Cərrahi xəstəliklər fənnindən muhazirələr MÖvzu təQVİm plani tibb bacısı işi. Mualicə işi. III kurs

partlamalarmda nəfəsalma zamanı müvafiq tərəfdəki plevra boşluğuna daxil olan 
hava, nəfəsvermə zamanı həmən toxuma dilimi qapaq kimi zədələnmiş nahiyəni 
qapadığmdan, geriyə qayıdıb xaric ola bilmir.  
      Beləliklə, istər xarici, istərsə də daxili mexanizmli qapaqlı pnevmo– 
torakslarda hər tənəffüs aktı zamanı müvafiq tərəfdəki plevra boşluğuna daxil olan 
havanın geriyə qayıda bilməməsi səbəbindən plevradaxili təzyiq getdikcə artır, 
ağciyər toxuması daha çox atelektaza məruz qalır və divararalığı üzvləri sağlam 
tərəfə doğru yerini dəyişir.  
     Məhz buna görə də qapalı pnevmotomks gərginlik pnevmotoraksı da adlanır. 
Ağciyərlərin kollapsı, divararulığı üzvlərinin əks tərəfə kəskin yer də– yişməsi isə 
tez bir zamanda ağır hipoksiyııya və ağciyərürək çatmazlığma səbəb olur. Havanın 
plevra boşluğuna daxil olması davam etdiyindən, hava divararalığına keçir və 
divararalığmm eng/izeması baş verir .  
      İlkin dövrdə xəstənin tənəffüsü tezləşir və dərinləşir. Sonra hava divar 
aralığmdan yuxarı qalxaraq xəstənin boynuna və sifətinə yayılır. Dərialtma 
havanın toplanması nəticəsində vidaci çuxur hamarlaşır, boyun enləşir, əllədikdə 
krepitasiya (xışıltı) ayırd edilir və xəstənin sifəti şişkinləşir və üst göz qapaqlarının 
ödemi baş verdiyindən xəstənin gözləri örtülü olur. Havanm daxil olması davam 
etdiyi hallarda o, get-gedə dərialtı toxuma boyu yayılaraq döş qəfəsinin, qarının, 
cinsiyyət üzvlərinin və ətrafların da dərialtı emfıze– masmı törədir və xəstə 
tanınmaz dərəcədə dəyişir.   
      Bu şəxslərdə əvvəlcə döş sümüyü arxasında sıxılma, basılma hissiyyatı olur, 
sonra bu nahiyədə meydana çıxan güclü ağrılar boyuna nəql olunur. Xəstələrin 
vəziyyəti çox ağır olur və sudan çıxmış balığı xatırladır: boğulma nəticəsində 
nəfəsalma kəskin ləngidiyindən, xəstə ağzını açaraq qorxu içində hava  
almağa çalışır. Xəstədə kəskin inspirator təngnəfəslik olur, tənəffüsün sayı bir dəq-
də 26-ya çatır. Əvvəlcə, solğun rəngdə olan dəri tezliklə göyümtül rəngə çalır. Sağ 
ürəyə qanın gəlməsinin çətinləşməsi və həmçinin, ürəyin əks tərəfə doğru yerini 
dəyişməsi, ağciyərlərdə durğunluq və ventilyasiyamn pozulması səbəbindən 
bütövlükdə kiçik və böyük qan dövranında dərin dəyişikliklər baş verir: qanın 
oksigenlə təminatı pozulur, dərin hipoksiya olur, ürək tonları karlaşır, taxikardiya 
qeyd edilir (nəbzin sayı bir dəq–də 120–140–a çatır), yuxarı və aşağı baş venalar 
deformasiyaya məruz qalır, ürəyə venoz qanın qayıdışı çətinləşir, ürək atımı azalır, 
arterial təzyiq kəskin enir.  

