D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya
türklərdə “El”in müqəddəsliyini bildirirdi.
Millət  bu  kölgədən,  “El”dən  törəyirdi.  Elin  yerləşdiyi  yerə 
“yurd” və ya ölkə deyilirdi. Türk haraya getsə əsas yurdu unut-
mazdı. Çünki ata-babalarının məzarı ordaydı. Uşaqlıq çağı, ata 
ocağı, ana qucağı orda qalmışdı [2, 118].
Göründüyü kimi, vətəni Böyük Allahdan sonra ikinci yerdə 
sevmək ancaq türkə məxsus olmuşdur və türkün vətən əxlaqının 
birinciliyinə bir səbəb də budur.
Orxon-Yenisey  yazılı  abidələrində  vətəni  sevmək,  əziz  tut-
maq, qorumaq, gələcək nəsillərə ötürmək vətənsizlik anlayışının 
təsviri ilə başlayır. Belə ki, bir zamanlar türklər  vətənsiz  qaldılar, 
az  qalmışdılar  yox  olsunlar,  tarix  səhnəsindən  silinsinlər.  Bu,  I 
Göytürk xaqanlığının süqutunu (630) ifadə edir.
Qan  yaddaşında,  genlərində,  ürəyində  böyük  vətən  sevgisi 
gəzdirən, yaşadan türk vətənsiz, elsiz qalmağın acısını, kədərini 
elə yandırıcı, elə yana-yaxıla təsvir edir ki, heç bir dərd bu dərd 
ilə müqayisə edilə bilməz! Kül Tiginin abidəsində bu barədə ya-
zılır ki: “...əcdadımız Bumuk xaqan, İstəmi xaqan...türk xalqının 
elini, qanununu yaratmış...dörd tərəfdəki xalqı (bütün sonsuzlu-
ğa qədər şimalı, cənubu, qərbi və şərqi – M.S) bütünlükdə tabe 
etmiş, özü eləcə həlak olmuş, ondan sonra kiçik qardaşı xaqan 
olmuş, oğlu da xaqan olmuş, ondan sonra kiçik qardaşı, böyük 
qardaşıtək olmadığından...Tabğac xalqının təhriki hiyləgər oldu-
ğu üçün, cəzbedici olduğu üçün kiçik qardaşlarla böyük qardaş-
ları salışdırdığı üçün, bəyləri, xalqı bir-birinin üstünə qaldırdığı 
üçün türk xalqı yaratdığı elini dağıtmış, xaqanın sona yetirmiş, 
türk bəyləri...Tabgac adı götürüb, Tabğac xaqanına tabe olmuş... 
Əlli il işini-gücünü vermiş...” Bütün qara (böyük – M.S,) türk xal-
qı elə demiş: - Elli xalq idim, elim indi hanı? Kimə el qazanıram 
– deyir imiş. Xaqanlı xalq idim, xaqanım hanı? Hansı xaqana iş, 
güc verirəm – deyir imiş...sıtqar, ağlarmış...

---

224