Cabbar Mämmädov Dİplomatik psixologiYA

qäbul edilib. Mänfäät vä ziyanının nisbätän mücärräd xarakter käsb etdiyi siyasät vä mädäniyyät kimi sferalarda radikal 
ehkamçılıq  vä  radikal  plüralizm  dä  bununla  analoq  deyilmi?  Başqa  sözlä,  istinasız  olaraq  här  şeyi 
kommersiyalaşdıraraq, zay vä ya  yararsızlığı müäyyän etmäk işindä än ali instansiya hüququnu  yeganä olaraq bazara 
vermäk häqiqätänmi obyektiv qärardır? 
  Vä  nähayät,  sonuncusu  –  müasir  Qärb  mädäniyyäti  heç  dä  bütün  düşünän  beyinlärin  yekdilliklä  qäbul  etdiyi  vä 
birmänalı  şäkildä  tämtäraqla  alqışladığı  yeganä mädäni  «formasiya»  növü  deyil. Hälä  XIX äsrdän  başlayaraq Qärbin 
özünün  Şopenhauer,  Niçşe,  E.Qartman  vä b.  bu  kimi  filosoflarının  da  bu  mädäniyyätä  qarşı  radikal  müxalifätçi 
olduqları tarixdän mälumdur
12
. 
...Vä s...
 
Yekunda  bir  şeyi  qeyd  edäk  ki,  bizim  fikrimizcä,  kiçik  xalqları  deyilän  mänada  assimilyasiyadan  –  (a) 
müvafiq  qanunvericilik  aktlarının  qäbulu;  (b)  güclü  yad  sivilizasiyanın  täsirinin  digär  güclü  bir  yad 
sivilizasiyanın täsiri ilä balanslaşdırılması; (c) milli dillärdä kompüter tärcümä proqramlarının yaradılması vä s. 
kimi hallar qismän sığortalaya bilär (bu sonuncusu, deyilän mäziyyätindän älavä, häm dä hämin dövlätä här il 
milyardlarla  dollar  älavä  valyuta  vä  siyasi  divident  gätirä  bilär  –  elm-mädäniyyät-incäsänät  mähsullarının 
xaricä çıxış yolunu açması, dövlätin beynälxalq arenadakı ideoloji fäaliyyätini çevikläşdirmäsi vä internasional 
älaqäli vätändaşlarının sayının artması hesabına); 
 
☯
☯
☯
☯ ☯ ☯ 
 V.5.2.2.f)  Sadalananlardan  savayı,  sair  här  növ  vasitälärlä  räqib  cäbhäsindä  monotonluğun 
rängarängliyä,  onunsa  uyuşmazlığa  gätirilib  çıxarılması,  burada  düşmän  ruhlu  atmosfer  formalaşması, 
täräflärin  bir-birinin  mövcudluğundan  özünä  (real  vä  ya  illüzion)  tählükä  görmäsi,  bir-biri  ilä 
birgäyaşayışdan diskomfort hiss etmäsi, här bir täräfin öz problemlärinä görä qarşı täräfi günahkar bilmäsi, 
ittiham  etmäsi  vä s.  üçün  müvafiq  tädbirlär  görülür,  mäqsädyönlü  iş  aparılır.  Qarşılıqlı  ittihamların 
eskalasiyası  isä  äsäblärin  tarımlanmasını  (emosiyaların  qızışmasını),  o  da  öz  növbäsindä  söz  atışmasının  canlı 
toqquşmaya  keçmäsini  şärtländirib,  gec-tez  açıq  konfliktä  gätirib  çıxarasıdır.  Liderin  (iqtidarın)  bu  konfliktdä 
täräfkeş  (täräflärdän  birinä  meylli),  yoxsa  arbitr  mövqeyindä  çıxış  etmäsindän,  yaxud  mövqeyinin  täräflärä 
mähz  bu  cür  yozulmasından  asılı  olaraq,  bu  münaqişä  dä,  qiyam  (üsyan)  vä  ya  daxili  qarşıdurma  şäklindä 
cäräyan edäsidir. 
Bütün  hallarda  täräflärdän  hansısa  birinin  üçüncü  bir  känar  qüvvänin  täsirinä  düşüb  vä  ya  onunla  gizli 
separat  danışıqlara  gedib  güc  balansını  sizin  gözlämädiyiniz  vaxtda  vä  istiqamätä  däyişmäsi  ehtimalını  da 
näzärdän qaçırmamalı. 
