D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya
Yüklə 2,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
doğulur”. Demək, Şaman (qam) “fiziki ölüm və yenidən doğul- ma”, bəktaşi “mənəvi ölüb dirilmə”, dastan qəhrəmanı isə “buta” mərhələsini keçməlidir. Yuxarıda qeyd olunanlardan belə bir nəticəyə gəlmək doğru ola bilər ki, “möcüzəli doğuş” və “buta” eyni funksional mövqeyə malik ola bilər. Çünki, bunların hər ikisində yenilənmə motivi vardır. Möcüzəli şəkildə dünyaya gələn qəhrəman adi insanlara məxsus olmayan qeyri-adi keyfiyyətlərə malik olur. İstər dün- yaya gəlişi istər, böyüməsi, istərsədə bacarıqları onun hansısa fövqəlbəşər qüvvəyə bağlı olduğuna işarədir. Möcüzəli şəkildə dünyaya gələn qəhramanın böyüməsi üçün heç də uzun illər lazım olmur və gün, saat, saniyə bununçün yetərlidir. Sual oluna bilər möcüzəli şəkildə dünyaya gələn qəhrəmanın tezliklə böyüməsinin səbəbi hansı motivlə bağlıdır? “Möcüzəli doğuşun” başlıca formalarında ölünün yenidən qayıdışı təsəvvürləri əks olunur. Bu motiv nağıllara bütöv, tam şəkildə yerləşdirilib və yalnız bir motivin göstəricisi ola bilməz. İndi demək olar ki, möcüzəli doğuş motivi hələ doğumun səbəbi məlum olmadığı qədim dövrün məhsuludur və sonralar Allahla- ra, mədəni qəhrəmanlara, xilasedicilərə aid edilmişdir. Doğrudur ki, çox hallarda möcüzəli şəkildə doğulan qəhrəman qətiyyən xilasedici deyil. İnkişaf baxımından geri qalmış xalqlar doğumu bütövlükdə fövqəlliklə bağlamışlar. Bir az inkişaf etmiş xalqa- larsa möcüzəli doğuşu əsasən mədəni qəhrəmanlara aid etmişlər. Bir sözlə, əsasən mədəni qəhrəmanlar möcüzəli şəkildə doğulur. Möcüzəli şəkildə doğulanlarda qəhrəmanlıq nişanı olur və sanki, o xilasedicilik funksiyası üçün doğulmuşdur. Həmçinin, maraqlı məqamlardan biri də odur ki, möcüzəli şəkildə doğulan qəhrəmanın tezliklə böyüməsinin səbəbi onun yenidən, təkrarən dünyaya gəlişdir. Belə ki, dünyasını dəyişmiş yetkin insan yenidən müəyyən bir məqsəd üçün qayıdır və onun |