Conference committees conference chairs c


IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS



Yüklə 19,19 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə181/189
tarix31.01.2017
ölçüsü19,19 Mb.
#7144
1   ...   177   178   179   180   181   182   183   184   ...   189

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

 



1682

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

  636-cı  ildə  baş  verən  Qadisiyyə  savaşında  müsəlmanlar  qalib  gələrək  İrana  doğru  olan  qapını 

aça bildilər. Qadisiyyə döyüşü nəticəsində müsəlmanlar Dəclə çayını keçərək Mədain şəhərinə daxil 

olmağı bacarmışdırlar. Müsəlmanların əlinə Sasani Kisrasına məxsus bir çox mal, xəzinə və qiymətli 

bəzək  əşyaları  keçmişdi.  Üç  gün  davam  edən  müharibədə  Sasanilər  tərəfindən  iştirak  edən  Alban 

hökmdarı  Varaz  Qriqorun  oğlu  Cavanşir  göstərdiyi  qəhrəmanlığa  görə  III  Yezdigərd  tərəfindən 

qiymətli hədiyyələrlə təltif olunmuşdur. Bir neçə il Cavanşirin başçılığı altında Sasaniləri dəstəkləyən 

Alban döyüşçüləri Sasani İmperiyasının məğlubiyyətinin qaçılmaz olduğunu gördükdə, daha sonralar 

öz ölkələrinə qayıtmışdırlar. 

Müsəlmanlar Mədain şəhərini ələ keçirtdikdən sonra bu ərazidə bir müddət qaldılar. Bu müddət 

ərzində  III  Yezdigərd  ordu  toplayaraq  Cəlula  şəhərinə  doğru  göndərir  və  bunun  müqabilində 

müsəlmanlar Haşim ibn Ütbə ibn Əbi Vəqqasın başçılığı altında həmin şəhərə doğru istiqamətlənirlər. 

638-ci ildə baş verən Cəlula döyüşündə müsəlmanlar qalib gələrək zəifləmiş Sasani İmperiyasına bir 

daha ağır zərbə vurdular.  

Cəlula müharibəsindən sonra III Yezdigərd Rey, İsfahan, Həmədan və sairə şəhərlərin əhalisi ilə 

məktublaşaraq yeni bir ordu yığmağa nail olur. Bu hadisədən xəbərdar olan müsəlmanlar Hüzeyfə ibn 

əl-Yəmaninin  başçılığı  altında  Nihavənd  şəhərinə  doğru  istiqamətlənirlər.  642-ci  ildə  baş  verən 

müharibədə müsəlmanlar bir daha qalib gələrək Sasani İmperiyasının toplaya biləcəyi son ordusunu 

məğlub  edirlər.  “Fəthlər  fəthi”  adı  verilən  Nihavənd  döyüşündən  sonra  İran,  Azərbaycan  və  Şimal 

ərazilərinə  doğru  yol  açılır.  Müsəlmanlar  daha  sonra  geostrateji  əhəmiyyətə  malik  “Babul-əbvab” 

adlanan Dərbənd şəhərinə irəliləmək üçün ilk olaraq Muğan ərazisini ələ keçirmək niyyətində idilər. 

643-cü ildə Bukeyr ibn Şəddad başçısı olduğu ordu ilə tam qələbə qazanaraq Muğan vilayətinə sahib 

olur  və  əhalini  cizyə  vergisinə  təhkim  edərək  şimala  doğru  hərəkət  edir.  Muğanın  fəthindən  sonra 

Bukeyr ibn Abdullah Xəzər sahili ilə hərəkət edərək 643-cü ilin sonlarında Dərbənd şəhərinə çatır.  

Ömər  ibn  əl-Xəttab  645-ci  ildə  vəfat  etdikdən  sonra  xilafətin  başına  keçən  Osman  ibn  Əffanın 

(645-656)  hakimiyyəti  illərində  də  fəth  siyasəti  davam  etdirilərək  Azərbaycan  ərazisində  yerləşən 

Bərdə, Naxçıvan, Beyləqan, Qəbələ, Şəki və başqa şəhərlər ələ keçirilir. 

