D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya
Yüklə 2,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
da «xalqın şad günündə uca dağ başında bir tonqal, ağır gündə iki tonqal qalayın» deyə həmrəyliyə, birliyə çağırış ideyası ilə həmahəng səslənir. Xalqa bağlı olmaq həm də başqalarının qayğısına qalmaq, onlara dayaq olmaq, yaşamaq və maddi nemətlər əldə etmək, şər qüvvələrə qarşı mübarizə aparmaq üçün kollektivin birgə qüvvəsindən istifadə etmək qədim türklərin ən nəcib əxlaqi keyfiyyətləri kimi təqdir edildiyi kimi tayfalararası çəkişmələr, elin birliyini pozmağa çalışan mənfur qüvvələr pislənmişdir. «Ondan sonra biliksiz xaqan, pis xaqan taxta oturmuş, onun bəyləri hiyləgər olduğu üçün, kiçik qardaşla böyük qardaşları savaşdırdığı üçün, xalqı bir-birinin üstünə qaldırdığı üçün türk xalqı yaratdığı elmi dağıtmışdır» (s.78-79). Deməli, Gül-Tikin xaqanın illər boyu yaratdığı möhkəm birliyə əsaslanan ulu xaqan- lıq, namərdlik, hiyləgərlik kimi mənfi əxlaqi sifətləri öz şəxsində təcəssüm etdirən zülmkar bir xaqanın əliylə məhv edildi. Abidədə Gül-tigin atasına və qardaşlarına hörmət və sədaqətlə hətta uzaq ölkələrdə belə tanınan, lütfkar, xeyirxah, dostluğu hər şeydən üstün tutan, öz məziyyətləri ilə sələfləri və xələflərindən seçilən nəcib bir xaqan kimi təsvir olunur. Gül-tigin abidəsində ata-oğul, qardaş-qardaş münasibətlərində nəzərə çarpan və doğ- malıq hissindən yaranan böyük sevgi duyğusu, müştərək uğurla- rın qorunub saxlanılmasına çox ehtiyatla yanaşmaq xaqanın ən mühüm mənəvi keyfiyyətləri kimi diqqəti cəlb edir. Digər bir daş kitabədə Bilgə xaqan abidəsində təsvir edilən xaqan mərdliyi, cəsarəti, igidliyi ilə seçilir. «Bilgə xaqan qəhrəmanlığı, əzmkarlığı və zəkası ilə bütün hökumətlərə haqq və həqiqət nümunəsi oldu» (s. 172). Bütün həyatını hərbi yürüşlərdə keçirən Bilgə xaqan ömrünün 17 ilini vuruşlarda keçirərək ölkəsinin qüdrətini yüksəklərə qaldırmışdır. «Mən xalqımı şərqdə gündoğana, qərbdə günbatana, cənubda Tabğaca, şimalda gecə |