  

 
 
Täzyiq taktikaları ilä älaqädar bir sıra nüanslar 
Ävväla  –  täbliğat  täsirin  burada  sadalanan  bütün  variantlarından  istifadä  etmäklä  aparılmalıdır,  o  cümlädän,  lazımi 
fikirlär,  ideyalar,  räylär  vä s.  sizin  mövqeyiniz  kimi  yox,  hansısa  neytral  täräflärin,  yaxud  onun  özünün  yaxınlarının, 
doğmalarının, çoxlu sayda adamın (öz liderlärinin vä ya onun näzärindä avtoritet kimi görünä bilän digär hansısa şäxsin, 
mänbäyin  vä s.)  mövqeyi  kimi  täqdim  edilir.  Yäni  izlänilib  hämin  täräflärin  bu  qäbildän  olan  täk-täk  dä  olsa  fikirläri 
axtarılıb-tapılıb seçilir, qabardılır, yaxud bu tipli fikirlär onların dilindän müxtälif stimullarla (rüşvät, sifariş, aldatma, vadar 
etmä, tälqin vä s. kimi vasitälärlä) qopardılır vä yaxud da, yalandan quraşdırılıb, onların mövqeyi kimi yayılır. Äks-täräflär, 
äks-mövqelär,  äks-fikirlärsä,  deyildiyi  kimi,  bütün  hallarda  gizlädilir,  yaxud  xüsusi  «yozmalarla»  adiläşdirilir, 
däyärsizläşdirilir  ki,  ümumi  olaraq  här  şey  sizä  lazım  olan  fonda  täqdim  edilir.  Paralel  olaraq,  fikrin  äsaslılıq  däräcäsini 
artırmaq  üçün  müxtälif  nümunälär,  kriteriyalar  axtarılıb  tapılır,  seçilib  göstärilir,  äleyhinä  olan  nümunälär,  meyarlar  här 
vasitä ilä ört-basdır edilir (ätraflı bax: «Täbliğat» bölümünä [burada, säh. 52]). 
İstänilän  bir  täsir  növüsä  heç  vaxt  izsiz  itib  getmir  vä  här  bir  stimul  gec-tez  mütläq  hansısa  reaksiya  doğurur.  Yer-
yerdän vä çeşid-çeşid insanın, mänbänin vä b.-nın dilindän, adından yağış kimi yağdırılan vä intensivliyi heç dä azalmayan 
bu  birtäräfli arqument  yağışı  isä  istänilän halda  obyektin (auditoriyanın, kütlänin,  färdin  vä b.) normal  düşüncä  vä analiz 
qabiliyyätini  blokirovka  edib,  onun  gerçäkliyi  normal,  obyektiv,  härtäräfli  görmäsinä  mane  olacaq,  imkan  vermäyäcäk, 
oriyentasiyasını azdıracaq, seçim vä qärarında illüziyaya uymasını, qeyri-şüuri olaraq beynindä bu qäbildän olan müvafiq 
«ustanovka»  vä  stereotiplärin  formalaşmasını,  düşüncäsinin  bu  vektor  üzrä  ätalätä  köklänmäsini  vä s.  qaçılmaz  edäcäk  – 
älälxüsus da ki, düşüncäsi izolä vä anti-täbliğat yolu ilä zidd informasiyaya qarşı yaxşı blokirovka edilib, oriyentasiyasında 
dominantlıq äldä oluna bilinibdisä. Fäqät, cämiyyät daxilindä insan – ideoloji manqurtdur (zombidir)! 