Əli  ibn  Əbu  Talibin  (656-661)  hakimiyyəti  dövründə  xilafətdə  bəzi  daxili  narazıçılıqlar  və 

üsyançı  qüvvələrin  baş  qaldırması  fəth  hərəkatının  sona  çatmasına  səbəb  olmuşdur.  Əli  ibn  Əbi 

Talibin Osman ibn Əffanın bölgələrə təyin etdiyi valiləri dəyişməsi, Müaviyə tərəfdarlarını bir daha 

qızışdıraraq  açıq  müharibəyə  girməyə  sövq  etmişdir.  Əli  ibn  Əbi  Talibin  Azərbaycanla  bağlı  ilk 

münasibəti vali təyin etməklə başlayır. Bu ərazilərə vali olaraq Azərbaycanın idarəçiliyində əvvəllər 

əhəmiyyətli rol oynayan Əşəs ibn Qeys təyin olunur və o, əhalini xəlifəyə beyət etməyə dəvət etməklə 

işə başlayır. Bir çox danışıqlardan sonra Azərbaycanda yaşayan müsəlmanlar Əşəsin başçılığı ilə Əli 

ibn Əbi Talibə beyət edirlər. Beləliklə bu dövrdə Azərbaycan əhalisi Əli ibn Əbi Talibi xəlifə olaraq 

tanımış və onun tərəfində yer almışdır. Bu dövrdə fəthlər müşahidə olunmasa da Əli ibn Əbi Talibin 

əmri  ilə  Azərbaycanda  islami  elmlərin  tədris  olunması  və  islamın  yayılması  danılmaz  bir  faktdır. 

Azərbaycanın  daha  sonra  İslam  aləmində  elm  mərkəzinə  çevrilməsinin  əsasını  Əli  ibn  Əbi  Talibin 

apardığı siyasətin nəticəsində olmuşdur. 

VIII əsrdə Azərbaycan ərazilərində hakim dinə çevrilən İslam dini bu regionda yaşayan xalqların 

dini, mədəni, iqtisadi və siyasi həyatına müsbət təsir göstərərək xalqın formalaşmasına və dövlətçilik 

ənənələrinin  möhkəmlənməsinə  bir  başa  təsir  göstərmişdir.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  Azərbaycan 

intibah dövründə XI-XIII  əsrlərdə və daha sonralar İslam mədəniyyətinin formalaşmasına və inkişaf 

etməsinə  səbəb  olan  böyük  töhvələr  vermişdir.  Belə  ki,  müxtəlif  dini  və  rasional  elmlərin 

sistemləşdirilməsində  və  inkişaf  etdirilməsində  azərbaycanlı  alimlərin  əvəzsiz  rolu  olmuşdur. 

Azərbaycan  ərazilərində  Quran  təfsiri,  kəlam,  hədis,  fiqh,  əxlaq  dilçilik  sahəsi  ilə  bağlı  sərf,  nəhv, 

bəlağət  həmçinin  fəlsəfə  və  məntiq  kimi  rasional-əqli  elmlərdə  yüzlərlə  alimlər  yetişmiş  və  dəyərli 

əsərlər yazmışdırlar.  

 

 



 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

 



1683

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 



ERMƏNİ DAŞNAKLARIN 1918-1920-Cİ İLLƏRDƏ                  

NAXÇIVANDA TÖRƏTDİKLƏRİ SOYQIRIMLAR 

 

Mehman ŞABANOV 

Naxçıvan  Universiteti 

serxanoqlu@mail.ru 



 

Ermənilərin  xalqımıza  qarşı  həyata  keçirdikləri  soyqırım  siyasətinin  dərin  sosial-siyasi  kökləri 

vardır. XIX əsrin əvvəllərində Rusiyanın Cənubi Qafqazı işğal etməsi ilə indiki Ermənistan ərazisində 

min  illər  boyu  yaşayan  türk  boylarının  ağrılı-acılı  günləri  başlamışdır.  İmperiya  siyasətinin  nəticəsi 

kimi türklərə qarşı törədilən qırğınlar, soyqırımlar, deportasiyalar nəticəsində onlar həmin ərazilərdən 

sonuncu nəfərinədək qovulmuş, kütləvi və son dərəcə dəhşətli surətdə qırğınlara məruz qalmışlar. 

