Clevlrənl; ajrif taglyev bakı Mütərcim 2008

Beşinci fəsil
1. A leksandr Afrodisiyin əlavəsi: <<:Həmçinin səth də xətt də». -  79
2.  B aşq a  nə  isənin  a trib u tu   qism ində  yox,  m üstəqil  mövcud 
olan k o n k re t bir şey. -  79
3.  Y uxarıya bax. -  80
315

4.  B u rad a  da bəzi  başqa  hallarda olduğu kimi  təsadüfl  term ini 
altında  ədədləıin  və  həndəsi  kəmiyyətlərin  təbiətindən  irəli  gələn 
zəruri xassələr nəzərdə tu tu lu r.  - 80
5.  Yaranma  və məhv  olma  müəyyən  zam an  içində  gerçəkləşən 
proseslər  kim i başa düşülür. -   80
6.  N öqtənin  ikiləşınəsi  :.lo  yeni  sərhədlərin  yaranm ası  üçün 
zam an tələb o lun u r və bu  sərhədlər ani olaraq mövcud  olur. -  80
Altıncı fəsil
1. B urada onlaım əbədi və hərəkətsiz olmasma işarə edilir. -  81
2. Y uxarıya bax. -8 1
3. Ü m um i başlanğıclarm   mövcudluğu haqqında sualla. -  81
4. Y əni aktual. -8 1
5.  B u rad a  əlyazması  (Richards'a-Ross'a)  yerinə  konyuktura 
qəbul olunm uşdur. -  82
DÖRDÜNCÜ KİI/VB
İkinci fəsil
1. Y əni m ahiyyətin qərarlaşması, həyata keçməsi. -  83
2. T ək və çoxun əksliyinə dair. -  84
3.  G örünür  ki,  trak tatd a  A leksandr  Afrodisinin,  Diogen 
Laertinin  və  Hesixin 
xatırlatdığı  hansısa  itirilmiş  hissədən  söz 
gedir. -  84
4.  Y əni başqa səbəblə deyil, təbiəti üzrə. -  84
5.  Üm um iyyətlə  kəmiyyətləri  və  onların  xüsusiyyətlərini 
(bərabərliyini  və  bərabərsizliyini,  münasibətlərini  və  i.a.)  öyrənən 
ümumi riyaziyyat var. -  84
6. H əm  in k arda həm  m əhrum luqda. -  85
7.  M əh rum  olm ada hər zarnan hansısa bir substrat olur. -  85
8.  Y uxarı  bax. -  85
9.  Çox  və  tək  -   ən  ümumi  qarşı-qarşıya  qoym aqdır;  substan- 
siyaya  m ünasibətdə  onlardan  töbrənən  müxtəliflik  və  eyniyyət, 
keyfiyyətə  m ünasibətdə  fərqliiik  və  oxşarlıq,  kəmiyyətə  müna- 
sibətdə isə  bərabərsizlik və bərabərlikdir. -  85
10.  O n u  əldə etdiyi üçün. -  85
11.  Söz sofistlər haqqında dır. -  86
12.  Ağırlığı  olmamaq  həndəsi  cisimlərə.  ağırlığı  olmaq  isə 
fiziki cisimlərə aiddir. -  86
316
13.  Əksliklər  sözü  A leksandr  A frodisinin  konyukturasına 
uyğun o laraq  artırılıb. -  86
14.  «Xeyir h a q q ın d a »   traktatıııd a  yaxın  «Əksliklərin siyahısın- 
da». -  86
Üçüncü fəsil
1.  Yəni filosof. - 8 7
2.  «İkinci  a n a litik a » d a   (I  1,  II  19)  in k işa f  etdirən  m üddəa 
nəzərdə tutulur. -  87
3.  Antisfen  və  h ə r  şey  üçün  sübut  tələb  edən  «məlumatsız» 
fılosoflar nəzərdə tu tu lu r. -  87
4.  Ziddiyyət  q a n u n u n u   fo rm u b  eədərək,  b u ra d a  Aristotel  onu 
