Conference Paper · March 023 citations reads 163 authors

The XXXVI International Scientific Symposium "Multidisciplinary Studies of the Turkish World" 
The 25
th
 of March 2023 ISBN: 978-605-72481-0-7 Eskishehir / Türkiye 
 
---237--- 
Tm
2
(Ce
2
)Se
3
– Bi
2
Se
3
sistemləri haqda məlumat [8-11] işlərində verilmişdir. Sistemlərdə LnSe
3
(Ln – Tm,Ce) 
tərkibli üçlü birləşmələrin peritektik çevrilmə reaksiyası üzrə əmələ gəldiyi göstərilmişdir. 
Bu birləşmələrin elektrofiziki xassələrini öyrənmək məqsədilə sistemlər təkrar tədqiq edilmiş, üçlü 
fazalar fərdi şəkildə ayrılmışdır, onların faza diaqramlarının bir hissəsi yenidən qurulmuşdur. 
Tm
2
Se
3
– Bi
2
Se
3
və Ce
2
Se
3
– Bi
2
Se
3 
sistemi ərintiləri əvvəlcədən sintez və identifikasiya edilmiş Bi
2
Se
3
ilkin binar birləşməsindən və Ce, Tm, Se elementlərində istifadə etməklə hazırlanmışdır. Stexiometrik nisbətdə 
götürülmüş başlanğıc fazalar 10
-3
Pa qədər havasıdırilmış kvars ampulalara doldurulmuş oksigen qaz alovunda 
əritməklə ampulaların ağzı bağlanmışdır. Sonra nümunələr bir zonalı sobalara yerləşdirilmiş, tərkibdən asılı 
olaraq 950 – 1250K temperaturda əridilərək sintez edilmişlər, ərintilər maye halda olarkən soyuq suda 
tablandırılmışlar.
Sonra ərintilərdə tarazlıq halının yaranması üçün solidusdan 50 – 100K aşağı temperaturda 500 saat 
termiki emal edilmişdir. Otaq temperaturuna qədər soyudulmuş və tarazlıq halına gətirilmiş nümunələr DTA, 
RFA və SEM üsulları ilə tədqiq edilmişdir. 
DTA ölçmələri NTR – 73 pirometrində Pt – Pt/Rh termocüt istifadə etməklə, RFA DRON – 2 , DRON – 3 
qurğusunda, SEM menzərələri Tescan Vega – 3 S13H skanedici elektron mikroskopunda çəkilmişdir. 
Qeyd edilən analiz üsullarının nəticələrini ümumiləşdirərək, birgə analizinə əsaslanaraq Bi
2
Se
3
– Tm
2
Se
3
(Ce
2
Se
3
)
sistemlərinin hal diaqramları qurulmuşdur (şəkil 1).
400 
600 
800 
1000 
1200 
L 
Ce
2
Se
3 
20 
40 
60 
80 
T, K 
830 
Bi
2
Se
3 
1400 
1600 
mol, % 
L+α 
1800 
2000 
α +Ce BiTe
3
L+CeBiSe
3
860 
Ce
Bi
Se
3
L +
Ce
2
Se
3
Ce BiTe
3
+ Ce
2
Se
3
Şək. 1 Bi
2
Se
3
- Ce
2
Se
3
sisteminin hal diaqramı 
Bi
2
Se
3
–Ce
2
Se
3
sisteminin faza diaqramından göründüyü kimi sistemdə 860K-də peritektik reaksiya 
üzrə parçalamaqla əriyən CeBiSe
3
tərkibli yeni üçlü birləşmə əmələ gəlir. Sistemdə 830K-də kristallaşan və 
20 mol% Ce
2
Se
3
tərkibinə malik evtektika mövcuddur. Eyni zamanda aşağı temperaturlarda sistemdə Bi
2
Se
3
əsasında ~ 6 mol% homogenlik sahəsi müəyyənləşdirilmişdir. 
Bi
2
Se
3
əsasında həllolma sahəsinin sərhədlərini təyin etmək üçün hər 0,5 mol %-dən bir nümunələr 
sintez edilmiş, buzlu suda tablanmış və termiki emal edilmişdir. MQA ilə müəyyən edilmişdir ki, evtektika 
temperaturunda həllolma artaraq 12 mol%, otaq temperaturunda isə ~6 mol % Bi
2
Se
3
təşkil edir. 
Bi
2
Se
3
– Tm
2
Se
3
kəsiyi (şəkil 2) Tm – Bi – Se üçlü sisteminin kvazibinar kəsiyidir, sistemin likvidusu 
α (Bi
2
Se
3
), TmBiSe
3
və Tm
2
Se
3
ilkin kristallaşma əyrilərindən ibarətdir. Sistemdə 955K və 15 mol% Bi
2
Se
3
tərkibdə evtektika kristallaşır. Evtektikanın tərkibi qrafik olaraq Tamman üçbucağı qurmaqla təyin edilmişdir. 
400 
600 
800 
1000 
1200 
Tm
2
Se
3 
20 
40 
60 
80 
T, K 
855 
Bi
2
Se
3 
1400 
1600 
mol, % 
L+α 
1800 
2000 
1020 
Tm
Bi
Se
3
L+
Tm
Bi
Se
3 
α+TmBiSe
3
α 
L+Tm
2
Se
3 
TmBiSe
3
+ Tm
2
Se
3
Tm
Bi
Se
3

---