Bu  mäqamda  artıq  onun  dost-tanışının,  qohumunun,  sair  täräflärin  ona  verdiyi  mäslähätlär  dä  onun  fikirlärinin 
istiqamätinä  ähämiyyätli  täsir  göstärä  bilmäyäcäk.  Çünki  onların  mövqeyini,  ävväla  –  siz  bir  başqa  nähäng  qrupun, 
hansıların  ki,  tärkibinä  eyni  zamanda,  onun  yaxınları,  öz  cäbhäsinin  nümayändäläri  dä  daxildir  –  äks-mövqeyi  ilä 
neytrallaşdırırsınız; ikincisi – onlar qısamüddätli vä pärakändä formada täsir göstärdiklärindän, onların täsiri dä, sizin ardıcıl 
vä kompleks vasitälärlä göstärdiyiniz täsirlä müqayisä oluna bilmir; Vä nähayät, üçüncüsü – onlar koordinasiya olunmayıb, 
asinxron säciyyä daşıdığından, yäni bir-birinä uyğun gälmäyib, hätta bäzän bir-birini täkzib etdiyindän, onların täsir enerjisi 
da  akkumulyasiya  oluna  bilmäyib,  yalnız  olsa-olsa,  müäyyän  täräddüd  çärçiväsindä  vurnuxmaq  yaradır  vä  bir-birini 
neytrallaşdırır.  Hansı  ki,  sizin  ardıcıl  vä  äsaslı  konsepsiya  kimi  müxtälif  adamların,  o  cümlädän,  onun  etimad  elädiyi, 
mövqeyini äsaslı analiz etmädän qäbul etdiyi adamların dili ilä onun beyninä yeritdiyiniz variantsa, daha çox «müdafiäçisi» 
olan mövqe kimi, beynindä bir-biri ilä räqabät aparan digär xırda mövqeciklär arasında dominantlıq qazanasıdır. 
Üstälik dä ki, bu variant häqiqätän, onun üçün xeyirli, mänfäätli ola bilär, lakin täräfdaş yalnız bir başqa formalı qazanc 
götürmäyi näzärindä tutduğundan, bu variant onun ağlına gälmäyä bilär. Burada sadäcä olaraq, qalib gälmäk üçün mümkün 
bütün variantları hesablaya bilmäk zäruridir; 
İkincisi  –  burada  däfälärlä  deyildiyi  kimi,  täbliğat  bütün  hallarda  differensial  formada  aparılmalıdır,  yäni  täbliğat 
prosesindä  särf  etmäyän  äks-cähätlär,  mäs.,  räqib  cäbhäsindän  olan  müxtälif  täräflär  arasındakı  ümumi,  oxşar  mäqamlar, 
onları  yaxınlaşdıra  biläsi  nüanslar  ört-basdır  edilir,  gizlädilir,  adiläşdirilir,  däyärsizläşdirilir,  ähämiyyätsiz  bir  şey  kimi 
känara  qoyulur,  näzärdän qaçırılır  vä  yaxud  här  bir ayrı-ayrı täräf üçün  onun  näzärindä  eyni  bir  predmetin  mähz  konkret 
olaraq  onların  öz  zövqü,  baxışı,  marağı  vä  sosial  heysiyyatı  ilä  uyğun  vä  ya  zidd  mäqamları  axtarılıb-tapılıb  (vä  ya 
quraşdırılıb) qabardılır (bax: «Täbliğat» bölümünä [burada, säh. 52]), äks-täräfläri här vächlä gizlädilir. 
  Nümunä  üçün,  mäs.,  Körfäz  müharibäsi  dövründä  (1991  yanvar-fevral)  SSRİ-nin  äräblär  arasında  siyasätini  iflasa 
uğratmaq  üçün  ABŞ  burada,  SSRİ-nin  ona  İrak  barädä  ähämiyyätli  informasiyalar  ötürmäsi  barädä  informasiyalar 
yayır,  äksinä,  Qärbdä  onun  siyasätini  iflasa  uğratmaq  üçün  burada  SSRİ-nin  İraka  gizlicä  härbi  texnika,  härbi 
mütäxässislär vermäsi, digär formada külli härbi yardım etmäsi vä s. barädä dezinformasiyalar yayırdı; 
Üçüncüsü  –  täzyiq  dä  differensial  formada  göstärilmälidir.  Yäni  mäs.,  väziyyätdän  asılı  olaraq  bir  sferada  (mäs., 
iqtisadi  sferada)  kurs  däyişdirilsä  dä  digärlärindä  normal  olaraq  saxlanıla  bilär;  Yaxud,  färqli  situasiya  ilä  älaqädar  sizin 
räqibä  qarşı  fäaliyyätdä  stavka  qoyub,  istinad  etdiyiniz  nöqtälär  dä  färqli  ola  bilär.  Yäni  bir  mäsälädä  sizinlä  hämfikir 
olanlar, digärindä olmaya bilärlär vä bu säbäbdän, münasibätlärin dinamikası da bu çalara hämahäng olmalıdır. 