varlığın  universal  q a n u n u   kimi  şərh  edir.  Bu  q a n u n u n   Aristotel 
«İkinci analitika»da  m ən tiq i şərhini də verir (I  11). -  88
5.  Yəni  «bütün  başlanğıclardart  ən  həqiqisi  -   haqqında 
yanılm ağın m üm ükün olm adığı başhnğıcdır». -  88
6.  Müddəanı  (p rotasis)  Aristote]  nəyəsə  m ünasibətdə  təsdiq 
yaxud  in kar  edən  n itq   kimi  müəyyənləşdirir  (bax:  «Birinci 
analitika»  I  1).  -88
7.  Ziddiyyət  -   b u   elə  qarşıd urm adır  ki,  burada-əksliklərdən 
fərqli o laraq  qütblüklər a rasın d a hcç bir aıralıq üzv olm ur. -  88
Dördüncü fəsil
1. Heraklit, Em pedokl, Anaksacıor, D em okritdən  bəhs edilir. -  89
2.  Ziddiyyət q a n u n u n  əlehidarları. -  89
3.  Yəni  eyni  a n d a   h əm   olm aq  həm   də  olm am aq  m ümkün 
deyil. -  89
4.  «Əsasa  heyranlıq»  m əntiqi  səhvindən  fərqli  olaraq  b u rad a 
söz  başlanğıcda  p rin sip   yox  sübutun  olm asının  bilavasitə  qəbul 
edilməsi  tələbindən  gedir,  belə  ki,  siibut  əsasdan  çıxış  etməklə  əldə 
olunur. -  89
5.  Yəni etiraz edən.  -  89
6.  Eyni  anda  eyni  b ir  şeyin  olmasının  və  olm am asının  təsdiqi- 
n in m ümükünsüzlüyünün sübutu. -  89
7.  Öz sözlərinə m üəyyən m əna verir. -  89
8. Y uxarı bax. -  91
9.  Y uxarı bax.  -  91
10.  Ziddiyyət q a n u n u n  əlehidarları. -  91
11. Yəni «sözün həqiqi anlamında insan  olm aq  bir nə isədir». -  92
317

12.  Yəni insanın m ahiyyətini. -   92
13.  Predmetin  adında,  əgər  onun  mahiyyəti  göstərilirsə,  onda 
pred m et  bu  adın  inkarı  vasitəsilə  göstərildikdə  predm etin  varlığı 
göstərilən mahiyyətdən fərqlənir. -   92
14.  Substratdan  on a  a id   edilən  xassəyə,  bundan  da  -   onda 
özünü göstərən başqa xassəyə və i.a. -   92
15.  Ü ç sıra avarçəkəni o la n   gəmi. - 9 3
16.  İnsanı  bütün  şeylərin.  ölçüsü  ad landıran  və  təxəyyülün 
yaratdığı  bütün  uydurm a  va  rəyləri  həqiqət  sayan  Protaqor 
h a q q m d a   Aristotel  deyir  ki.,  ritorika  və  eristikadan  başqa  bir 
sənətdə o n a  yer yoxdur (bax:  « R itorika» II 24.). -  93
17.  Məsələn,  m ahiyyətə,  h ər  bir  predm etin  və  onun  tərifınin 
tərkib hissələrinə aid olan. -  93
18.  N ə  təsdiq, nə inkar. -  94
19.  Yəni nə tanrı, nə in sa n ,  nə trier. -  94
20. Y əni bir predmei: h a q q ın d a   istədiyini demək olmaz. - 9 4
21. Əvvəlki ifadə ilə. -  94
22.  B urada Bekker'a  (ho)? oxunm ası qəbul olunm uşdur. -  94
23.  Əgər guya nəyisə  eyni  dərəcədə qəbul  etməyən  insan  dəyər 
m ühakim əsində  müəyyən  bax ışlara  istinad  edirsə  o  digər  mühaki- 
