D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

Folklor, Mifologiya, Etnoqrafiya
görürlər. Biz həqiqətən, şeytanları iman gətirməyənlərin dostu et-
dik». (6, s. 151)
Adəm  əleyhissəlamın  haqqında  «Qurani-Kərim»də  «Əraf» 
surəsindəki ayədə və Mövlanənin əsərindəki hadisələr bir-birini 
tamamlayır. Mövlanəyə görə, görülən işdən qisməti günahkar tut-
maq şeytana, məsuliyyəti qəbul etmək isə insana xas bir davra-
nışdır. Çünki iradənin varlığını qəbul etməyərək günahını qədərə 
yükləyən ilk varlıq şeytan, insanın tutduğu əməllərdən cavabdeh 
olduğunu qəbul edən ilk insan Həzrəti Adəm və Həvva olmuş-
dur. Şeytanın hiyləsinə aldanan Həzrəti Adəm və xanımı Həzrəti 
Həvva  onlara  qadağan  edilən  meyvəni  yedikdən  sonra  Allaha 
belə  dua  etmişdilər:  «Ey  Rəbbimiz!  Biz  özümüzə  zülm  etdik. 
Əgər bizi bağışlamasan, rəhm etməsən, biz şübhəsiz ki, ziyana 
uğrayanlardan olarıq!» - dedilər. Ayədən də göründüyü kimi, on-
lar səhv iş gördüklərini etiraf etmiş və tövbə ilə Haqqın rəhminə 
sığınmışlar.  Şeytan  isə  itaətsizlik  edərək  məsuliyyətdən  boyun 
qaçırmış, günahı ilahi iradəyə bağlamışdır. «Əraf» surəsində bil-
dirildiyi kimi şeytan günahı öz üstündən atmışdır.
Mövlanənin tale və iradə mövzusundakı fikirlərinin məzmunu 
belədir:  Gizli  iradəni  inkar  edərək  hər  hadisəni  Allah-Təalaya 
yükləmək və üzərinə düşən məsuliyyətdən boyun qaçırmaq səhv 
düşüncədir. İnsan azad iradəsi ilə yaxşını, həqiqəti və gözəllikləri 
axtarmaq yolunda əlindən gələni etməli, sonra da qədərə təslim 
olub təvəkkül etməlidir.
Mövlanənin  əsərləri  Quranın  daxili  mənasını  açır.  Əslində 
onun  bütün  kəlamları  Qurani-Kərimin  ayələrinə  və  Həzrəti 
Məhəmmədin (s. ə.) hədislərinə dayanır. Həzrəti Məhəmməd (s. 
ə.) Mövlanənin misralarında belə əks olunmuşdur:
«Mən sağ olduqca Quranın bəndəsiyəm. Məhəmməd Musta-
fanın yolunun tozuyam».
«Mərhəmət qıl! Mollanın üzü gecə-gündüz ayağının tozudur, 

---

76