  Mäs.,  sülh  vaxtı  räqib  dövlätindä  sizin  müttäfiqiniz  olan  hansısa  bir  müxalifät  –  müharibä  vaxtı  öz  hökumätini, 
iqtidarını  dästäkläyä  bilär.  Bu  zaman  sizinçün  räqib  cäbhäsi  daxilindäki  hansısa  äsgär  anaları  cämiyyätlärinin,  dini 
täşkilatların,  müxtälif  pasifistik  qüvvälärin,  sülhpärvär  qrupların,  häräkatların  vä b.  aktuallığı  arta  bilär,  hansı  ki, 
ävvällär dä, bunlar sizin üçün näzäräçarpmaz idi. Mähz hämin säbäbdän, Qärb postsosialist mäkanındakı münaqişälärä 
münasibätdä märhäläsindän, yäni täräflärin xarici iqtisadi-siyasi kursunun vä geosiyasi reytinqinin dinamikasından asılı 
olaraq, burada gah aktiv vä gah da passiv müşahidäçi, yaxud leqal vä ya qeyri-leqal iştirakçı mövqeyi seçib. 
Dördüncüsü – «bir näfär hamı üçün, hamı bir näfär üçün!» prinsipini äsas tutaraq, burada sadalanan bütün sanksiyalar 
täkcä  räqibin  özünä  qarşı  yox,  häm  dä  onun  yaxınlarına,  müttäfiqlärinä,  müdafiäçilärinä,  mäddahlarına  vä b.  qarşı  tätbiq 
edilir ki, onların psixoloji täzyiqinä vä ya müdafiäçilärinin onun arxasından qaçmasına, täräfdarlarının sayının azalmasına 
vä s. nail olunsun, hämçinin bir başqalarına da ibrät olsun. O cümlädän: onu, onun fäaliyyätini dästäkläyän, tärifläyän här 
käsä  här  növ  ziyan  yetirilir,  täzyiq  göstärilir,  onlara  «yaltaq»,  «simasız»,  «şäxsiyyätsiz»  vä s.  kimi  tähqiramiz  yarlıqlar 
vurulur; Onun işläri, fäaliyyäti, äsärläri barädä yüksäk fikir, müsbät räy söyläyänlärin intellekt säviyyäsi şübhä altına alınır, 
beläläri  savadsızlıqda  ittiham  olunur  vä  yeri  gäldikcä  dä,  müxtälif  söhbätlär  äsnasında,  belälärinin  adı  savadsızlıq, 
qanmazlıq,  yaltaqlıq,  simasızlıq  vä s.  rämzi,  timsalı  kimi  häqarätlä  hallandırılır;  Real  vä  ya  potensial  täräfdarları, 
müdafiäçiläri imkan düşdükcä mähv edilir, iflasa uğratdırılır, zäiflädilir, şikäst edilir vä s. 
  Rusiyanın  keçmiş  vä  yaxud  potensial  müttäfiqläri  olan  İrak  vä  Yuqoslaviyanın  başına  bu  gün  gätirilänlär,  hämin 
cäbhädän  olan  İran,  Çin,  Belorusiya,  Ukrayna  vä b.-nın  bugünkü  gündä  Qärb  täräfindän  här  cür  sıxma-boğmalara 
salınması,  hämçinin  adi  häyatda  liderlärin,  rähbärlärin  «qara  siyahısına»  düşmüş  şäxslärlä  digärlärinin  açıq 
münasibätdän ehtiyatlanmaları vä b. mähz bu nüansla älaqädardır; 
Beşincisi – burada izah edilän fazalar cämisi bir däfä yox, zäruri näticäni alana qädär dönä-dönä, täkrar-täkrar, yaxud 
bir-birinä paralel şäkildä häyata keçirilir, tätbiq edilir: 

 
 
www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
143 
  Härbiyyädä  «härbi  qüvvänin  mähdud  tätbiqi»  adlanan  fändin  mahiyyäti  bu  mexanizmä  äsaslanır.  Mäs.,  1989-cu  ildä 
ABŞ bu prinsipdän istifadä edäräk Panamada heç bir qurbansız vä qırğınsız böyük uğur qazana bilmişdi. Belä ki, härbi 
vertolyot  vä  ağır  artilleriyadan  açılan  här  qısamüddätli  atäşlärdän  sonra  radio  vä  säsgücländiricilärlä  panamalıların 
silahı  yerä  qoymaları  vä  buraları  tärk  etmäsi  barädä  ultimatum  yayır  vä  növbäti  hücumun  däqiq  vaxtını  elan  edirdi. 