Tarix  boyu  türkdilli  xalqların  torpaqlarında  gözü  olan  ermənilərin  “Böyük  Ermənistan”  dövləti 

yaratmaq    kimi  sərsəm    xülyası  müstəmləkəçilik  siyasəti  yeridən  Rusiyanın  şərqdəki  mənafeyinə 

uyğun gəlirdi. Türkiyə torpaqlarında, boğazlarda, İstanbulda gözü olan Rusiya imperiyasına Türkiyə, 

İran və Azərbaycan sərhədləri yaxınlığında etibarlı dayaq lazım idi ki, həmin etibarlı ərazidən lazım 

gəldiyi zaman plasdarm kimi istifadə olunsun.  

Rusiyadan dəstək alan ermənilər öz qəyyumlarına və onların silahlarına arxalanmaqla, onlardan 

istifadə etməklə xalqımızın başına olmazın bəlalar gətirmiş, soyqırımlar törədmişlər. Xalqımıza qarşı 

aparılan soyqrım siyasətinın nəticəsi olaraq ermənilər Azərbaycanın əksər bölgələrində: Bakı, Şamaxı, 

Quba  bölgələrində,  Gəncə  quberniyası,  İrəvan  quberniyası  ərazisində,  cənubi  Azərbaycanda,  şərqi 

Anadoluda  və  başqa  ərazilərdə  etnik  təmizləmə  apararaq  on  minlərlə  insanı  amansızcasına  məhv 

etmişlər.  Bu  soyqırıma  məruz  qalan  ərazilərdən  biri  də  Naxçıvan  bölgəsidir.  Bu  bölgə  strateji 

baxımdan çox əhəmiyyətli bir yerdə yerləşdiyi üçün bütün dövrlərdə böyük güclərin maraq dairəsində 

olmuşdur. İstər Rusiya, istər İngiltərə, istərsə də ABŞ ermənilərə maddi və silahla dəstək verməklə bu 

ərazidə soyqırımların törədilməsində əhəmiyyətli rol oynamışlar. 

 Beləliklə  1918-ci  ilin  yayında  ingilislərdən  yardım  alan  Andranik  Culfanı  ələ  keçirərək 

Naxçıvanın içərilərinə  doğru  hərəkət  etdi.  İngilis-Fransız  müstəmləkəçilərinin  əlaltısı  olan  Andranik 

Naxçıvanın şəhər və kəndlərini talan edir, adamları kütləvi surətdə qırırdı. Süst, Çeşməbasar, Tumbul 

və digər kəndlər Andranikin basqınları nəticəsində tamamı ilə dağıdılmışdı

1918-ci ilin aprel ayının 13-də ermənilər Əlincəçay vadisində yerləşən Bənənyar, Qızılca, Saltaq, 

Noraşen, Xoşkeşin və s. kəndlərə hücum edərək dağıtdılar. Bu kəndlərin əhalisi qırıldı, sağ qalanları 

isə müxtəlif ərazilərə səpələndi. Nehrəm kəndi ilə Qaraxanbəyli erməniləri arasında döyüş başlandı. 

Bu hadisədən əvvəl isə ermənilər bu regionda 400-dən çox müsəlman kəndini dağıdaraq əhalisini 

qırmışdılar.  Dağıntı  və  qırğınların  mənzərəsi  insanı  dəhşətə  gətirirdi.  Evlər  yandırılır,  əhali  talan 

olunur, uşaqları, qocaları, qadınları doğrayırdılar.  

Bu  qəzaların  əhalisini  tamamı  ilə  qırılmaqdan  qurtara  biləcək  yeganə  qüvvə  ,  şübhəsiz  ki,  türk 

qoşunları idi. Hələ 1918-ci ilin mayın sonunda Şərur-Dərələyəz və Naxçıvan qəzalarının əhalisi Kərim 

xan  İrəvanlının  başçılığı  ilə  Mehmet  Vahib  paşanın  yanına  xüsusi  nümayəndə  heyəti  göndərərək,  

Andranikin quldur dəstələrini dağıtmağı və Naxçıvan diyarına qoşun yeritməyi xahiş etdi. 1918-ci ilin 

iyunun əvvəllərində 9 və 11-ci türk diviziyaları Uluxanlıdan Naxçıvana hərəkət etdilər və iyunun 4-də 

türk  qoşunları  Naxçıvana  daxil  oldular.    Şəhər  əhalisi  türk  qoşunlarını  toy-bayramla  qarşıladılar. 