m ələrində  də  bu  cür  h ərakət  edəcək,  çünki  müəyyən  baxışlar 
o lm a d a n  dəyər  mühakinıəsi d ə  m üm kün olmaz. -  95
24.  Həqiqətə yaxm. -  95
Beşinci fəsil
1.  A yrı-ayn  a d am lan n   və  h ətta  eyni  b ir  adam m   təxəyyülündə 
və rəyində biri digərinə zi d d  o la n la r da həqiqi ola bilər. -  96
2.  Ə gər eyni bir şey həm  olm alı,  həm olmamalıdırsa. -  96
3.  Y əni  gerçək  şübhələri  əsaslanaraq  ziddiyyətlərin  bir  araya 
sığdığxnı və hər bir rəyi həqiqi olduğunu qəbul edənlər. -  96
4.  Anaksaqorun təliminə görə hər bir cisimdə müxtəlif keyfıyyətli 
hom eom erilər var, cismin xassələri isə bütövlükdə yalnız onda olan bu 
və ya digər homeomerilərin üstiirılüyü ilə müəyyən edilir. -  96
5.  Y əni  boşluq  və  a to m la r  eyni  dərəcədə  m addənin  hər  bir 
hissəsində onun m övcudluğunun  şərtidir. -  96
6.  Empedokl. Təbiət h a q q ıııd a , fr. - 9 7
7.  Empedokl. T əbiət h a q q m d a , fr. -  97
8. Parm enid. Təbiət  h a q q m d a  fr. -  97
9.  «İliada». XX III. -  98
318
10.  Y əni poten sial. -9 8
11.  E pixarm   K senofana  etiraz  edir  k i,  o  təki  hərəkətsiz  sayır, 
halbuki, şeylər h ərəkətdə olur (bax:  Epiıxarm. «Ksenofan, Z en on və 
Qoıgiy h aq q ın d a » ).  - 9 8
12.Y uxarıya b ax . -9 8
13. 
K eyfiyyətdə  dəyişiklik deyərkən  fo rm aca dəyişilmə  nəzərdə 
tutulur. -  98
14.  Şeylərin d u rm a d a n  djəyişildiyini  h e sab  edənlər. - 9 8
15.  Yəni h ə r şe y l  durm adan dəyişilir. -  98
16.  A popsephidzom ai  həm  bəraətləndirm əni,  həm   də  təkzib 
etməyi,  rədd etm ə n i göstərir. -  99
17.  P h a n taz ia   b u rad a  «təxəyvül»  k im i  yox,  tasəvvür 
kim i 
tərcümə edilir. -  99
18.  Odeon  -   A fin ad a   musiqi  y a rışla rı  keçirmək  üçün  P eriklin 
tikdirdiyi bina. -  99
19.  Bax:  P laton.T eetet. - 9 9
20.  Predm etlərə xas olan xassələrin eyniyyətinin  zəruriliyi. -  99
Altıncı fəsil
1.  Q avray an   subyektə  həqiqət  kirni  göıöinən  hər  şeyin  h əqiqi 
olduğuna əm in olanlaı*. -   100
2.  V icdanlı y anılan lar. -   101
3.  Bir-biri  ilə  əlaqədə  olan  p redm etlərin  kəmiyyət  müəyyənliyi 
burada  rəydə  o la n la rın   həqiqiliyinə  əm in  o lu n an   nəticələrin  cəfəng 
olduğunu göstərm ək üçündür. — 101
4.  Yəni  əgər  rəy  obyekti olm aqla  in s a n   varlığı  tükənirsə,  o n d a  
rəyin  subyekti  in sa n   ola,  deməli  bu  baxışa  tərəfdar  olan  da  in san  
ola bilməz.  — 101
5.  K o r  a d a m   özlüyündə  görmə  d u yğusundan  m əhrum d ur, 
köstəbəyin  isə cinsi  ko rd u r.  -   102
Yeddinci fəsil
1.Yəni aralıq   həlq ə ilə  bir əkslikdən cligərinə keçid. -   102
2. 