Ämäliyyatın  bir  neçä  däfä  täkrarından  sonra  artıq  ABŞ  qoşunlarının  hücumu  üçün  «yol  tämizlänmiş»  vä  onlara 
müqavimät göstärän bir näfär belä qalmamışdı(analoji fändlä bağlı, bax, burada säh. 144). 
Altıncısı – Deyildiyi kimi, bütün täzyiqlärin hamısı räqibin sizä zidd yoldakı här anını dözülmäz cähännämä çevirmäk 
mäqsädindän iräli  gälirdi.  Lakin  psixoloji  täsir, diversiya  mäsälälärindä räqibin här hansısa bir härbi, iqtisadi, siyasi vä s. 
zäifliyi,  uğursuzluğu  faktı  täkcä  fäxr  edib,  öyünmäk,  läzzät  almaq  vä  bundan  sonra  cüzi  dä  olsa  arxayınlaşıb,  özünä  bir 
qädär istirahät icazäsi vermäk üçün äsas deyil. Äksinä, bundan sonra hämin faktların här birini psixoloji täsirin elementinä 
necä  çevirib,  bundan  digär  sferadakı  müharibänin  –  yäni  psixoloji  hücum  müharibäsinin  märmiläri,  raketläri,  bombaları 
yerindä  necä istifadä etmäyin variantlarını araşdırmaq, düşünüb tapmaq kimi nähäng intellektual tapşırıq, mäntiqi äziyyät 
gälir.  Yuxarıda  izah  edildiyi  kimi,  räqibin  här  bir  uğursuzluğuna  paralel  olaraq,  bu  uğursuzluğun  därhal  onun  näzärindä 
qabarıqlaşması,  onun  öz  problemlärini  därindän  başa  düşmäsi,  bütün  bunların  näticäsi  olaraq,  bugününü  diskomfort, 
sabahınısa  pessimist  kimi  qavraması  üçün  mütämadi  olaraq  onunla  intensiv  iş  aparılır  ki,  täbii  mövcud  olan  vä  ya  sizin 
zähmätinizin  bähräsi  olan  hämin  problemläri,  bu  işdä  sizin  äsas  dästavüzünüzdür  (bax:  «İnqilabları  necä 
formalaşdırmalı, situasiyaları necä däyişmäli
» bölümünä [burada, säh. 121]). 
Yeddincisi – belä deyilärsä qeyri-qanuni, qeyri-populyar sayılan, hansısa normalar täräfindänsä qadağan edilmiş vä  ya 
ätrafdakıların  heç  dä  xoşuna  gälmäyäcäyi  bir  sıra  tädbirlär  (mäs.,  birbaşa  güc  tätbiqi)  hämişä  hansısa  bähanälärlä 
maskalandırıla bilär. 
  Nümunä  üçün,  mäs.,  siyasi  motivlärä  görä  täqibin,  hätta  beynälxalq  normalar  täräfindän  dä  qadağan  edilmäsinä 
baxmayaraq,  bu  heç  dä  bäzi  demokratik  imicli  dövlätlärä  mane  olmur  ki,  öz  xarici  siyasi  räqiblärinä  qarşı  haqq-
hesablarını hansısa terrorizmlä, diktatura  ilä, insan haqlarının pozulması ilä vä s. kimi hallarla  mübarizä kimi qälämä 
verib  bununla  maskalasınlar,  pärdäläsinlär;  daxildä  siyasi  motivlär  äsasında  kiminsä  häbs  vä  ya  qätlini  –  müvafiq 
olaraq,  kriminal  zämindä  baş  verän  hansısa  cinayät  vä  ya  «bädbäxt  hadisä»  kimi  täşkil  etsinlär,  bununla 
älaqäländirsinlär – vä bütün bunlarla da daim öz demokratik simalarını sığortalasınlar. 
