Cqnkl geni L ndirilm si Layih si, Az rbaycan traf mühit V sosial sah y t sirin qiym tl ndirilm si

8.4.10 
Zoonoz 
1991-ci ild  Sovet  ttifaq  da ld qdan sonra, keçmi  sovet ölk l rind  aqrar sektor 
h ddind n art q a a   s viyy y  dü dü v  baytarl q sah sind   t lim v   t hsil f aliyy ti 
dayand rd .  
8.4.10.1 Exinokok 
Sistit exinokok (SE) ÜST-nin 
rqi Aral q d nizi regionunda endemik x st likdir, lakin 
insanlarda bu x st liy  dair m lumatlar  ran istisna olmaqla, fraqment 
klind dir.  nsanda 
alveolyar exinokok (AE) Az rbaycanda endemikdir. Çobanov v  d. mü yy n etmi dir ki, 
(1992-ci il) bu x st liyin ötürülm  riski Kiçik Qafqaz n da l q rayonlar nda çox yüks kdir. 
Bak da 2008-ci il   q d r son 15 il müdd tind  484 yoluxma hal   c rrahi yolla müalic  
olunmu dur. Nadir hal olsa da, Az rbaycanda exnokok x st liyin  tutulmu  19 ya l   x st  
o lan növb ti yoxlama müayin si zaman  ür k  i i diaqnozu il   x st xanaya yat r lm d  
(Küçükarslan v  d., 2005-ci il). 
8.4.10.2 Qu  qripi 
Bölm  8.4.4-d  qeyd olundu u kimi, Az rbaycan 2006-c  ild  qu  qripinin t hlük li H5N1 
növünün t sirin  m ruz qalan ölk l rd n biri olmu dur v  bunun köç ri qu lar n miqrasiyas  
il  ba  verdiyi bildirilmi dir. ÜST-nin m lumat na gör , yeddi infeksiya t sdiq olunub v  
onlardan be i ölüml  n tic l nib. 
8.4.10.3 Dabaq x st liyi  
Dabaq x st liyi bir çox ölk l rd , o cüml d n Az rbaycanda cütd rnaql  ev heyvanlar nda 
mühüm baytarl q problemi olaraq qal r. 1992-1999-cu ill r aras nda C nubi Qafqaz 
ölk l rind  (Gürcüstan, Erm nistan v  Az rbaycanda) dabaq x st liyinin 115 d f  ba  
qald rmas  qeyd  al nm , bu fakt Avropan n qon u ölk l rind , xüsusil   d  Rusiyada 
narahatl q yaratm d r (Moutou v  d., 2001-ci il). Ölk d   r smi baytarl q 
b k si yax  
qurulub v  dövl t baytarl q xidm tinin dabaq x st liyin  qar  mübariz  üzr  klinik v  praktik 
t crüb si var. Lakin diaqnoz imkanlar  m hduddur v  sah  baytarlar  il  regional v  ya yerli 
laboratoriyalar aras nda  laq  mür kk bdir. X st liyin ba  qald rmas  zaman  diaqnoz 
imkanlar  yaln z x st lik klinik olaraq  übh  do urduqda mümkün olmas na baxmayaraq, 
Rusiyan n Vladimir 
h rind ki O E-Regional Dabaq X st liyini Yoxlama Laboratoriyas na 
genetik xüsusiyy tin  gör  gönd ril n nümun l r kifay t q d r olmam , epidemioloji 
müayin l r is  tam apar lmam d  (Moutou v  d., 2001-ci il).  
Virusun  traf mühitd  sa  qalma imkan   traf mühitd ki rütub td n as l d r, çünki virus 
qurumaya h ssasd r. X st   v   x st liy  yoluxmu  heyvanlar Gürcüstan, Erm nistan v  
Az rbaycanda k silm diyi,  ksin , iyirmi bir gün müdd tin  t crid olundu u üçün x st liyin 
simptomsuz klinik da y c lar n n x st liyi daha da yayaraq yenid n mal-qaran n için  
burax lmas  çox t hlük lidir. 
8.4.10.4 Taun  leyhin  sistem 
Sovet  ttifaq n n da lmas ndan sonra, Az rbaycan n Taun  leyhin  sistemi yenid n t
kil 
edildi v  bu sistem 2004-cü ild  doqquz mü ssis d n ibar t idi. H min mü ssis l r  
S. mam liyev ad na Respublika Taun  leyhin  Stansiya (Az rbaycan n keçmi  Taun 
leyhin   m rk zi stansiyas );  mi li, Culfa, Xaçmaz, L nk ran, Ming çevir v  
mkird  

