D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya
Yüklə 2,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tərlan Əsgərova,
kiçik elmi işçi ORXON-YENİSEY YAZILI ABİDƏLƏRİNDƏ MƏNƏVİ TƏRBİYƏ MƏSƏLƏLƏRİ 264 DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI tərbiyə, xoşbəxt yaşayış uğrundakı ictimai-siyasi mübarizələrinin daşlarda əbədiləşmiş tarixidir. Ulularımızın tarixi dünyasından, həyat və məişət tərzindən, yüksək mənəvi aləmindən xəbər verən Orxon - Yenisey ilk yazılı kitabədir. Və bu abidə ana dilimizin onun əlifbasının 1300-1500 illik tarixindən xəbər verir. Daşlaşmış türkdilli xalqların tarixi keçmişini yaşadan bu ya- zılı abidələr insanları mənəvi cəhətdən saflaşdırıb tərbiyə edir, onun təfəkkür inkişafını, dünyagörüşünü, inam, inac yerini artı- rır. Orxon-Yenisey abidələri dedikdə ilk öncə xalqın milli-mənəvi aləmini özündə yaşadan, onu əsrdən-əsrə, nəsildən-nəslə toxunul- maz bir ərmağan kimi çatdıran, millətin tarixini, adət-ənənəsini, davranış və münasibətlər sistemini, inam və etiqadını, arzu və istəklərini, sevinc və kədərini ifadə edən canlı varlıqdır. Orxon - Yenisey yazılı abidələri XII əsrdən başlayaraq araş- dırılıb tədqiq olunsa da1, deməliyik ki, bu abidə söz sənətidir, şifahi xalq ədəbiyyatıdır, folklordur, əxlaqi düşüncə, mənəvi tərbiyə məktəbidir. Əsaslı təməl üzərində qurulmuş bu yazılı abidələr minilliklər ötsə belə yaddaşlardan silinmir, müasir nəslin təfəkkürünə yeni meyarlarla yaxınlaşır. Tükənməz bir xəzinə olan Orxon - Yenisey yazılı abidəsi də türkdilli xalqların həyatında özünə daha möhkəm, əbədi bir mövqe qazanıb. Orxon-Yenisey yazıları rus alimləri S.Malok, İ.Steblena, türk alimləri M.N.Orku, R.R.Arat, M.Ergin, T.Tekin, Ə.B.Ercilasın, Azərbaycan alimləri F.Zeynalov, Ə.Rəcəbov, Y.Məmmədov tərəfindən tədqiq edilmişdir. Maraqlıdır ki, bir çox hallarda Orxon-Yenisey kitabələrində Türkiyə türkcəsindən daha çox azəri türkcəsinə aid olan sözlər işlədilir. Məsələn, «ben» yox, «mən», «kəndim» yox, «özüm» və s. Bir çox çağdaş tədqiqatçılar bu daş kitabələrdəki mətnləri şeir, nəsr örnəkləri hesab edir və onların üslub xüsusiyyətlərinin |