CəMİYYƏt və Dİn diNİ ŞÜUR: İCTİMAİ ŞÜurun formalarindan biRİ KİMİ
Yüklə 467,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
CƏMİYYƏT VƏ DİN
“Təbiətüstü qüvvənin mövcudluğunun məntiqi yolla sübutu olmadığı üçün dini şüurun atributu kimi inam aktı çıxış edir (əl-Qəzali). Dini inam sadəlövhlük deyil. İnam yalnız dinə deyil, bir çox şüur formalarına da aiddir. Məsələn, müəyyən ideala inam. Dini inamın isə mərkəzi obyekti - Allah ideyasıdır. Mütləq Varlıq olan Allah rasional vasitələrlə dərk edilə bilməz. Dünyanı öz- özünə kifayət edən bir şey kimi anlayan insan ağılın imkanlarına inanır. Dünya haqqında dini təsəvvür isə tamam başqadır. İnsan zəkası özünü Mütləq Varlığın mövcudluğuna tabe etməkdən başqa heç nəyə qadir deyil. Mütləqin nə olduğu isə onun işi deyil. Dünya insanın ona necə münasibət bəsləməsinə görə deyil, burada Allah iradəsinin necə həyata keçməsinə görə məna kəsb edir” [5, s.474]. Azərbaycanda dini şüur modeli – dini etiqada, adət-ənənələrə bağlı olan müasirliyə əsaslanır: “Yəni dini dəyərlərə söykənərək, mənəvi dəyərlərimizi qoruyaraq keçmişə qayıtmamalı, əksinə, bu dəyərlərdən faydalanaraq daha da irəli gedib gələcəyimizi qurmalıyıq” [11, s.481]. Deməli, Azərbaycan xalqının etnik kodunun, dini şüurunun əsasında dinə və dünyəviliyə bağlılıq durur. Dini şüuru sosial və fərdi etiqad dəyərlərinə bölürlər: “Fərdi etiqad dəyərləri insanın saflaşmasına, mənəvi yüksəlişinə, etiqadının təmizliyinə, asketizminə, Allaha inamına, ümid, məhəbbət, Allahın qəzəbindən qorxmağa, özününəzarətə, öz-özü ilə mübarizəyə, düzgün davranışa bağlılığa, sözdə və əməldə səmimiyyətə yönəlmişdir; Sosial etiqad dəyərləri həqiqi inam, düzgün davranışın reallaşması, səhv əməllərin qadağan olunması, valideynlər qarşısında borc, qohumlarla bağlılıq, mərhəmətlilik, təvazökarlıq, vədin yerinə yetirilməsidir” [12, s.55]. Fərdi və sosial dini şüurun əsasını təşkil edən bu dəyərlər həm də İslamın mahiyyətini ifadə edir və ümumbəşəri dəyərlər çərçivəsində bəşəriyyətin xilası məqsədilə bütün dünya dinlərində öz təcəssümünü tapmışdır. Sırf dini şüur formasından söhbət gedə bilməz, çünki cəmiyyət ayrı-ayrı şəxsiyyətlərdən ibarətdir. Dini təcrübənin həyəcanları mifoloji praktikadan fərqli olaraq fərdi proses hesab olunur. Dini şüur dünyagörüşü sistemlərindən biri və cəmiyyətin sabitliyini təmin edən fenomendir. Bu şüur cəmiyyətə təsir edən mənəvi dəyərlərin formalaşmasında, ənənələrin qorunub saxlanılmasında fəal rol oynayır. O, cəmiyyətdə bir-birinə əks olan iki funksiyanı yerinə yetirir: bir tərəfdən cəmiyyəti dindarlara və qeyri-dindarlara bölür, digər tərəfdən inteqrasiyaedici, birləşdirici rol oynayır. Dini şüur reallığın adekvat və qeyri-adekvat inikasının vəhdəti kimi iki səviyyəyə - adi və konseptual səviyyələrə malikdir. Adi dini şüur obrazları, təsəvvürləri, stereotipləri, qaydaları, xəyalları, əhval-ruhiyyələri özündə əks etdirir. Konseptual səviyyədə dini şüur xüsusi işlənib hazırlanmış, sistemləşmiş konsepsiyaların, mühakimələrin, prinsiplərin, ideyaların, anlayışların məcmusudur. Dini ideologiya dini təşkilatların, peşəkar ilahiyyatçıların təbliğ etdikləri dini ideyalar sistemidir. Dini psixologiya özündə sistemləşməmiş, fövqəltəbiiliyə etiqadla bağlı olan dini hissləri, əhval-ruhiyyələri, adət-ənənələri əks etdirir. Dini şüurda iki müstəqil səviyyə: dini psixologiya və dini ideologiya birləşir. “Dini ideologiya və dini psixologiyanın birləşdirici 33 Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin Jurnalı Dövlət və Din - № 01 (68) 2021 Yüklə 467,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|