Central asian journal of education and

 
Page 103 
 
CENTRAL ASIAN JOURNAL OF EDUCATION AND 
INNOVATION 
Volume 1, Issue 2, November 2022 
www.in-academy.uz 
yoʻnalishlari boʻyicha keyingi yillarda koʻplab yangi maʼlumotlar paydo boʻldiki, ularning 
tahlillariga asoslanib Fargʻona vodiysidagi yirik shaharlarning bu transmintaqaviy aloqa yoʻli 
yoʻnalishlarida tutgan oʻrni va ahamiyati hamda bu davr Fargʻona davlatchiligi rivoji haqida 
muhim xulosalar chiqarish mumkin. Xitoy manbalarining maʼlumot berishicha, bu davrda 
Davan davlatida 70 dan ortiq shaharlar mavjud boʻlib, ular Buyuk Ipak yoʻli yoʻnalishlarida 
joylashgan edi, ular bilan mahalliy ahamiyatga molik yoʻllar orqali bogʻlangan edi. Bu 
shaharlar Buyuk Ipak yoʻli shakllangan dastlabki davrlardan boshlab Fargʻona vodiysining 
muhim iqtisodiy va madaniy markazlari, ayrimlari (Ershi, Shoʻrabashat) esa siyosiy-maʼmuriy 
markazlar sifatida mintaqaning ichki va tashqi aloqalarida faol ishtirok etib kelgan. Buyuk 
Ipak yoʻlining Fargʻona vodiysi shaharlari orqali oʻtgan asosiy yoʻnalishlari Asht dashtlari 
orqali Xoʻjandga, Eski Chotqol togʻlaridagi Qamchiq va Rezak dovonlari orqali Choch vohasiga 
olib kelgan. Bu yoʻllar Ohangaron va Chirchiq daryosi vodiylaridagi shaharlar va makonlar 
orqali Sirdaryodagi muhim kechuvlar tomonga yoʻnalgan.2 
Tadqiqotchilarning fikrlariga koʻra, mil.avv. III—II asrlarda Toshkent vohasida keyingi 
davrlar uchun ham katta ahamiyatga ega boʻlgan ijtimoiy-iqtisodiy oʻzgarishlar boʻlib oʻtadi va 
bu jarayonda aloqa yoʻllarining ahamiyati ulkan boʻldi. Bu holat birinchi galda, vohaning 
qudrati Qangʻ davlati shakllangan hudud sifatidagi oʻrni bilan hamda qadimgi shaharlarning 
paydo boʻlishi va ularning ijtimoiy-iqtisodiy, maʼmuriy-siyosiy ahamiyati oshib borishi bilan 
izohlanadi. Toshkent vohasidagi qadimgi shaharlarning Sirdaryoning oʻng qirgʻoq 
hududlarida, Ohangaron va Chirchiqning quyi oqimlarida shakllanganligidan xulosa chiqargan 
ayrim tadqiqotchilar vohada urbanizatsiya jarayonlari boshlanishida qoʻshni Sugʻdning taʼsiri 
katta boʻlgan deb hisoblaydilar. Oʻz navbatida Oʻrta Osiyoning bu ikki tarixiy-madaniy 
viloyatlari oʻrtasidagi qizgʻin iqtisodiy-madaniy munosabatlar xamda vohani Sugʻdiyona bilan 
bogʻlovchi aloqa yoʻllari jadal faoliyat koʻrsatganligi taʼkidlanadi. Ustrushona va Toshkent 
vohasidan Zomin va Jizzax orqali kelgan savdo yoʻli Sugʻdiyonaning poytaxti Afrosiyob 
(Samarqand)ga olib kelgan. Bu shaharning oʻsha davr Oʻrta Osiyoning ichki va tashqi iqtisodiy 
va madaniy aloqalarida muhim oʻrin tutgan yirik savdo yoʻllari chorraxasida joylashganligini 
alohida taʼkidlash lozimdir. Afrosiyobdan Amudaryo kechuvlariga tomon ketuvchi yoʻllar bu 
davrda Janubiy Soʻgʻd, hozirgi Qashqadaryo viloyati hududlari orqali oʻtgan. Kesh (Uzunqir), 
Nikshapa (Yerqo‘rgʻon), Naxshab kabi yirik shaharlar vohaning ichki va tashqi iqtisodiy-
madaniy aloqalarida muhim ahamiyatga ega boʻlgan.3 
Sugʻdiyonadagi yoʻllar Buyuk Ipak yoʻli shakllanib, mintaqaning tashqi iqtisodiy aloqalari 
rivojlanib borishiga mos ravishda kengayib boradi. Samarqanddan quyi Qashqadaryo vohasi 
orqali Amudaryoning oʻrta oqimidagi kechuvlarga olib chiquvchi yoʻllar Sugʻdiyonaning 
mintaqaviy ahamiyatga ega karvon yoʻllari edi. Bu davr Zarafshon daryosining quyi qismiga, 
Buxoro vohasiga chiquvchi yoʻllarda ham qizg‘in aloqalar davom etgan. Bu davr Xorazm 
vohasidagi asosiy punktlar – shaharlar, qalʼalar, qoʻrgʻonlar Amudaryoning quyi oqimidan 
daryoning har ikkala qirgʻogʻiga chiqilgan yirik kanallar boʻylab joylashgan edi. Surxon 
vohasida (Shimoliy Baqtriya) mintaqaviy ahamiyatga ega boʻlgan yoʻllar bilan bogʻlangan 
Termiz shahri alohida ahamiyatga ega. Amudaryodan kechuv joyida joylashgan bu koʻhna 
shahar mintaqaning markaziy hududlarini Shimoliy Afgʻoniston va Hindiston shaharlari bilan 
bogʻlaydigan muhim xalqaro savdo-tranzit yoʻli ustida edi. Undan tashqari bu shahar 
Amudaryo suv yoʻlidagi muhim punktlarga egaligi bilan ham boshqa shaharlardan ajralib 

---