Çünki  boz b o y a  dəyişilərək hələ ağ  olm am ışdır. -   102
3.  F ikir,  m ü zak irə  predmeti  bir  sıra  m ühakim ələrdən  nəticə 
ahnması  ilə  d ə rk   edilir,  ağlın  anladığı  o b y e k t  fikrin  sadə  baxışı  ilə 
başa düşülür. -   102
4.  S ubyekt  və  predikal  arasında  gerçəkdən  mövcud  olm ayan 
əlaqə  m üəyyənləşdirildikdə. -1 0 3
319

5.  Biryarım böyüm ə üçüncü ilə «istisna o]unm ayan» aralıq  pillə 
verərdi. -1 0 3
6.  Bu  əkslik  təsdiq  və  in kar  arasındakı  əkslık  kimi  tərcümə 
edilir.  -   103
7.  Yəni o ziddiyyətin hər iki üzvündən fəıqlənə bilər. -   103
Səkkizinci fəsil
1.  Ziddiyyət  q a n u n u   üzrə  inkar  və  üçüncünü  istisna  qanunu 
üzrə in kar arasm da. -   103
2.  Yəni hər şey y a həqiqidir  ya da yalandır. -   103
3.  Bu  ifadələrin  hər  ikisini  H eraklit  eyni  dərəcədə  həqiqət 
s a y ır .- 1 0 4
4.  Bax: Platon.  Tealet. -   104
5.  Hərəkətsiz  u ld u
2;lar  sferası  və  ilk  hərəkətverici  nəzərdə 
tu tu lu r. - 1 0 5
BEŞİN Cİ KİTA B
Birinci fəsil
1. 
Ancaq  əksinə  yox  (məsələn,  başlanğıc  term ininin  gözdən 
keçırilmış bırinci m ənasına bax). -   106
İkinci fəsil
1.  Bu  fəsil  «Fizika»  adlı  kitabının  3-cü  fəsli  ilə  demək  olar  ki 
üst-üstə düşür. -   106
2.  Özünü  yaxşı  hiss  etnrıək -   məqsəd,  əməklə  məşğul  olm aq  isə 
- h ə r ə k ə tin  başlanğıcıdır.  -   107
3.  M addi su b stratd an  d aha geniş  anlam da.  -   107
Üçüncü fəsil
1.  Məsələn pifaqorçular,  platonçular və Spevsipçilər. — 109
Dördüncü fəsil
}■•  Nəzərə  alm aq  lazım dır  ki,  bu  əski  yunan  term ini  ilə  eyni 
k ökd ən   olan  physia  (töbiət)  və  phyesthai  (böyümək)  sözlərinin 
m ənşəyində  özünü  göstərətı 
dinam iklik  haqqında  təsəvvür  əla- 
qələndirilm işdir. -   110
320
2.  Bu  sözdə əslində qısa  o lan   «y»  səsinin uzun tələffüz edilməsi 
onu  proses  kim i  təbii  və  ya  təbiət  h aq q ın d a   təsəvvürlə  bağlayır.  -  
110
3.  B u ra d a   A b  kodeksinin  -  m   e  physei  (təbiətdən  deyil)  kimi 
oxunuşu q ə b u l olunm uşdur.  Ə k sər  tərcümələrdə physei  (təbiətdən) 
kimi verilir. -   110
4.  M ateriy ay a  tətbiq  edilən  b u   term inin ikili  an lam ı  haqqında 
aşağıya bax.  -   110
5. Em pedokl. Təbiət h aq q ın d a,  fr.8.  -   110
Beşinci fəsil
1.  E qina -  A finaya yaxın  S a ro n ik  körfəzində ada.  -   111
2.  Even (m.ö. V ə.) -  sofist,  n a tiq ,  elegiyanın müəllifi.  -   111
3,Sofokl. E lektra şeiri.  -   111
4. 