  Yaxud  mäs., Körfäz  müharibäsinin başlıca säbäbi: a) Artıq öz  ävvälki çäkisini itirmäk  üzrä olan SSRİ hälä  ki  özünü 
ayağa  qaldırmamış  onun  keçmiş  vä  potensial  müttäfiqlärini  bir-bir  aradan  götürmäk;  b)  Yaxın  Şärqdäki  siyasi-härbi 
balansı İzrailin (vä demäli, dolayısı ilä ABŞ-ın) xeyrinä däyişmäk, o cümlädän, qismän fälästin mäsäläsindä äräblärin 
ötkämini bundan belä äsaslı zäiflätmäk; c) İrakla köhnädän qalan haqq-hesabı çürütmäk – hansı ki, İranla müharibänin 
son äräfälärindä İrak müharibäni davam etdirmäk adıyla ABŞ-dan külli miqdarda yeni partiya modern silah vä valyuta 
aldıqdan sonra därhal müharibäni dayandırmış vä SSRİ-yä stavka edäräk, ABŞ-dan aldıqlarını här hansı formadasa geri 
qaytarmaqdan  imtina  etmişdi;  d)  Dünyanın  äsas  neft  ehtiyatı  mänbälärindän  birinin  (yäni  Küveytin)  ABŞ  vä  onun 
müttäfiqlärinin näzarätindän çıxaraq, SSRİ vä onun müttäfiqlärinin (yäni konkret olaraq İrakın) näzarätinä düşmäsi ilä, 
dünya bazarlarında neftin qiymätinin bu birincilärin ziyanına vä ikincilärin xeyrinä istiqamätindä start götürmäsi kimi 
perspektivi  Qärb  üçün  dähşätli  görünän  bir  prosesin  qarşısını  almaq  vä s.  olduğu  halda,  real  täbliğatda  bu  insident 
aşağıdakı  siyasi  amillärlä  maskalandırıldı:  1)  Küveytin  müstäqilliyini  bärpa;  2)  Säudiyyä  Äräbistanı,  Birläşmiş  Äräb 
Ämirlikläri,  Qatar  vä  Yämäni  S.Hüseynin  növbäti  aqressiv  planlarından  mühafizä;  3)  Fars  körfäzindä  «dünya»  (yäni 
äslindä  Qärb)  gämilärinin  särbäst  häräkätini  tämin;  4)  İrakın  Kürd  vä  Şiä  azlıqlarının  hüququnu  müdafiä;  5)  İrakda 
demokratik rejim qurmaq; vä s.; 
Säkkizincisi  –  kiminsä  sizin  maraqlarınıza  zidd  davranışı,  addımı  müqabilindä  onu  därhal  sanksiyaya  märuz  qoyub, 
hücuma  başlamaq,  keçilän  körpüläri  partlatmaq  däräcäsindä  tählükälidir  vä  här  ehtimala  qarşı,  här  şeyin  müvafiq 
xäbärdarlıqla vä ya xäbärdarlıq jestläri ilä başlanılması daha mäqsädäuyğundur (o cümlädän, onunla münasibäti soyudub, 
konkret  olaraq,  onun  düşmäni  ilä  münasibäti  isitmäk  istämäniz  taktikası  da  eläcä).  Räqibä  täzyiq  mäqsädilä,  här  hansı 
sanksiyaya äl atıb, «arı pätäyinä çöp salmazdan», o cümlädän, onun räqibläri ilä münasibät yaratmazdan ävväl, räqibinizin 
«cin  atına  mindiyi»  mäqamı  da  göz  önünä  gätirib,  öz  gücünüzü  vä  ya  räqibin  räqibinin  dar  mäqamda  sizä  yardımçı 
olacağının,  arxa  duracağının  «täminatını»  täräziyä  qoymaq  da,  heç  dä  pis  olmazdı.  Äks  halda,  räqibin  güzäştä  getmäsi, 
yumşalması äväzindä sizi onun adekvat cavab täzyiqläri gözläyä bilär ki, onda qäbriniz üstündä heç ağlayan da tapılmaz – 
necä ki, bunu näzärdän qaçıran İrak, Yuqoslaviya vä s. dövlätläri kimi; 
Doqquzuncusu – bäzän ictimai näzarät amili säbäbindän situasiyanın dalan väziyyätinä gälib çıxması mümkündür, yäni 
başqalarının  şahidlik  vä  ya  hakimliyi  (münsifliyi)  täräfdaşa  provakasion  täsir  göstärib,  onun  här  hansı  güzäşt  addımını 
blokirovkalaya bilär. Bu zaman täräfdaşa geri çäkildiyi hal üçün öz «simasını xilas edä bilmäyä» şans verilmälidir. Bunun 
üçün täräfdaşın  güzäşt addımı başqalarının  näzärindä  elä  yozulmalı  vä  ya  väziyyät elä  varianta  gätirilib çıxarılmalıdır  ki, 
täräfdaş  geri  çäkilmäkdän  öz  rifah  vä  tählükäsizliyinä,  özünün  nüfuzuna,  perspektivinä  vä s.  heç  bir  hädä  görmäsin,  yeri 
düşdükdä başqalarının yanında ümumi hesabı öz xeyrinä vä ya 1 : 1 kimi yoza bilsin. 