---

      Xəstənin nitqi səssiz, pıçıltıh olur. Yuxarı boş vena sistemində qanın axını 
çətinləşdiyindən xəstənin sifəti göyərir, boyun venaları şişir, hipotenziya inkişaf 
edir. Kiçik qan dövranındakı durğunluq isə tənəffüs yollarmda ödemin inkişafina 
və patoloji sekretin miqdarınm artmasma səbəb olur. Bəzən qırtlağm ödemi inkişaf 
edir. Divararalığında təzyiqin kəskin artması ürəyin ekstrakardial tamponadasml, 
iri damarlarm və traxeyanm sıxıhnasını törədərək tənəfüisü və qan dövranmı 
kəskin şəkildə pozmaqla həyat üçün çox təhlükəli vəziyyət yaradır. Belə hallarda 
tez bir zamanda plevropulmonal şok inkişaf edir.   
     Zədələnmiş tərəfdə qabırğaarası sahələr genəlir, tənəffüs hərəkətləri bu tərəfdə 
ya məhdud olur, ya da ohnur. Auskultasiyada tənəffüs küyləri eşidilmir, zədələnmə 
olan tərəfdə səs titrəməsi və bronxofoniya zəifləyir, ya da qeyd edilmir. Əksər 
hallarda ürək kütlüyü sağlam tərəfə yerini dəyişir.   
       Gərginlik pnevmotoraksı zamanı təsadüf edilən əsas əlamətlər bunlardır: – 
dərialtı emflzema; perkussiyada zədələnmiş ağciyər tərəfdə yüksək timpanik (qutu) 
səs;   
-auskultasiyada zədələnmə tərəfdə tənəfüis küylərinin zəifləməsi;   
-– vidaci venalarm şişməsi;  
 -traxeyanm salamat ağciyər tərəfə yerini dəyişməsi. Döş qəfəsinin daxilə keçən 
yaralanmalarmda dərialtı emfızema həm də yara kanalmdan havanın dərialtma 
keçməsi nəticəsində də baş verir.   
      Dərı'altı emfizema əksər hallarda qapalı pnevmotoraks zamanı olur. Həmçinin, 
döş qəfəsinin daxilə keçən yaralanmalarmda və küt travmaların da sınmıış qabırğa 
ucunun ağciyəri zədələməsi, yaxud da ağciyərlə birgə plevranm partlaması 
hallarmda da dərialtı emfızema baş verir. Dərı'altı emfizema məhdud, yayılmış və 
total ola bilir. Yayılmış emfızema ağır bir hal olsa da, onun özü tənəffüs və ürək– 
damar sistemlərinin fəaliyyətində ciddi pozğunluqlara səbəb olmur. Belə hallarda 
fonasiya pozulur.   
      Adətən, divararalzğınm emfizemasz ağciyərin kökünə yaxın mediastinal plevra 
ilə örtülmüş sahədə ağciyər toxuması və bronx yaralandıqda olur. Divararalığmdan 
hava boyuna, sifətə və gövdənin yuxarı yansma yayılır.Tənəfüis yollarını və 
damarları sıxmayan dərialtı emüzema və divararahğınm emfızeması yaralmın 
həyatı üçün heç bir təhlükə törətmir. Lakin divararalığma havanm böyük sürətlə və 
massiv şəkildə daxil olması nəfəs yollarını və iri venaları sıxaraq «gərginlik 
mediastinal emfızeması» törətdiyindən təhlükəli vəziyyət yaranır.  
      Hemotoraksa (plevra boşluğuna qanın toplanması) döş qəfəsinin daxilə keçən 
yaralanmalarmm 6068faizə -də təsadüf edilir. Döş qəfəsi divarmm zədələnmiş 
damarlarından, ağ ciyər yarasmdan və divararalığmdan axan qan plevra 
boşluğunda toplanaraq müvafıq tərəf– dəki ağciyəri sıxır və divararalığını əks 
tərəfə itələyir. Hazırda P.A.Kuriyanovun təklif etdiyi təsnifatdan istifadə olunur. 
Bu təsnifata görə hematoraksları 4 yerə bölürlər:   

---

· kiçik (qan sinusda olur); :   
· orta(qanın  səviyyəsi kürək sümüyünün   
bucağma çatır); '   
· böyük (qanın səviyyəsi kürək sümüynün ortasmdan yuxarı olur) və   
· total hemotoraks (bütün bir plevra boluğu qanla dolur–2–2,5 l).   
  
