DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI Gəlinə, bax gəlinə, Xına yaxmış əlinə, Gəlinin incə beli, Düşmüş xoyrat əlinə. «Avesta»dan gəlmə «xoyrat» sözü böyüyüb boya başa çat-
dığım Naxçıvanın Culfa bölgəsində demək olar ki, eyni mənada
işlənilir. Amma dilçiliyə dair bir çox tədqiqat əsərlərində «xoy-
rat» «qarışıq» salan, «özbaşına»lıq yaradan mənalarında geniş
yayılmışdır. Dilşünas Nizami Xudiyev göstərir ki, müasir ədəbi
dilimiz Orxon-Yenisey, «Avesta», «Kitabi-Dədə Qorqud» yazılı
abidələri əsasında formalaşıb inkişaf etmişdir.
Qədim türklərin mənşəyi haqqında Orxon-Yenisey
abidələrində bir neçə əfsanələr əsasında məlumat verilir. Bu
əfsanələrin əsası motivi budur ki, türklər öz mənşələrini dişi
qurdlardan alıblar. Sonralar türklərin öz bayraqlarına qurdba-
şı şəkli çəkməsi də heç şübhəsiz həmin mifoloji dünyagörüşün
nəticəsidir. Türkdilli xalqlar arasında «türk» sözü haqqında uzun
illər mübahisələr getmişdir. Orxon-Yenisey abidələrində, daha
doğrusu, Ongin, Gül-Tigin, Bilgə xaqan və Tonyukuk abidələri
yazanlar özlərini göy türk, Çin mənbələrində isə tu-kyu, tu-kyue,
tukyuk, türküt adlandırırlar.
Mahmud Kaşğaridən başlayaraq tədqiqatçılar türk sözünə
müxtəlif mənalar vermişlər. Belə qənaətə gəlinmişdir ki, türk
sözü qüvvət, güc, qüdrət, şücaət mənasını ifadə edir. Bu ad Or-
xon-Yenisey abidələrinin yazıldığı dövrdə xanlıqlarda hakim rol
oynayan türk qəbiləsinə verilmişdir. Ə.Rəcəbov, Y.Məmmədov
doğru göstərir ki, qədim türk qəbilələri haqqında ən etibarlı və ən
qədim məlumat Çin mənbələrindədir.
Əfsanə, nağıl, rəvayətlər əsasında yazılmış Orxon-Yenisey
