Chinor fayzi baland

§
 1.3. Fanning kadrlarni tayyorlash va ilmiy tadqiqotlarni 
o„tkazishdagi o„rni va ahamiyati 
Soliq xizmati xodimlari o‗zlariga soliqqa oid qonun hujjatlarida 
yuklangan vazifalarni muvaffaqiyatli bajarishlari uchun faqat amaliy 
jihatdan soliqlarni bilibgina qolmasdan, soliqlarning kelib chiqishi 
tabiati, mohiyati, belgilari, funksiyalari, ularning obyektiv zarurligi, 
davlatning soliq siyosati, soliqlar tizimi, soliqqa tortish tizimi, soliq 
mexanizmi, soliq ma‘murchiligi, soliq idoralari tizimi va boshqalar kabi 
nazariy masalalarni chuqur bilishlari zarur.
Buning uchun esa ―Soliq nazariyasi va tarixi‖ fanini chuqur 
o‗rganish kerak. Shuni nazarda tutish zarurki, Leonardo Da Vinchi 
aytganidek: ―Nazariya qo‗mondon, amaliyot askarlardir‖. Nazariya 

---

14 
amaliyotni to‗g‗ri yo‗lga boshlovchi kompasdir. Nazariyani shakllanishi 
bevosita amaliyotning to‗g‗ri yo‗naltirilishini ta‘minlab beradi. 
Har qanday vazifalarni kadrlar hal qiladi. Shuning uchun, ular 
chuqur nazariy bilimga va kasb mahoratiga ega bo‗lishlari zarur. 
Fanning mazmunini chuqur egallagan har qanday mutaxassis soliqlarni 
o‗rganishda va ularni hayotga to‗g‗ri va to‗liq tatbiq etishda adashmaydi. 
Shunday ekan, bu fan soliq xizmati xodimlari, soliq sohasi vakillari, 
kadrlar uchun o‗zlarining ilmiy salohiyatlarini oshirishda katta rol 
o‗ynaydi.
Davlat soliq xizmati organlari faoliyatini takomillashtirish 
maqsadida quyidagi soliqqa oid qonun hujjatlar mazmun-mohiyatini 
chuqur tahlil qilib o‗rganish soliq xizmati xodimlari uchun muhim 
hisoblanadi: 
-
O‗zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi Soliq kodeksi; 
-
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 18-iyuldagi 
―Soliq ma‘muriyatchiligini tubdan takomillashtirish, soliqlar va boshqa 
majburiy to‗lovlarning yig‗iluvchanligini oshirish chora-tadbirlari 
to‗g‗risida‖gi PF-5116-son Farmoni; 
-
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 29-iyundagi 
―O‗zbekiston Respublikasining soliq siyosatini takomillashtirish 
konsepsiyasi to‗g‗risida‖gi PF-5468-son Farmoni; 
-
O‗zbekiston 
Respublikasi 
Prezidentining 
2019-yil 
26-
sentyabrdagi
―O‗zbekiston Respublikasining soliq siyosatini yanada takomillashtirish 
chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi PF-5837-son Farmoni; 
-
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 30-oktyabrdagi 
―Yashirin iqtisodiyotni qisqartirish va soliq organlari faoliyati 
samaradorligini oshirish bo‗yicha tashkiliy chora-tadbirlar to‗g‗risida‖ 
PF-6098-son Farmoni; 