Ç ünki  əks  halda  o  dəyişilərdi  və  deməli,  sadə  olm azdı  (yəni 
forması və m ateriyası olardı və ö zündə əks başlınğıclar p otensialına 
malik olardı. -   112
Altıncı fəsil
1.  T ro a d a d a n   olan Korisk  -  P la to n   m əktəbinin  şagirdlərindən 
biri;  görünür  o  Aristotel  ilə  A sso sd a  (Kiçik  A siyada)  H erm iya 
Tiranının  saray ın d a  göm şm üşdar.  B u rada  və  sonrakı  səhifələrdə 
Korisk adı (S o k rat, K leon və b.) sadəcə ayrıca insanı  bildirir. -   112
2.  «Savadlı» və «ədalətli». -   112
3.  « İnsan » və «savadlılıq». -   112
4.  «İnsan».  -   112
5.  «Savadlılıq».  -   112
6.  Ə yri  və sınmış xətt nəzərdə tu tu lu r. -   113
7.  G ə z in ti  zam am   o  ayağın  ayrı-ayrı  hissələrində  m üxtəlif  ola 
bilər (pəncənin torp ağa toxunan hissəsi isə sükunətdə o lu r).  -1 1 3
8.  Y əni  ya  birinci  cins  (bütün  üzgəclilər  üçün  su)  y a  sonuncu 
növ (miss  heykəl üçün mis).  -   113
9.  Ə g ə r  vəhdət  az  üm um idirsə,  o n d a  daha  artıq   üm um i  də 
verilmiş və əksınə.  -   115
Yeddinci fəsil
1.  M ö vcud lu q adlanır. -   116
2.  Y əni gerçsəkcən m ö v cu d d u r.-  116
321

3.  B urada  Bekker  m ətni  üzrə  aym etros  tərcümə  edilm işdir 
(Jägeıdə sym etros - ölçülən).- 116
4.  Potensial  bölünənə  qədər  xətt  haqqm da  mahiyyət  kimi 
aşağıya b a x .-  116
5. A şağıya bax -   116
Səkkizinci fəsil
1. P ifaqorçular, Platonçular, Spevsipçilər -   117
Doqquzuncu fəsil
1.  Bir  h a ld a   ki,  bu  və  ya  başqa  şey  üçün  ümumi  olan  əks 
xassələrə m ünasibətdə oxşar dəyişikliklər m ümkündür. -   118
Onuncu fəsil
1. T a  en an tia -  m əntiqdə «kontrar» («əks o lan » ).-  118
2. Yəni q a ra  və ağ.~  118
3.  Söz  bir-birinə  əks  ola  bilməyən  təkcə  predmetlər  haqqında 
deyil,  predm etlərin  əks  xassələri  haqqındadır  (bax:  «K ateqoriya- 
lar»,  5). -   119
On birinci fəsil
1.  Yəni təbiəti və m ahityyəti üzrə.  -   120
On ikinci fəsil
1.  Çünki  o  hərəkətin  və  dəyişkənliyin 
başlanğıcımn  daşı- 
yıcısıdır. -   121
2.  Yəni  əgər  m əhrum luğa  bir  ınalik  o'm a  qabiliyyəti  kimi 
baxılmazsa,  o n d a   qabiliyyət  bir-birinə  əks  olan  malik  olm a  və 
m əhrum  olm a anlayışları dem ək olacaq.  -   122
3.  Baş verm ək və baş verməmək. -   122
On üçüncü fəsil
1.  M əcazi anlam da. -   123
On dördüncü fəsil
1. 
Bu  kontekstdə  onların  hər  ikisi  predm etin  xassələrini  deyil, 
hərəkətdə onların təzahürünü bildirir.  -   124
322
O n  beşinci fəsil
1. 