Bəzi müəlliflər isə hemotoraksı üç yerə bölürlər   
> kiçik hemotoraks yığılan qanm həcmi 500 ml–dən çox olmur;  
> orta hemotoraks -plevra boşluğuna 500 mldən 1000 ml-dək qan yığılır;   
> böyük bemo toraks--pIevra  boşluğuna yığılan qanın miqdarı l l–dən çox olur   
Kiçik hemotorakslar əksər hallarda özünü bildirmir. Orta səviyyəli hemotoraks 
özünü bir sıra simptomlarla büruzə verir: öskürək, təngnəfəslik, zədələnmiş tərəfın 
tənəfü'ısdə geri qalması və tənəfüisün zəifləməsi. Döş qəfəsinin aşağı şöbələrində, 
müvafiq tərəfdə, perkussiyada kütlük müəyyən edilir.   
Xəsarət alanlar ümumi zəiflikdən, döş qəfəsində zədələnmə olan tərəfdə 
sıxılmadan və ağrılardan şikayətlənirlər. Xəstələrin ümumi vəziyyəti ağır olur. Dəri 
və görünən selikli qişalar kəskin avazıyır. Ürək tonları karlaşır, nəbz tezləşir, 
dolğunluğu azalır və arterial təzyiq enir. Zədələnən tərəfdə döş qəfəsində tənəfü'ıs 
küyləri zəifləyir, yaxud eşidilmir. Klinik əlamətlər kəskin daxili qanaxmanm 
ümumi əlamətləri ilə eyni olur. Böyük hemotorakslar zamanı xəstə məcburi oturaq 
vəziyyət almağa çalışır. Belə ki, bu zaman hemotoraks diafraqmam aşağı basmaqla 
divararalığmı az sıxır və xəstənin vəziyyəti bir qədər yüngülləşir.   
Əksər hallarda plevra boşluğuna qan və havanın birgə toplanmasına · 
hemopnevmotoraksa təsadüf edilir. Bu zaman perkussiyada travma olan tərəfdə 
yuxarı hissədə timpanik səs, aşağı hissədə isə küt səs almır.   
Plevra boşluğuna yığılmış qan hissəvi laxtalansa da, birinci sutkanm sonuna 
yenidən durulaşır. Bəzi hallarda plevra boşluğuna yığılmış qan tam laxtalanır və 
“laxtalanmış hemotoraks ” baş verir. Plevra boşluğuna toplanmış qana irintörədici 
flora düşdükdə o, irinləyir. Plevra boşluğuna toplanmış qanın infeksiyalaşmasmı 
aşkarlayan bir neçə sadə sınaq vardır:   
Petrov sınağı: sınaq şüşəsinə plevradan punksiya aparılmaqla götürülmüş 2 ml 
möhtəviyyat töküb, üzərinə 10 ml distilləolunmuş su əlavə edərək, sınaq şüşəsini 
3–4 dəq. ərzində çalxalayırlar. Əgər sınaq şüşəsindəki maye bulanarsa, irinləmənin 
başlanmasını, əksinə şəffaf hemoliz olunmuş qan alınarsa infeksiyalaşmanm 
olmamasını göstərəcəkdir.   
·– F. Əfəndiyev sınağı: sınaq şüşəsinə 3– 5 ml punktat töküb, onu 2 saat 
müddətində çökdürürlər. Çöküntünün maye hissəyə nisbətinin 1:1 həddində olması 
infeksiyalaşmanın olmamasmı, çöküntünün 3:1 və daha çox hədlərdə dəyişməsi isə 
infeksiyalaşmanm olmasını bildirəcəkdir.   