Naxçıvan  üzərində  Türkiyə  himayəsi  bərqərar  oldu.  Türk  qoşunlar  və  Naxçıvan  könüllü  qoşunları 

daşnak quldur dəstələri darmadağın edib bölgədən qovdular. Naxçıvanda Milli Şura sədri Çəfərqulu 

xan,  onun  oğlu  Kalbalı  xan,  Rəhim  xan,  Kamran  xan,  Cabarağa  Bağırov  və  başqalarının  səyləri  ilə 

inzibati komitə bərpa olundu.  

Gənc  Azərbaycan  hökuməti  hələ  Azərbaycanın  bütün  ərazilərinə  hakim  deyildi.  Bakı  və  ətrafı 

bolşevik rus, erməni komissarlarından ibarət Bakı komunnasının əlində idi. Həm daşnaklara, həm də 

bolşeviklərə  qarşı  mübarizə  aparan  ADR  hökuməti  Naxçıvanın,  Zəngəzurun  müdafiəsində  ciddi 

çətinliklərlə  qarşılaşmışdı.  Dəmir  yolunun  İrəvandan,  avtomobil  yolunun  isə  Zəngəzurdan  keçməsi 

Naxçıvana  yardım  göstərməyə  çətinlik  yaradırdı.  Yaranmış  şərait  elə  idi  ki,  Naxçıvan  bölgəsi 

təkbaşına erməni daşnaklarına davam gətirə bilməzdi. Türkiyədə işğalçılıq planları boşa çıxan və türk 

qoşunları tərəfdən sıxışdırılan erməni daşnakları Naxçıvan ərazisinə həmlələr edirdilər. Avqustun 7-də 


IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

 



1684

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

1-ci  Qafqaz  ordusuna  başçılıq  edən K.  Qarabəkir  paşanın  qərargahı Təbrizdən Naxçıvana  köçürməsi 

ilə Qafan tərəfdən Naxçıvana hücuma hazırlaşan ermənilərin planları pozulmuş oldu. 30 oktyabr 1918-

ci  ildə  ayında  bağlanmış  Mudros  müqaviləsinin  şərtlərinə  görə  Türkiyə  məğlub  dövlət  kimi  bir  sıra 

sərt  tələblər  qarşısında  qaldı.  Bu  şərtlərdən  biri  də  türk  qoşunlarının  Qafqazı  tərk  etməsi  idi.  Türk 

qoşunları Qafqazı  tərk edərkən ərazisi Naxçıvan və Şərur-Dərələyəz qəzalarından ibarət olan Araz-

türk  Respublikasını  yaratdılar  ki,  bu  bölgənin  əhalisi  erməni  hücumlarında  müdafiə  oluna  bilsinlər

Mudros  müqaviləsinin  Azərbaycan  üçün  də  ağır  nəticələri  oldu.  Gənc  ADR  hökuməti  türk 

köməyindən məhrum oldu. Bundan sonra daşnaklar bölgədə fəallaşdılar. Osmanlı ordusunun getməsi 

bölgə əhalisinin yenidən silahsız halda düşmənlə üz-qzə qalması demək idi.  

1919-cu ildə daşnaklar ingilislərin köməyi ilə Naxçıvanı tutaraq Araz-Türk Respublikasını süquta 

uğratdılar.  Naxçıvanda  təşkil  edilmiş  general-qubernatorluğuna  əvvəllər  keçmiş  çar  generalı 