Bizim  ağlımız  qarşısında  açılması  anlam ında,  çünki 
« təfə k k ü r»   fəaliyyətdir.  A n c a q   burada  A ristotel  görünür  özünün 
s o n ra k ı  dövrdə  itirilmiş  « İdey alar  haqqında»  və  «Pifaqorçuların 
təlim i h aq q ın d a»  işlərinə istin ad  edir. -   125
2.  F ik rin   predm etinin  m ahiyyətinə  onun  fik ir  predm eti  olması 
y a x u d   o n u n  fıkrə m ünasibəti  daxil deyildir. -   126
O n  doqquzuncu fəsil
1.  Bir  şeyin  başqası,  b u   başqasının  üçüncü  b ir  başqası  və  i.a. 
olm ası  qabiliyyətində  (im k an ın d a)  olan  nizam  (« R u h   haqqında» 
əsərin II k-b  1-ci fəslinə d a ir 2-ci qeydə bax). -   128
2.  N övlərin cinsə tabeliyi. -   128
İyirmi üçüncü fəsil
1.  Atlant  («Ç cxtəm kinli»)  -   öz  çiyinlərində  göy  qübbəsini 
sa x la y a n  yu n an  m iflərinin qəhrəm anı. -   130
2.  E m pedokl  və  bəzi  başqa  «filosoflar»  göyün  bir  yerdə 
«durm asm ın »  mexaııiki  səbəbini göstərmişlər;  b u   səbəb  onlara görə 
b u rlu ğ a n v a ri  hərəkətdir  (bax:  «Göy  haqqında  əsəri  II  k-b,  1-ci 
fəsil»).  G ö rü n ü r ki, A ristotel də b una istinad etm işdir.  -   130
İyirmi dördüncü fəsil
I.  Bax: «Göy hadisələri haqqında» IV k-b, 6; Platon. Timey. -  131
İyirmi beşinci fəsil
1.  Y əni təkcə şeylər yox ,  tabe növlər. -   131
İyirmi aJtmcı fəsil
1.  M əsələn, aktual bölünm əz xətdə yarım hissələr. -   132
2.  M u m a  istənilən  ko nfiqurasiya  vermək,  d o n u   necə  istəsən 
b içm ək  oUır,  ancaq bun u nla onların təbiəti dəyişm əz.  -   132
İyirmi səkkizinci fəsil
1.  Pirra  və  D evkalion  m iflərin  birində  tan rıla r  əvvəlki  nəsilləri 
m əh v   etd ik u d ə n  sonra yaran m ış yeni insanlarm ,  bəşərin banisi kimi 
q ə b u l edilir.  -   133
323

İyirmi doqquzuncu fəsil
1.  Antisfen  (m.ö.  IV  ə.)  -  subyektə  ondan  fərqlənən  predikatın 
aid  etm əy in  m üm kün  o lm ad ığ m a  əsasən  predm etin  müəyyən  edil- 
m əsinin mümkünliiyünü rəd d  edən kinika m əktəbinin banisi.  -   134
2.  P la to n a   aid  edilən  «H ippiy»  (Kiçik)  dialoqunda  inkişaf 
etdirilən  iki  müddəa:  yalan  və  doğru n un   eyni  olduğu,  öz  iradəsi  ilə 
qüsurlu olan m  öz  iradəsindən  asılı  olm adan qüsurlu  olandan  yaxşı 
olm ası nəzərdə tutulur. -   135
Otuzuncu fəsil
1. 
B ütün  ehtim alla  «İkinci  analitika»  əsərinin  I  k-b,  6-cı  f-li 
nəzərdə tu tu lu r. - 1 3 6
A L TIN C I  KİTAB
Birinci fəsil
1.  Y ən i nəzəri elmlərə y a x u d  bu   elmlərdən  aldığı,  lakin  yalmz 
təkcə  fəaliyyətlər  və  təkcə  predm etlər  yaradılm ası  üçün  istifadə 
etdiyi biliyi mənimsəyən sənətlərə aid olan  bütıin biliklər.  -   137
2.  F ə rd i  predm etlər  və  onların   m əhdud  sinifləri  ilə  məşğul 
olan  ind uk siy a əsasında. 