---

CQNKL Geni l ndirilm si Layih si, Az rbaycan 
traf mühit  v  sosial sah y  t sirin qiym tl ndirilm si 
Son Variant 
Sosial-iqtisadi baza 
8-41 
Taun 
leyhin  alt  sah  stansiyas ; v  Türkan (Ab eron yar madas ) v  Ceyrançöld  
(A stafa rayonu, Gürcüstan il   s rh d  yax n) iki mövsümi taun  leyhin  laboratoriya 
daxildir.  
Taun 
leyhin  Stansiya Az rbaycan n s hiyy  sistemind  getdikc  daha mühüm rol 
oynam d r, bu qurum dig r t
kilatlar , onlar n i çil ri il  birlikd  struktur elementl rini 
özünd  birl
dirir. 1992-ci ild  Respublika Taun  leyhin  Stansiya bütün karantin v  
taundan ba qa xüsusil  t hlük li yoluxucu x st likl r, o cüml d n tülyaremiya, Sibir xoras , 
brusellyoz v  quduzluq kimi x st likl r il  ba l  Respublika SES-nin epidemioloji n zar t 
funksiyalar n  öz üz rin  götürmü dür.  lav  olaraq, Az rbaycan n Taun  leyhin  sistemin  
hemorragik v  sar   q zd rma x st liyinin qar s n  almaq üçün epidemioloji t dbirl rin 
görülm si tap r lm d r. 1998-ci ild  Respublika Taun  leyhin  Stansiya  sas n 
bakterioloji, immunoloji v  viruslar n ara d r lmas  sah sind  ixtisasla d r lm  SES 
sisteminin laboratoriya komponentl rini birl
dirdi. 2004-cü il m lumatlar na gör , 
Respublika Taun  leyhin  Stansiyan n t
kilati strukturu üç  sas bölm d n ibar t idi: 
laboratoriya  öb si, epidemioloji  öb   v  zooparazitoloji  öb  (Ouagrham-Gormley v  d., 
2008-ci il). Az rbaycan n Taun  leyhin  sistemi pe
 f aliyy tl rin  v  ya ya ay  yerl rin  
gör   t hlük li yoluxucu x st likl r  tutulma riskind  olan mü yy n qrup insanlara m hdud 
vaksinasiya apar r. 
Az rbaycan n Taun  leyhin  mübariz  sah sind  çal an müt x ssisl ri bel  hesab edirl r 
ki, taun 86500km
2 
olan Az rbaycan  razisinin 30000km
2 
razisind  (yaxud t xmin n 35%-
d ) endemikdir. Haz rda Az rbaycanda üç t bii taun oca   m lumdur: C nubi Qafqaz n 
da
t yi düz nlikl ri, C nubi Qafqaz n da l q  razisi v  Naxç van. Bunlardan  n böyüyü v  
epidemioloji c h td n  n f al  da
t yi düz nlikl rdir, bu  razi Ab eron yar madas ndan 
Gürcüstan il   s rh d   q d r uzan r. C nubi Qafqaz n da l q m rk zl ri m rk zi 
Az rbaycan n da l q hiss l rini  hat  edir. Naxç van oca  is   ran il  s rh d yaradan Araz 
çay  boyunca  halisi az rbaycanl lardan ibar t olan Naxç van Muxtar Respublikas n n 
razisind  yerl
ir. Az rbaycan n düz nlik  razil rind   ersinii pestitl ri üçün  sas t bii 
orqanizm q rm z quyruq qum siçan d r. Aliml r mü yy n etmi dir ki, C nubi Qafqaz n 
da
t yi düz nlik yamaclar nda t crid olunmu  Y.pestitinin növl ri C nubi Qafqaz n Da l q 
m rk zl rind  t crid olunanlardan daha t hlük lidir. 
Keçmi  Sovet  ttifaq n n da lmas ndan sonra, Az rbaycan n taun  leyhin  sistemi dövl t 
t r find n maliyy  ayr lmad
na gör   t bii taun ocaqlar n n epidemioloji mü ahid si xeyli 
azalm d r. Respublika Taun  leyhin  Stansiyan n r hb rliyinin r yin  gör , 2004-cü ild  
Az rbaycan n Taun  leyhin  sistemi taun üçün endemik  razil rin yaln z 20-30 %-ind  
epizodik mü ahid  apara bilmi dir. Mövsümi laboratoriyalar yarars z hala dü mü dü v  
onlar n t mir olunmas  laz m g lirdi. 2003-cü ild  BP  irk ti v  Az rbaycan taun  leyhin  
sistemi aras nda imzalanm  müqavil  il   m hdud epizootik mü ahid l rin apar lmas  
mümkün olmu dur. Sah  ara d rmalar  zaman  Az rbaycan n taun  leyhin  müt x ssisl ri 
1495-d n çox g mirici v  8376-dan çox bir  müayin  etmi , lakin heç bir Y.pestit mikrobuna 
rast g lm mi dir. 2005-ci ild  Respublika Taun  leyhin  Stansiya BP  irk ti il  müqavil  
imzalayaraq BTC boru k m ri boyunca yerl
n t bii taun ocaqlar n n münt z m epizootik 
monitorinqinin apar lmas n  t min etmi dir (Ouagrham-Gormley v  d., 2008-ci il).