Cqnkl geni L ndirilm si Layih si, Az rbaycan traf mühit V sosial sah y t sirin qiym tl ndirilm si

Art q ç ki 
Art q b d n ç kisi v  piyl nm  bir s ra tibbi v ziyy tl rin, o cüml d n 
k r, ür k x st likl ri 
v  insultun risk faktorlar d r. Ümumilikd  respondentl rin b d n ç kisi indeksi (BÇ ) orta 
hesabla 27,1 olmu dur, art q ç ki 37,2%, piyl nm  is  25% t
kil etmi dir (XQYXÖS, 2011-
ci il). Piyl nm d n  ziyy t ç k n respondentl rin nisb ti qad nlar aras nda ki il rd n xeyli 
yüks k idi (qad nlar aras nda 30,7%, ki il r aras nda 18,4%). Respondentl rin iki  n g nc 
ya  qrupunun (18-24 v  25-34 ya lar) dig r ya  qruplar  il  müqayis d  art q ç kiy   v  
piyl nm y  daha az meylli olduqlar  a kar olunmu dur. 
8.4.11.2 Hipertoniya 
Yüks k qan t zyiqi (hipertoniya) ür k x st likl ri, insult v  böyr k x st likl rin  s b b olan 
amildir. XQYXÖS-  gör , yüks k qan t zyiqin  meyl ed nl r (SBP  140 v  ya DBP   90 
mmHg) v  yüks k qan t zyiqi olanlar (SBP  160 v  ya DBP   100 mmHg), haz rda 