137
3.  «Fizika»  nə  insanm   e tik a   və  politika  sferalarm da  fəaliy- 
yətinə  a id   praktik  (təcrübi)  elm lərə,  nə  də  nə  isə  yaradılm asm a 
yönələn yaradıcı elmlərə yox,  nəzəri elmlərə aiddir.  -   138
4.  H e sa b   və  həndəsə-  o p tik ad an ,  öyrəııilən  obyektləri  hər 
zam an m ateriy a ilə birgə verilən harm oniyadan  və  astronom iyadan 
fərqli o la ra q  nəzəri elm lərdir (bax:  «Fizika»  I I 2).  -   138
5.  Y ən i birinci fəlsəfə ilə öyrənilən.  138
6.  G öy  sferalarının  və  ulduzların  görünən  həıəkətlərində 
sə b əb lə r.-  138
7.  Ü m um i  riyaziyyatın  xüsusi  riyazi  fənlərdən  idrakda 
«birinci»,  on lardan  öncə o ld u ğ u n a  oxşar olaraq -   138
İkinci fəsil
1.  Y u x arıy a bax. -   139
2.  Ə g ə r  bu  əlamət  ü çb ucağın 
tərifinə  girmədiyinə  və  bu 
pro b lem  bütünlüklə həndəsə elm inin çərçivəsindən  kənara çıxdığına 
g ö ıə .-  139
3.  B ax: Platon.  Sofıst d ia lo q u ,-  139
324
4.  Əgər  «incəs;ınətdə  savadı»  və  «dil  baxım ından  m əlum atlı» 
eynidirsə,  o n d a   d ild ən   pərgar olanm   incəsənətdə  də  savadlı  olm ası 
bütün  h allara  a id   ola  bilməz;  əgər  o n la r  fərqlidirlərsə,  o n d a   eyni 
bir  adam   həm   incəsənət  sahəsində  savadıl,  həm   də  dil  bax ım m dan 
m əlum atlı ola bilm əz,  bu isə mümkündür.  -   139
5.  Təsadüfi h a q q ın d a  elm yoxdur.  -   140
6.  A şağıya bax.  -   141
7.  Ü m um i  q ay d a d an   kənaıa  çıxan  təsadüfı  hadisənin  baş 
verməsi  vaxtını  m üəyyən  etmək  olm az;  əgər  o  müəyyənləşdirilirsə 
o nda  təsadüfi  sayılan  hadisə  a rtıq   təsadüfi  yox,  m üəyyən 
q anunauyğu n luğa ta b e  hadisədir. -   141
Dördüncü fəsil
1.  F ik ird ə b irləşdirm ək və ya ayırm aq.  -   142
2.  A şağıya  b a x .-   142
3.  O byektiv m övcud  o landan ,-  142
4.  Yəni h ə q iq ə tən   nıövcud  və ya obyek tiv  mövcud o la n ,-   142
Y E D D İN C İ KİTAB 
Birinci fəsil
1.  P arm en id ə  və  ya  Zenona  görə  m ahiyyət  ədədcə  birdir, 
Falesə görə isə növcə birdir. -   145
2.  E m p e d o k lu n   baxışı -  145
3.  A n a k sa q o ru rı baxışı -   145
İkinci fəsil
1.  Bu və y a  b a ş q a  elementdən y a ra n a n   hər bir cisim -   145
2. Görünür söz  pifaqorçular və ya platonçular haqqındadır -  145
3.  « F isio lo q lar»   (təbiət haqqında d ü şü n ən lər).-  145
4.  P la to n ç u la r və Spcvsipp,-  145
5.  K se n o k ra tın   məktəbi.  -   145
6.  M a te riy a d a   ayrıca  mövcud  o la n   tək  m ahiyyət  kim i 
ilkhərəkətvericiyə q a rşı qoyulan fo rm a la rd a n  danışılır.  -   146
Üçüncü fəsil
1.  F o rm a  və m ateriy adan ibarət o lan  substansiyası. -   147
325

Dördüncü fəsil
1.  Yəni  varlığın  göstərilməli olan səthi. -   148
2.  Görünür  səthin  ham arhlığm ın  D em okrit  tərəfindən  izah 
olu nduğu nəzərdə tu tu lu r.  148
3.  Hərəkət  ali  v arlıq  yaratm ır,  bu  anlayışla  təsir  edən  və  təsirə 
m əruz qalan ifadə o lu nur.  148
4.  Başqasına  birləşm ək üzündən deyil.-  148
5.  Bu  başqası  d a   m üəyyən  edilən  şeyin  tərkibinə  daxildir  və 
o n u n la  birlikdə müəyyənləşdırilməlıdır.  148
6. Burada cins və növ fərqinə görə müəyyən olunan bir şey. -  149
7.  M ahiyyətlərin növləri diişünülür.  149
8.  G öränür  söz  cinsin  növ  fərqlərində  iştirak  etmədiyi 
b a rə s in d ə d ir.-149
9.  Əlavə  edilm əklə  -  m ahiyyətin  kəmıyyət,  keyfıyyət  və  i.a. 