Şelkovnikov,  sonra  isə  qəddar  daşnak  Varsamyan  rəhbərlik  etmişdi.    Bundan  sonra  daşnak  quldur 

dəstələri Naxçıvanı, Şərur-Dərələyəzi, Culfa- İrəvan dəmir yol xətti boyu əraziləri çapıb talayır, dinc 

müsəlman  əhalini  kütləvi  şəkildə  qırırdılar.  Bu  dövrdə  Naxçıvana  faktiki  olaraq  Cəfərqulu  xan 

rəhbərlik  edirdi.  Kalbalı  xan  isə  respublikanın  silahlı  qüvvələrinə  başçılıq  edirdi.  Bölgənin 

müdafiəsində  türklərin  burda  qoyub  getdiyi  300  əsgər  və  5  zabit  yaxından  iştirak  edirdilər.  Qeyd 

etmək lazımdır ki, 1919-cu ilin yayında ingilislər və daşnaklar yalnız Naxçıvan şəhərinə və Naxçıvan-

İrəvan  dəmir  yolu  xəttinin  ətrafına  hakim  idilər.  Bu  dövrdə  erməni  daşnaklarına  və  ingilislərə  qarşı 

xalqın  mübarizəsini təşkil edən Kəlbalı  xan,  Cəfərqulu  xan  və  Xəlil  bəy  düşmənin  planlarını  alt-üst 

edir, bütün əli silah tutan kişiləri öz ətrafına toplayırdılar. 

Ermənilərin  Naxçıvanı  müvəqqəti  də  olsa,  işğal  etmələrinin  qarşısını  almaq  mümkün  olmadı. 

1919-cu  ilin  may  ayının  ortalarından  iyulun  sonlarınadək  –  təxminən  iki  ay  müddətində  Naxçıvan 

bölgəsində  erməni  idarəçiliyi  mövcud  oldu.  Bu  müddətdə  işğalçılar  nəinki  bölgəni  tam  nəzarətə  ala 

bildilər,  əksinə,  qəhrəman  naxçıvanlılar  onları  ermənilərə  tabe  olmağa  dəvət  edən  şəxsləri  nifrətlə 

qarşılayıb silaha sarıldılar. Bunu bəhanə edən daşnaklar silahları yığmaq bəhanəsi ilə kəndlərə hücuma 

keçir,  qarətlə  məşğul  olur  və  qırğın  törədirdilər.  Naxçıvan  və  Şərur  ətrafındakı  45  kənd  erməni 

əsgərlərinin təcavüzünə məruz qalmış dəmiryoluna yaxın bölgələr zirehli vaqonlardan atəşə tutulmuş, 

əhali  məhv  edilmişdi.  Daşnaklar  Naxçıvan  və  Şərurda  bir  nəfər  müsəlman  qalmayanadək    əhalini 

qıracaqlarını  və ya Araz çayına tökəcəkləri barədə qərar qəbul etmiş, hətta Şərur əhalisini Araz çayına 

tökmək daşnakların üçüncü alay komandanlığına tapşırılmışdı

İyulun  25-i  ermənilərin  Naxçıvan  şəhərindən  qovulub  çıxardılmasında  mühüm  tarixi  gün  oldu. 

İrəvan-Culfa dəmiryol xətti boyu gərgin döyüşlər getdi. Şahtaxtı stansiyasındakı erməni qarnizonu və 

daşnak  dəstə  komandiri  Yaponun  silahlı  qüvvələri  də  dağıdıldı.  Naxçıvanlılar  42  pulemyot,  4  top, 

zirehli  qatar  və  xeyli  silah-sursat  ələ  keçirdilər.  8  erməni  zabiti  və  800  erməni  əsgəri  əsir  alındı. 

Beləliklə, Naxçıvan əhalisinin iyulun18-dən25-dək ermənilərə qarşı apardıqları inadlı silahlı mübarizə 

işğalçıların bölgədən qovulması ilə nəticələndi. 



 

 

ДЕПОРТАЦИИ НАРОДОВ В СССР 

 

Günel TAĞIZADƏ 

AMEA, Tarix institutu 

AZƏRBAYCAN 

 

Накануне  Великой  Отечественной  Войны  в  СССР  складывалась  непростая  политическая 



ситуация.  В  частности  30-е  гг.  знаменуются  резкой  активизацией  миграционных  потоков, 

которые  не  просто  стимулируются  тоталитарным  государством,  но  и  организуются  и 

направляются  им  вплоть  до  депортации  целых  народов  на  территорию  Казахстана. 

