Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya sey yazılı abidələrinin lüğət tərkibində ilk zaman zərfi ilə birlikdə
işlənir. Ən ilki Toğu balıkda sünüşdim. - Ən ilk Toğu balıqda dö-
yüşdüm. (l. BX. 30,s. 99, 105). Ən ilki Tadıkın çorın boz (atığ
binip təkdi, ol.at anta). (l. KTş. 32, s. 74, 81). Yuxarıda qeyd etdi-
yimiz cümlələrdə öncə, əvvəlinci, birinci manalarını verən ilk za-
man zərfini ən ədatı qüvvətləndirmişdir. Bu ədatı müasir dilimizlə
müqayisə edək. O ən uzaq məsafədən nişanı vurub dağıdırdı.
(Y.Əzimzadə). Buradan da görürük ki, ən ədatı uzaq sifətinin
mənasmı, uzaqlığını gücləndirmişdir.
Azu ədatı: Orxon-Yenisey yazılı abidələrinin lüğət tərkibində
işlənən bu ədat müasir dilimizdə işlənən məgər ədatının verdiyi
mənaya uyğun gəlir. Bu ədat adətən aid addan, cümlədən əvvəl
gəlir və sual anlayışını gücləndirməyə xidmət edir. Azu bu sabım-
da igid borğu? - Məgər bu sözümdə şişirtmə var? (l. KTc. 10, s.
71, 78) Onu da qeyd edək ki, azu ədatı Qadim Uyğıır yazılarında
eyni zamanda bağlayıcı vəzifəsini də yerina yetirir və istər, istərsə
bağlayıcısı kimi tərcümə olunur. Azu aluğ baçağ kun, azu kiçig
baçağ kunka kılsar.- Əger o, istər böyük mərasimdə, istər kiçik
mərasimdə etsə. (l. TT II 62) Azu ədatı yazılı abidələrin dilində,
əsas da Orxon-Yenisey abidələrinin lüğət tərkibində azu şəklində
işlənir. Bu ədat müasir Azərbaycan dilinin lüğət tərkibində
məgər variantında, canlı danışıq dilimizdə, şivələrdə, xüsusən
də şərq şivələrimizdə bəyəm//bəgəm variantında işlənməkdədir.
Məsələn: Məgər dünyada yaxşılığa, səadətə, özünə və adamlara
inanmaq pis şeydir? (İ.Qasımov, H.Seyidbəyli). Gədə, necə çıx-
mır, məgər öz xoşunadır çıxmasın? (M.İbrahimov). Ahin dağlara,
daşlara, yoldaş briqadir, saha kanarında da kübrə vacibdir bayəm!
(M.ibrahimov). Məgər mən adam deyiləm? (M.İbrahimov).
Gu ədatı sual bildirən cümlələrdə sual mənasını
qüvvətləndirməyə xidmət edir. Yalnız göytürk yazılarında rast
gəlinən bu ədat aid olduğu sözdən əvvəl gəlir. Anark körü bilin,