---

15 
-
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 10-iyuldagi 
―Soliq ma‘muriyatchiligini takomillashtirish bo‗yicha qo‗shimcha 
chora-tadbirlar to‗g‗risida‖gi PQ-4389-sonli qarori; 
-
O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil
28-avgustdagi ―Davlat soliq xizmati organlari faoliyatini huquqiy 
tartibga solishni yanada takomillashtirish to‗g‗risida‖gi 677-sonli qarori. 
Shuningdek, ―Soliq nazariyasi va tarixi‖ fanining kadrlarni 
tayyorlashdagi o‗rni va ahamiyati shundan iboratki, bo‗lajak davlat soliq 
xizmati organlarining rahbar va mas‘ul xodimlari yoki umuman olganda, 
davlat va xo‗jalik boshqaruvi organlarining rahbar va mas‘ul xodimlari 
tomonidan amaliyotda har qanday vaziyatda va qisqa muddatda soliq 
sohasida oqilona qarorlar qabul qilishda mazkur fan doirasida 
o‗zlashtiriladigan bilimlar muhim ahamiyat kasb etadi. 
Xodimlar tomonidan soliqqa oid tegishli normativ-huquqiy hujjatlar 
loyihalarini ishlab chiqishda soliqlarning kelib chiqishi va tabiati, 
shuningdek, tarixda soliq sohasida yuzaga kelgan munosabatlar, ro‗y 
bergan tarixiy voqea va hodisalarni inobatga olish va ular asosida ishlab 
chiqish hamda takliflar shakllantirish hozirgi davr talabidir. 
Soliq 
sohasida 
yetishib 
chiqadigan 
malakali 
kadrlar 
va 
mutaxassislar tomonidan fan doirasida olgan nazariy, huquqiy, uslubiy 
va tarixiy bilimlari hamda amaliy ko‗nikmalari hozirgi kundagi soliq 
munosabatlarini samarali tartibga solishda va ularga obyektiv baho 
berish orqali tegishli xulosalar chiqarishda fanning o‗rni va ahamiyati 
juda muhimdir. 
Talabalar tomonidan ―Soliq nazariyasi va tarixi‖ fani doirasida 
soliqlar va soliq munosabatlariga oid olingan bilimlari asosida soliq 
munosabatlarini samarali boshqarishda nafaqat davlat, hukumat, fiskal 
organlar manfaati nuqtayi nazaridan, balki fuqaro, tadbirkorlik subyekti, 
xo‗jalik yurituvchi subyekt – soliq to‗lovchilar manfaati nuqtayi 
nazaridan fikr va mushohada yuritish hamda manfaatlar uyg‗unligini 
ta‘minlashda sezilarli hissa qo‗shadi. Ayniqsa, talabalar tomonidan 

---

16 
hozirgi kunga qadar shakllangan soliqqa tortish nazariyalari yuzasidan 
bilimlarni mukammal egallashi kelajakda mamlakatimizning soliq 
siyosatini oqilona amalga oshirishda munosib xizmat qiladi.
―Soliq nazariyasi va tarixi‖ fanining ilmiy tadqiqotlarni 
o‗tkazishdagi o‗rni va ahamiyatiga to‗xtaladigan bo‗lsak, ma‘lumki, 
nafaqat soliqqa doir, balki boshqa soha va yo‗nalishlardagi ilmiy 
tadqiqot ishlarining avvalida, tanlangan tadqiqot mavzusining ilmiy 
nazariy 
jihatlari, 
o‗rganilganlik darajasi, soha olimlari va 
mutaxassislarning qarashlari, g‗oyalari, shakllangan maktablarning 
yondashuvlari, ilmiy izlanishlari tahlil qilinadi va sharhlanadi hamda 
ularga tayangan holda ilmiy ishning keyingi bosqichlari tadqiq etiladi. 
Shuning uchun ham mazkur fan doirasida olingan bilimlar soliqqa doir 
har qanday ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirishda asos va poydevor 
sifatida xizmat qiladi.
Bundan tashqari, fanning ilmiy izlanishlarni olib borishdagi o‗rni va 
ahamiyatiga zarurat sifatida yondashuv maqsadga muvofiq. Buning 
asosiy sababi fan tarkiban soliqqa oid eng asosiy, zaruriy va tayanch 
mavzularni qamrab olgan.
Ta‘kidlash joizki, fan soliq sohasidagi birinchi umume‘tirof etilgan 
ta‘limotlarning mazmun-mohiyati, soliqqa tortishning umumiy, xususiy 
va zamonaviy nazariyalarga asos solgan olimlarning ilmiy izlanishlari va 
ularga berilgan sharhlar asosida shakllantirilgan. Bu ham o‗z navbatida, 
―Soliq nazariyasi va tarixi‖ fanining ilmiy tadqiqotlarni o‗tkazishdagi 
o‗rni va ahamiyati nechog‗lik muhimligidan dalolat beradi.