---

Xılotoraksa – plevra boşluğuna limfanın toplamnasma döş limfa axarmm 
zədələnmələri zamanı təsadüf edilir. Sol paravertebral xətt üzrə 3–4–cü 
qabırğalarm smığı zamanı döş limfa axarı zədələnir və bu səbəbdən də limfa plevra 
boşluğuna toplanır. Döş limfa axarı yaralandıqda da xilotoraks olur.   
Qanhayxırma döş qəfəsinin həm açıq, həm də qapalı zədələnmələrin– də ola bilir 
və ağ ciyər toxuması tamlığmın pozulmasını göstərir. Bu zaman xəstənin ağzmdan 
köpüklü al qan gəlir və təxminən 48% hallarda döş qəfəsi travmalarmda 
qanhayx1rmaya təsadüf edilir. Əgər güclü qanhayxırma Olarsa, bu iri damarla 
birgə ən azı orta kalibrli bronxun da zədələnməsini göstərir.  
Ağciyərlərin hər birində açıq və qapalı zədələnmələri zamanı üç zədələnmə zonası 
ayırd edilir:   
· təhlükəsiz zona;   
· hədələyici (təhdidedici) zona və   
· təhlükəli zona  
T əhlükəsız zonaya ağciyərin periferik hissəsi · plevraaltl sahəsi addir ki, burada 
alveolalar, bronxiollar və kiçik damarlar yerləşir. Yaralanan ağciyər büzüşür, yara 
ağzı qapanır və qanaxma güclü olmur.   
Hədələyici zona seqmentar bronx və damarların yerləşdiyi ağciyərin mərkəzi 
hissəsini əhatə edir. Güclü qanaxma və havanın plevra boşluğuna toplanması 
hemopnevmotoraks ölümə səbəb ola bilir.   
T əhlükəlı' zona iri damar və bronxların yerləşdiyi ağciyər kökü və kökyanı 
sahədir. Profuz qanaxma və gərginlik pnevmotoraksı ilə müşayiət olunan bu 
zonanm zədələnmələri olduqca təhlükəlidir.  Döş qəfəsinin zədələnmələrində 
yuxarıda qeyd etdiyimiz ümumi, dürüst əlamətlərlə yanaşı, hemodinamikanın 
pozulması simptomları, daxili qanaxma əlamətləri, qanm ümumi və biokimyəvi 
analizinin dinamikasmda da (eritrositlərin sayı, hemoqlobin, hematokrit, qanın 
xüsusi çəkisi, qanın qazları, qanın pH–ı və s.) müəyyən dəyişikliklər müşahidə 
edilir. Diaqnozun dəqiqləşdirilməsi üçün plevral punksiya, döş qəfəsinin 
rentgenoskopiyası və rentgenoqrafıyası, bronxoskopiya, bronxoqraflya, 
ağciyərlərin tomoqrafiyası, radionuk– lid tədqiqat, ultrasəs müayinəsi, 
torakoskopiya və kompüter tomoqrafiyası kimi müayinə üsullarmdan istifadə 
edilir.  
Adi rentgenoloji müayinənin nəticələrinin təhlili əksər hallarda düzgün diaqnoz 
qoymağa imkan verir. Xəstə ayaq üstə durmuş vəziyyətdə çəkilmiş rentgeno 
qramda hemotoraks plevra boşluğunda yuxarı çəp, yaxud horizontal sərhədli köl. 
gəlik kimi aşkarlanır. Pnevmotoraks 7 zamanı isə rentgenoloji müayinədə” plevra 
boşluğunda sərbəst hava və İ ağciyər toxumasının ağciyərin kö· künə sıxılması 
görünür . Hemomediastinum özünü divarararalıgının  yuxarı 1/3-də kölgəsini 
genişləndirməklə bildirir. Ağciyərdaxili hematoma isə rentgenoloji olaraq ocaqlı 
kölgəliklə təyin edilir.  

---