  Nümunä  üçün,  mäs.,  bir  däfä  qatarda  iki  qadın  arasında  hansısa  täzä  alınmış  bir  vaza  üstündä  başlanan  vä  ätrafına 
çoxlu adam yığdığından çıxılmaz väziyyätä gälib çatan bir mübahisädä, bizim yaxınlaşıb şahidlik etmäyimiz ki:  «Biz 
indicä  älindä  belä  bir  vaza  tutan  bir  oğlanın  o  biri  vaqona  keçdiyini  gördük.  Hätta,  satdığını  düşünüb  qiymätini 
soruşmaq  istädik.  Bälkä  sizlärdän  hansısa  birinizinki  imiş,  oğurlayıb?»  –  bir  anda  väziyyätin  üstünä  su  säpdi  vä 
inadkarlıq edän qadınlardan birinä imkan verdi ki, güzäştä gedib yanıldığının mümkünlüyünü etiraf etsin (Baxmayaraq 
ki,  biz  heç  bir  vaza-filan  görüb-elämämişdik).  Halbuki,  ävvälki  halda  güzäşt  onunçün  ömürlük  oğru  damğası  vä 
kändindä hämişälik biabırçılıq demäk idi vä nahaq olduğu bayaqdan bäri göz önündä olsa da, bundan qurtulmaq üçün o, 
risk  edib  götürdüyü  vazanın  onun  olduğunu  axıra  qädär  iddia  etmäyä,  hätta  bunun  üçün  hämin  anda  ölüm-dirim 
vuruşuna çıxmağa hazır idi (fäqät, söhbät bu anda onun öz şäräfinin müdafiäsindän gedirdi); 
Vä nähayät, onuncusu  – burada  sadalanan  bütün bu  metodlar güc tätbiqini heç  dä birdäfälik aradan qaldırmır.  Onlar, 
sadäcä  olaraq,  istänilän  addıma  daxildä,  xaricdä  vä  räqibin  öz  cäbhäsindä  münbit  şärait  yaratmaq  vä  ya  bunu  sonradan 
bäraätländirmäklä mövcud qüvvänin «Faydalı İş Ämsalı»nı minlärlä däfä artırmağa vä ya ona minlärlä däfä qänaät etmäyä, 

 
 
www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
144 
bir sıra halda isä adi vaxtda güc tätbiqi hesabına başa gäläsi bir sıra mäsäläläri bunların vasitäsilä ümumiyyätcä, güc tätbiq 
etmädän häll etmäyä imkan verir. 