Ужесточались меры, применяемые к отдельным народам и группам населения, выступавшим в 

открытой  или  скрытой  форме  против  режима.  Среди  мер  наказания  неблагонадежных  

использовалась и депортация. Как правило, все меры по переселению того или иного народа, 

групп  населения  имели  юридическую  базу:  постановления  ГКО,  Президиума  Верховного 

Совета  Союза  ССР,  решение  ЦК  партии,  указы  Совнаркома  или  другой  государственной 



IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

 



1685

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

структуры, что и придавало им якобы законный характер. Правда, некоторые из этих правовых 

актов  появлялись  уже  после  выдворения  людей  с  территорий  проживания.  Депортация как 

элемент  классовой  борьбы  и  элемент  наказания,  несомненно,  была  одной  из  самых 

значительных  составляющих репрессивной политики  советского  государства  в сталинскую 

эпоху.  Как  в  предвоенные,  так  и  в  военные  годы  депортация  решала  экономические  и 

политические  проблемы  государства.   Проводимые  депортации  объяснялись  целым 

комплексом  причин:  неблагонадежность,  превентивность  мер,  конфессиональный  фактор, 

выступление против преобразовательных мер, участие в бандформированиях и т.д. Решения о 

депортации  принимались  на  уровне  руководства  партии  и  правительства  по  инициативе 

органов  ОГПУ-НКВД,  что  ставит  депортации  вне  компетенции  советского  суда  и  резко 

отличает  систему  спецпоселений  от  системы  исправительно-трудовых  лагерей  и  колоний. 

Важно  также  отметить  и  тот  факт,  что  инициатором  большинства  депортаций  был  народный 

комиссар  внутренних  дел  СССР  Лаврентий  Берия,  именно  он  подавал  главнокомандующему 

докладные с рекомендациями. 

Со  второй  половины  30-х  гг.  стала  проводиться  политика  насильственного  переселения 

людей по этническому признаку. В 1936 г. по постановлению СНК СССР от 28 апреля 1936 г. 

из пограничных районов Украинской ССР были высланы поляки, преимущественно в северные 

области  Казахстана.  В  1940  --  начале  1941  г.  в  восточные  районы  СССР  были  высланы,  по 

постановлению  от  10  апреля  1940  г.,  так  называемые  "польские  осадники".  Так  называли 

переселенцев  из  Польши,  получивших  в  20-30-х  гг.  земли  в  Западной  Украине  и  Западной 

Белоруссии. Подписанное в августе 1937 г. постановление Совета Народных Комиссаров и ЦК 

ВКП  (б)  о  выселении  корейского  населения  привело  к  тому,  что  в  1937  г.  в  Казахстан  и 

Среднюю  Азию  из  пограничных  районов  Дальневосточного  края  было  депортировано 

корейское население.  

В  ходе  войны  перманентно  продолжалась  депортация  многих  народов  на  территорию 

Казахстана. Началась она в предвоенный период. В 1941--1942 гг. в СССР было переселено 1 

209  430  немцев.  В  1943—1944 гг.  были  проведены  массовые  депортации калмыков,  ингушей, 

чеченцев, карачаевцев, балкарцев, крымских  татар, ногайцев, турок-месхетинцев, понтийских 

греков, болгар, крымских  цыган, курдов —  в  основном  по  обвинению  в коллаборационизме, 

распространённому  на  весь  народ.  Были  ликвидированы  (если  они  существовали)  автономии 

этих народов. Всего в годы Великой Отечественной войны подверглись переселению народы и 

группы населения 61 национальности. Положение спецпоселенцев было очень тяжелым, им не 

хватало жилья, продовольствия, тысячи людей умирали от голода и болезней.  

В 1948 г.  был  принят  указ,  запрещавший немцам,  а  также  другим  депортированным 

народам  (калмыкам, ингушам, чеченцам, финнам и  т.  д.)  покидать  районы  депортации  и 

возвращаться на родину. Те, кто нарушал этот указ, приговаривались к лагерным работам на 20 

лет. 

Необходимо  отметить,  что  представители  депортированных  народов  не  исключались  из 



ВКП(б) и ВЛКСМ, не лишались избирательных прав.  

