D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
(qırmaq). Bu da təsadüfi deyil. Çünki “Kitab”da və “Koroğlu”da 
elə bir qəhrəman yoxdur ki, daim hərəkətdə verilməsin. Deməli, 
qəhrəman və at obrazları həm də bu müstəvidə tədqiq olunmalı-
dır.
Ağ-boz at. “Kitab”da həm Qəflət qoca oğlu Şir Şəmsəddinin 
(...ağ-boz atıŋ yalısu üzərində qar turduran Ğəflət qoca oğlı Şir 
Şəmsəddin çapar yetdi), həm də Oğuz igidlərinin mindiyi atın adı 
kimi  verilir: Çaparkən ağ-boz atıŋ büdrəməsün! Bu nümunədəki 
“ağ-boz at” ümumiləşdirilmiş at obrazıdır. “Ağ-boz at” zoonimik 
vahidi birinci növ təyini söz birləşməsi modelindədir. Birləşmənin 
hər üç komponenti türk mənşəlidir: ağ, boz, at. “Kitab”da “Ağ-
boz at” daha çox uğurla, şad xəbərlə bağlı məqamlarda təsadüf 
olunur.  Bu  istiqamətdə  sistemli  araşdırma  aparmış  B.Abdulla 
yazır:  “...Səgrək  qardaşı  Əgrəki  kafirlərin  əlindən  qurtarmağa 
gedəndə anası ona Ağboz atı minməyi məsləhət bilir. Yeynək də 
Düzmürd qalasında əsir saxlanılan atasının arxasınca yollanma-
ğa  hazırlaşanda  yuxusunda  bu  səfərə Ağboz  atlı  alplarla  getdi-
yini  görür.  Elə  atası  uğrunda  vuruşa  qalxan  Uruzun  da  altında 
Ağboz  atdır”  (B.Abdulla.  “Kitabi-Dədə  Qorqud”da  rəng  sim-
volikası. Bakı, 2004, s. 36). Burada qəhrəmanın taleyinin Atı ilə 
əlaqələndirilməsi, həm də eyni kontekstdə təqdim olunması mətn 
semantikası müstəvisində təhlil olunur ki, bu da dastan poetika-
sı  baxımından  dəyərlidir. Ağ  və  boz  sözləri  əsasında  yaranmış 
at adlarının ümumən türk tarixi və etnoqrafiyası ilə bağlı olma-
sı türkologiyada elmi həllini tapmışdır. Burada M.Seyidovun bir 
fikrini  xatırlatmaq  yerinə  düşür:  “Xaqanlar,  böyük  sərkərdələr 
ağ,  hərdən  isə  boz  at  minərmişlər.  Misal  üçün,  Gültəkinin    iki 
atı  ağ,  üçüncüsü  isə  boz  olmuşdur.  Dədə  Qorqud  boylarının 
məşhur  qəhrəmanı  Beyrək  ağ-boz  at  minərmiş...  Başqırd  xalq 
yaradıcılığındakı  yarımilahələr,  yarıtanrılar,  adlı-sanlı  igidlər 
ağ-boz, boz ata, eləcə də Altay mifik təbiət qəhrəmanları boz ata 
minirmişlər... Manasın atı “ağ qula” və “ağ boz” adlanır. Deməli, 

---

109