---

CQNKL Geni l ndirilm si Layih si, Az rbaycan 
traf mühit  v  sosial sah y  t sirin qiym tl ndirilm si 
Son Variant 
Sosial-iqtisadi baza 
8-44 
hipertoniyaya qar   d rman müalic si q bul ed nl r istisna olmaqla, respondentl rin 
hesabla 30,7 %-ni v  12,4 %-ni t
kil edir. Respondentl rin 43,6 %-i yüks k qan t zyiqin  
meyilli, 28,8 %-i is  qan t zyiqi yüks k olanlar, yaxud haz rda d rman q bul ed nl r olub.  
X st l rin yaln z 61%-i onlarda hipertoniya oldu unu bildirmi dir (bu insanlar sor u 
apar lanlar n 26,6 %-ni  hat  edirdi). Bu göst rici  hali aras nda hipertoniyan  a kar etm k 
üçün ilk tibbi yard m s viyy sind  apar lan yoxlamalar n z if oldu unu göst rir. Özl rind  
hipertoniya oldu unu bildir n x st l rin t qrib n 71,3 %-i d rman preparatlar  q bul edir v  
onlar n yaln z 17,0 %-i qan t zyiqini n zar t alt nda saxlay r ki, bu hipertoniyan n z if idar  
olundu unu göst rir. Diqq ti yüks k qan t zyiqin  yön ltm k üçün öz h yat t rzl rinin 
d yi dirilm si haqda x st l rin m lumatl l
 da laz m olan s viyy d  deyildi. 
Respondentl rin 36,5% ç kini azaltmaq üçün m sl h tl r alm  olsa da, onlardan 80 %-d n 
çoxunun ç kisi normadan art q olmu dur. Eynil , hipertoniya x st si olan respondentl rin 
yaln z 20 %-n  siqaret ç km yi t rgitm k, 35,9 %-n  is  daha çox fiziki h r k tl r il  
m
ul olmaq m sl h t görülmü dür. Bu n tic l rl  mü yy n edilmi dir ki, hipertoniyaya 
rait yaradan h yat t rzi amill rinin d yi dirm k üçün m lumatl l
 art ran s yl r 
ümumilikd  q na tb x  deyildir. 
8.4.11.3 
k r x st liyi 
XQYXÖS-  gör  (2011-ci il), bütün respondentl rin 20,2 %-i acqar na qlikemiya analizi 
vermi dir (qlükozan n s viyy si 100 mg/dl v  ya 5.6 mmol/l b rab r v  ya ondan yüks k v  
110 mg/dl v  ya 6.1 mmol/l-d n a a ) v  onlar n 11 %-nin 
k r x st si oldu u a kar 
edilmi dir (qlükozan n s viyy si 110 mg/dl v  ya 6.1 mmol/l b rab r v  ya ondan yüks k). 
Hiperqlisemiya (qanda qlükozan n yüks k miqdar ) qad nlar aras nda ki il rd n daha çox 
yay lm d r (qad nlar aras nda 11,9% v  ki il r aras nda 9,9%). Özl rinin 
k r x st liyin  
tutulmas  bar d   m lumat ver nl rin nisb ti daha a a  olmu dur (4,3%). Hipertoniyada 
oldu u kimi, bu n tic l r onu göst rir ki, qanda yüks k qlükozan n s viyy sini a kar etm k 
üçün analiz c hdl ri z ifdir, respondentl rin 62,3 %-i heç vaxt qanda qlükozan n 
ölçülm diyini bildirmi dir. 
k r x st l rinin t qrib n 19 %-i yerli poliklinikalarda qeyd  
al nmay b v  ona gör   d   “
k r x st likl rin  dair Dövl t Proqram ” vasit sil  mümkün 
olan güz
tl rd n istifad  etm k hüququna malik deyildir. Statistik m lumatlar n t hlili a kar 
etmi dir ki, 
k r x st l ri üçün m sl h t xidm ti münasib deyildir, x st l rd n yaln z 36,5 
%-n  ç kil rini azaltmaq, 22,4 %-n  siqaret ç km yi t rgitm k, 32,9 %-n  is  daha çox fiziki 
h r k tl r etm k m sl h t görülmü dür. Bir çox ki il r  siqareti t rgitm k v  fiziki 
h r k tl ri art rmaq m sl h t görülmü , bir çox qad nlara is  duzlu qida yem yi 
m hdudla d rmaq v  ç kini azaltmaq tövsiy  olunmu dur. Ümumiyy tl , bel  hesab olunur 
ki, ya  artd qca respondentl r qan t zyiqini azaltmaq t dbirl rin  dair öz s hiyy  
mü ssis l rind n daha çox m sl h t almal d rlar.  
8.4.11.4 X rç ng x st liyi 
Dö  v zil rinin x rç ngi qad nlar aras nda x rç ngin  n çox rast g lin n növüdür v  ölk nin 
müxt lif regionlar  aras nda yay lma f rqli olmaqla Az rbaycan Respublikas nda qad nlar 
aras nda x rç ng x st liyind n ölümün ba l ca s b bidir (Vatanxa, 2011-ci il). 
Az rbaycan n iri 
h rl rind  ya ayan qad nlar aras nda pisxass li dö   v zi x rç nginin 
yay lmas n n t hlilind  yay lma 
msal  20%-i keçmi dir ( irvanda 21,2%, Sumqay tda 
25,4%, G nc d  23,8%; Vatanxa, 2011-ci il). G nc  
h rind  qeyd  al nan x st l r 
aras nda x st liy  tutulma  msal  yüks k olmu dur ( halinin h r 100000 n f rin  74,5 
n f r). Ümumi ölüm  msal  nisb t n a a  olmu dur v   halinin h r 100000 n f rin  0,1-
0,08 n f r s ras nda d yi mi dir. Bu x st likd n ölüm say  7,1 n f r – 19% t
kil etmi dir.  
8.4.11.5 Funksional x st likl r v  s hiyy  proqramlar  
Yod çat mazl
n n tör tdiyi endemik qalxanvar  v zil rin böyüm si geni  yay ld
na gör  
2002-ci ild  parlament “Yod çat mazl
n n kütl vi profilaktikas   m qs dil  duzun 
yodla d r lmas na dair” Qanun q bul etdi (ÜST, 2009-cu il). Bu qanuna  sas n, hökum t 
duz istehsal na maliyy  ay rmaqla  halini yodla d r lm  duzla t min etm y , onun idxal n  
stimulla d rma a v   halinin m lumatland r lmas  kampaniyalar n n keçirilm sin  dövl t 

---

CQNKL Geni l ndirilm si Layih si, Az rbaycan 
traf mühit  v  sosial sah y  t sirin qiym tl ndirilm si 
Son Variant 
Sosial-iqtisadi baza 
8-45 
d st yinin t min olunmas na cavabdehdir. Dig r bir mühüm s hiyy  t
bbüsü is  2004-cü 
ild  t qdim olunmu  bütün u aqlar üçün 12 ayl
nda, 18 ayl
nda v  6 ya nda Vitamin A 
lav l rinin t min olunmas d r. 
8.4.11.6 Psixi x st likl r 
Psixi sa laml qla ba l   x st likl r v  intihar s viyy si ümumi  hali üzr   x st likl rin orta 
göst ricisind n a a d r. Klark v  d. (2011) t r find n üç regionun k nd sakinl ri aras nda 
apar lan sor uya gör , Az rbaycanl lar n l zgil rd n, az qala, doqquz d f  çox ruh 
dü günlüyü v ziyy tind  olmas  hal  qeyd  al nm d r v  qad nlar kimi ki il rin  d  yar s  
s x nt  keçirdikl rini bildirmi l r. Regional t
kilatlar ruh dü künlüyü v ziyy ti v  yuxu 
poz unlu u hallar n  mü ahid  etmi dir. Kiçik evl rd   m skunla an respondentl r yuxu 
probleml rind n daha çox m lumat vermi dir.