əlam ətlərinə  m alik  old u ğ u n u   göstərmək  vasitəsilə,  çıxılmaqla  -  
göstərilən  əlam ətlərin olm adığını göstərməklə.  149
10.  Yəni bilinm əyən barədə bilik  haqq ın da (Bax:  «Ritorika»  II 
2 4 ).- 149
Beşinci fəsil
1.  Söz  öz  su b stratı  ilə 
qırılm az  bağlılıqda  olan  xassələr 
h a q q m d a  gedir. -1 5 0
2.  Yuxarıya bax. -  151
3.  Ə yriburun  b u ru n a   tərif  verdikdə  form ula  etmənin  birinci 
hissəsində «əyriburun»  sözünü onun m ənası ilə  əvəz edib deməliyik: 
«əyrilik xassəsi olan  b urun». -  151
Altıncı fəsil
1. 
Yəni  əgər 
predm et  özlüyündə, 
m üstəqil  varlığmda 
verilmişdirsə,  onda  b u   pıedm etin  öz  vaıiığı  ilə  eyniyyətdə  olması 
üçün  yetərlidir. -1 5 2
2.  Platon ideyalarından  çıxış edən. -  153
3.  A ksidensiyasız.-  153
4.  Aksidensiya nəzərdə tutulduqda.-  153
5.  A ksidensiyam n daşıyıcısı nəzərdə tu tu ld u q d a -  153
6.  Yəni əgər tək in  varlığı  təkdən fərqlənirsə,  o n d a onun varlığı 
d a  təkin varlığından f ə r q lə n ir -  153
7.  A leksandr  A frodisiyə  görə 
sofistləıxlə 
bu  məsələ  belə 
qoyulm uşdur:  əgər  S o k ra t  və  onun  m ahiyyəti  eyni  deyilsə,  onda
326
S okrat  özü  özündən  fərqlənir,  əgər  o n lar  eynidirlərsə,  o n d a   Sok- 
ratın  m ahiyyəti  onda  olan  b u   və  ya  başqa  aksidensiya  ilə  ey- 
niləşdirilə bilər. -1 5 3
8. 
Ə sas  məsələsini  qoyan  z a m a n   mahiyyətin  aksidensiyadan 
fərqinin  bilərəkdən kənara qoy u lm ası;  o cümlədən həll edən zam an
-  bu  fərqin nəzərə al ınması. -   153
Yeddinci fəsil
1.  Söz təsir edən m addi səb əblər haqqında gedir. - 1 5 4
2.  Şeyin form ası. -  154
3.  Öz-özünə  («avtom atik»)  -   b ir  şey  istənilən  m əqsəddən  asıh 
olm ayaraq  yax u d   xarici  daxili  m exaniki  təsirlər  o lm a d a n   alındıq- 
da;  Şəraitdən  asılı  olaraq  -   yəni  m əqsədyönlü  fəaliyyət  vasitəsilə 
yox, h a n sısa  b a ş q a  səbəblər sayəsində. -  154
4.  S ö h b ət  canlı  varlıqların  to rp a q d a k ı  çürüntüdən,  palçıqdan 
və i.a.  « yaranm asından» gedir. -   154
5. B u rada cismin təıkib elementlərinin bərabər birləşməsi. -  154
6. Yəni təfəkkür prosesində və ya yaranışda halqalardan biri. -  155
Səkkizinci fəsil
1.  Y u x a rıy a   bax. -  156
2. Eyni dərəcədə bu və ya başqa b ir şey ola bilən substratdan. -  156
3.  O  yalnız m ateriya tərəfindən qəbul edilir. -  157
4.  S o n u n c u   halda  A lek sand r  Afrodisiyə  görə  söz  fəzilətin 
yaranm ası h aq q ınd ad ır.  -157
5.  Ü m um i cins və sonuncu növ fə rq i,- 157
6.  Ç ünki  o n u n   form a  kim i  öz-özünə  mövcud  p lato n   ideyaları 
ilə heç  b ir bağlılığı o lmamışdır -  157
7.  K eyfiyyət kimi növ f ə r q i . - 157
8.  Y əni k o n k ret bir şey o lm a y a n  -  157
9.  O n la rın   şeylərin  şeylərdən  k ən ard a  mövcud  o lan   səbəbləri 
olm adığı əsasın d a -   157
10.  təb iət şeyləri  sayəsində. -   158