  Cänubi  Livanda  infrastrukturları  blokirovka  etmäk,  mülki  ähali  arasında  qarışıqlıq  salmaq,  ümumiyyätcä,  Livanda 
situasiyanı  destabilizä  etmäk  vä  son  olaraq  ölkä  rähbärini  danışıqlara  mäcbur  etmäk  üçün  İzrail  «Din  vzeheşbon» 
(‘‘Äväzä  äväz’’)  adlı  psixoloji  ämäliyyat  zamanı  (1993  q.)  sadä  bir  fänd  işlätmişdi:  väräqälär,  täşviqat  bombaları, 
radiostansiyalar vä s. vasitäsilä dalbadal bir-neçä häftä ärzindä ärazinin filan tarixdä bombalanacağı mälumatını yayıb, 
mülki  ähalinin  täcili  şäkildä  buradan  köçmäsini  xäbärdarlıq  edir.  Deyilän  vaxt  çatdıqda  kiçicik  bir  aviasiya  hämläsi 
häyata  keçirir.  Näticädä,  cämisi  200  adam  öldüyü  halda  300  min  ähali  panika  içärisindä  ölkänin  daxili  rayonlarına 
axışdı ki, bu da sürätlä ölkänin här sahädäki infrastrukturlarını blokirovkalayaraq, son näticädä deyilän näticäläri äldä 
etmäyä imkan verdi (analoji fändlä bağlı, bax, burada säh. 143); 
  İRAN-1978 HAKİMİYYÄT DÄYİŞİKLİYİ: SSRİ-nin, belä demäk mümkündürsä,  «qulağının dibindä»  bir nömräli 
amerikanpäräst dövlät olan o vaxtkı İranın xarici iqtisadi-siyasi kursunu Amerika vä digär Qärb dövlätlärinin äleyhinä 
döndärmäyin  yeganä  üsulu  burada  hakimiyyät  vä  ideologiya  däyişikliyi  etmäk  idi  ki,  DTK  (KQB)  gecäli-gündüzlü 
işläyib, burada stavka qoyulması lazım olan bu qäbil işartıları axtarıb-tapdı vä özünün nähäng inqilab täcrübäsini DTK 
mäharäti vä çevikliyi ilä bura ixrac edä bildi; ÇİLİ-1932 VÄ 1970 HAKİMİYYÄT DÄYİŞİKLİYİ: Bu halda – SSRİ 
bu  täcrübäsini  Çiliyä  ixrac  etmişdi  (NTV  t/v  15.01.2001);  ÇİLİ-1973,  YUQOSLAVİYA-2000  HAKİMİYYÄT 
DÄYİŞİKLİKLÄRİ: Bu variantlarda isä – ABŞ bu fändlä iki anti-amerikan dövlätinin siyasi kursunu 180° özünä sarı 
döndärmäyä müväffäq olmuşdu; BÖYÜK OKTYABR SOSİALİST İNQİLABI: Lenin inqilabının o vaxtkı Rusiyanın 
än qatı düşmäni olan Almaniyadan güclü maliyyä dästäyi alması barädä indi çox danışılır (Almaniya o vaxt Rusiyadakı 
istänilän  qarışıqlıqda  maraqlı  idi).  YUQOSLAVİYADA  katolik-xorvatların,  pravoslav-serblärin  vä  müsälman-
serblärin  1992-ci ilin  aprelindän  1995-ci  ilin noyabrına  qädär bir-biri ilä  vuruşması,  İRAKDA min ildir  qardaş  kimi 
yaşayan kürd vä şiyä azlıqlarının birdän-birä Körfäz müharibäsi äräfäsindä oyanıb qan-qan iddiasına düşmäsi, yenä dä 
anti-amerikan  cäbhäsinä  aid  olan  ÇİNDÄ  falonqoq  häräkatı  nümayändälärinin,  tibetlilärin,  uyğurların  vä b. 
kamikadzelikläri,  faciäläri,  95-ci  ilä  qädär  iqtisadi  cähätdän  dünyanın  än  inkişaf  etmiş  dövlätläri  sırasından  olan 
İNDONEZİYADA  bu  gün  baş  veränlär,  POSTSOSİALİST  MÄKANINDA  bugünäcän  ardı-arası  käsilmädän  axan 
qanlar, o cümlädän, Qarabağ, Abxaziya, Çeçenistan vä b. – fäqät, bütün bunların hamısı XX äsrdä dünyanın ayrı-ayrı 
bölgälärinä müvafiq mäqsädlär üçün atılmış psixoloji bombaların bir qismi idi; 

 
 
 
  
H A Ş İ Y Ä: 
 
Bäzi dövlätlärin «Psixoloji ämäliyyat» instruksiyalarından parçalar 
ABŞ-ın «FM – 33-5» adlandırılan «Psixoloji ämäliyyat» instruksiyasının bir parçası: 
<<...Anonim,  saxta  vä  ya  xüsusi  hazırlatdırılmış  publikasiyalardan  istifadä  etmäklä  täbliğat  aparmaq;  vätändaşlığı 
olmayan vä ya vätäninä dönük çıxan şäxslärdän istifadä etmäklä siyasi ämäliyyatlar aparmaq; müxtälif siyasi partiyaları vä 
üsyançıları dästäklämäk; sabotaj da daxil olmaqla kvazi-härb metodları tätbiq etmäk; valyuta ämäliyyatları ilä älaqädar olan