlarni undirish bilan bog‘liq bo‘lgan o‘zaro hisob-kitoblarga o‘tkaziladigan summalarning miqdori, yangi qonunchilikka binoan hisoblab chiqilgan tegishli daromad manbai bo‘yicha mazkur quyi byudjetga kelib tushgan summa bilan hisobot yilida shu byudjetga ushbu daromad manbai bo‘yicha kelib tushishi ko‘zda tutilgan tushumlar summasi o‘rtasidagi farq sifatida belgilanadi.
Byudjet tashkilotlari, korxonalari va xo‘jalik birlashmalarini moliyalashtirishni bir byudjetdan boshqa byudjetga o‘tkazishda ushbu byudjet tashkilotlari, korxonalari va xo‘jalik birlashmalari bo‘yicha yil boshidan boshlab amalga oshirilgan xarajatlari byudjetda ko‘zda tutilgan yillik ajratmalarning summalari to‘liqligicha moliyalashtirish amalga oshiriladigan byudjetda aks ettirilishi kerak.
Bir byudjetdan ikkinchi byudjetga xarajatlarni o‘tkazganda, yuqori moliya organi quyi moliya organiga byudjet tashkilotlari, korxonalari va xo‘jalik birlashmalarini bir byudjetdan moliyalashtirish to‘xtatilganligi va ikkinchi byudjetdan moliyalashtirish boshlanganligi belgilangan sanani ma’lum qiladi.
Moliyalashtirish bo‘yicha bir byudjetdan ikkinchi byudjetga o‘tkazilgan korxonalar va tashkilotlar o‘tkazish sanasiga buxgalteriya hisobotini tuzadilar (yillik hisobot shakli hajmida) va uni oldingi va yangi yuqori organlariga taqdim qiladilar. Keyinchalik hisobot faqat bo‘ysunadigan yangi yuqori organga taqdim qilinadi.
Xarajatlar o‘tkazilgan byudjetning ijro etilishi bo‘yicha hisobni amalga oshiradigan moliya organi, ushbu to‘g‘risida ma’lumot olishi bilan o‘tkazilayotgan byudjet tashkilotlari, korxonalari va xo‘jalik birlashmalari bo‘yicha tegishli byudjet mablag‘larini oluvchidan quyidagilarni talab qilib olishi kerak:
a) tasdiqlangan smetani;
b) o‘tkazish sanasiga xarajatlar smetasini ijro etilishi bo‘yicha tuzilgan hisobotni.
Xarajatlarni bir byudjetdan ikkinchi byudjetga o‘tkazishda (kapital qo‘yilmalardan tashqari), o‘zaro hisob-kitoblarga o‘tkazilayotgan byudjet tashkiloti, korxonasi yoki xo‘jalik birlashmasini moliyalashtirish uchun byudjetda nazarda tutilgan barcha yillik byudjet mablag‘ ajratmalari o‘tkaziladi.
O‘zaro hisob-kitoblarga quyidagilar ham o‘tkazilishi kerak:
a) respublikaga bo‘ysunishdan mahalliy bo‘ysunishga o‘tkazilganda - o‘tkazish kunida respublika byudjeti bo‘yicha tashkilotlar, korxonalar va xo‘jalik birlashmalariga ochilgan ajratmalar summalari (jumladan ochilgan ajratmalarning ishlatilmagan qoldiqlari);
b) mahalliy bo‘ysunishdan respublika bo‘ysunishiga yoki viloyat, shahar va tuman chegarasida bir mahalliy bo‘ysunishdan boshqa mahalliy bo‘ysunishga o‘tkazishda - moliyalashtirish hisobiga o‘tkazish kunida mahalliy byudjet mablag‘lari depozit hisobvarag‘idan byudjet tashkilotlari, korxonalari va xo‘jalik birlashmalarining byudjet mablag‘lari bo‘yicha o‘tkazilgan mablag‘lar summasi.