Особенно  важно  отметить  и  тот  факт,  что  депортационная  политика  коснулась  и 

азербайджанского  народа.  Весной 1944  года принудительные  переселения  были  проведены  в 

Грузии. В конце марта 608 курдских и азербайджанских семей численностью 3240 человек — 

жители  Тбилиси  были  переселены  внутри  Грузинской  ССР,  в  Цалкинский,  Борчалинский  и 

Караязский  районы.  В  городе  была  оставлена  только  31  семья  военнослужащих,  инвалидов 

войны,  педагогов  и  учащихся  вузов.  В  соответствии  с  постановлением  ГКО  № 6279сс  от  31 

июля  того  же  года  из  пограничных  районов  Грузинской  ССР  были  выселены турки-

месхетинцы, курды, хемшилы и другие, причём подконтингент «другие» состоял в основном из 

азербайджанцев. В марте 1949 года численность азербайджанских спецпоселенцев, выселенных 

из республики, составляла 24 304 человека, которые в течение 1954—1956 гг. фактически были 

сняты с учёта спецпоселений. 

В  1948—1953 гг.  переселению  подверглись  азербайджанцы,  проживавшие  в  Армении.  В 

1947  году  первый  секретарь Коммунистической  партии  Армянской  ССР Григорий 

Арутинов добился принятия Советом  министров  СССР постановления  «О  переселении 

колхозников  и  другого  азербайджанского  населения  из  Армянской  ССР  в Кура-Араксинскую 



IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

 



1686

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

низменность Азербайджанской  ССР»,  в  результате  чего  до  100  тысяч  азербайджанцев 

подверглись депортации в Азербайджан. 10 000 человек было переселено в 1948 году, 40 000 — 

в 1949 году, 50 000 в 1950 году. 

Восстановление  законности  в  отношении  репрессированных  народов  началось  после  XX 

съезда  КПСС  (февраль  1956  г.),  когда  Верховный  Совет  СССР  принял  постановление  «О 

снятии  ограничений  по  спецпереселению  с  чеченцев,  ингушей,  карачаевцев  и  членов  их 

семей».  8  января  1957  г.  Чечено-Ингушская  АССР  была  в  основном  восстановлена  в  своих 

прежних границах. 

Дагестан  же  получил  в  1957  г.  из  Ставрополья  Кизлярский,  Ногайский,  Тарумовский  и 

Крайновский районы. 

9 января 1957 г. Кабардинская АССР была преобразована в Кабардино-Балкарскую АССР, 

а  Черкесская  автономная  область  -  в  Карачаево-Черкесскую  автономную  область  с 

присоединением к ней территории бывшей Карачаевской области. Была восстановлена прежняя 

граница  Грузии  со  Ставропольским  краем,  в  который  входила  Карачаево-Черкесская 

автономная область. 

Однако процесс реабилитации депортированных народов в 50-е гг. не был завершен и был 

продолжен  в  период  перестройки.  14  ноября  1989  г.  Верховный  Совет  СССР  принял 

Декларацию  о  признании  незаконными  всех  репрессивных  актов  против  народов, 

подвергшихся насильственному переселению. 7 марта 1991 г. было принято постановление об 

отмене законодательных актов против данных народов, а 26 апреля 1991 г. Верховный Совет 

РСФСР принял Закон «О реабилитации репрессированных народов».  

Несмотря  на  то,  что  о  массовых  этнических депортациях на  территории  бывшего  СССР 

написано немало научных трудов, нельзя утверждать, что в науке освещен весь круг проблем, 

связанных  с  этим  процессом,  что  изучены  все  исторические  свидетельства  того  времени  и 

вполне осознаны размеры и последствия трагедии репрессированных этносов. Тема депортиро-

ванных  народов  и  сегодня  продолжает  оставаться  крайне  политизированной  и  зачастую 

используется  в  политическом  пространстве  в  качестве  прикладного  инструмента  разными 

политическими  силами,  что  является  еще  одним  доказательством  необходимости  более 

глубокого  исследования  истории  массовых  этнических репрессий и  масштабов  преступлений 

тоталитарного режима в СССР. 

 


Yüklə 19,19 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   177   178   179   180   181   182   183   184   ...   189




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin