D. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova
QIYMAT, NARX, XARAJATLAR VA TANNARX
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5.2. QIYMAT, NARX, XARAJATLAR VA TANNARX
TUSHUNCHALARI HAMDA ULARNI HISOBLASH USULLARI Investitsion qiymat – keltirilgan investitsion maqsadlarda aniq shaxs uchun daromad keltirish nuqtayi nazaridan aniqlanadigan obyektning narxi. Investitsion qiymat investor tomonidan kutiladigan daromadlar va kapitallashtirishning aniq stavkasidan kelib chiqib hisoblanadi va u bozor qiymatidan yuqoriroq yoki pastroq bo‘lishi mumkin. Bunday qiymat turi subyektiv xarakterga ega. Mulkning sug‘urta qiymati tugatish (yoki buzilish) xavfi mavjud bo‘lgan obyektning tiklash qiymati yoki o‘rindoshlik qiymati asosida hisoblanadi. Obyektning sug‘urta qiymati asosida sug‘urta summalari, to‘lov va foizlari aniqlanadi. Mulkning soliq solish qiymati, O‘zbekiston qonunchiligiga muvofiq, eskirish darajasini hisobga oluvchi tiklash qiymatiga asoslangan inventarizatsiya qiymatiga o‘xshash qiymat. Rivojlanagan bozor iqtisodiyotiga asoslangan mamlakatlarda soliq solish bozor qiymati bo‘yicha amalga oshiriladi. Tugatish qiymati mulk obyekti analog obyektlarning odatiy xizmat muddatiga nisbatan kamroq muddatda begonalashtirish kerak bo‘lgan va ko‘chmas mulk obyekti egasi uni tugatishi yoki majburiy sotishi orqali olishi mumkin bo‘lgan, sof mablag‘ ahamiyatiga ega bo‘lib qolgan holatda aniqlanadi. Utilizatsiya qiymati mulkning egasi shu obyektni to‘liq tugatishi orqali olishi mumkin bo‘lgan sof mablag‘ (summa)ni ifodalaydi. Mulkning birlamchi qiymati – obyektdan foydalanishni boshlagan paytdagi uni sotib olish yoki qurish uchun sarflangan haqiqiy xarajatlar. 99 Mulkning qoldiq qiymati – obyektning eskirishni hisobga olgan holdagi qiymati. Garov qiymati – kreditni ta’minlash maqsadidagi qiymat. Baholash faoliyati aniq bir vaqtda baholanayotgan obyektning qiymati yoki mulk egasi ulushi miqdori haqida tushuncha olishdan iborat. Baholash obyektlari baholash maqsadlari va vaziyatlardan kelib chiqqan holda har xil baholanishi mumkin. Shuning uchun baholash o‘tkazish uchun qiymat xatosiz aniqlanishi lozim. Hozirgi kunda quyidagi qiymatlar tasdiqlangan: Bozor qiymati. Bozor qiymati – tomonlar barcha zarur axborotlarga ega bo‘lib oqilona ish tutgan holda va kelishuv qiymatiga hech qanday favqulodda vaziyatlar ta’sir etmagan tarzda mazkur obyekt raqobat sharoitida ochiq bozorda musodara qilinishi mumkin bo‘lgan eng ehtimoliy narx, ya’ni qachonki: • tomonlardan biri baholash obyektini musodara qilishga majbur bo‘lmasa, boshqa tomon esa ijro etishga majbur bo‘lmasa; • tomonlar bitim maqsadlari haqida yetarlicha ma’lumotga ega bo‘lishganda va o‘z manfaatlari yo‘lida amal qilishsa; • baholash obyekti ommaviy oferta shaklida ochiq bozorda taqdim etilsa; • bitim narxi baholash obyekti uchun oqilona mukofotni ifodalasa va bitim tuzish uchun bitimdagi ishtirokchi tomonlarga nisbatan biror-bir tomondan majburlash bo‘lmasa; • baholash obyekti uchun to‘lov pul shaklida ifodalansa. Qiymatning ushbu turi davlat va mahalliy soliqlar bilan bog‘liq bo‘lgan barcha masalalarni hal qilishda qo‘llaniladi. Korxona yoki uning aktivlari qismini olib sotish maqsadlari uchun aynan bozor qiymati aniqlanadi. Bozor qiymati obyektiv hisoblanib, ko‘chmas mulk bozorining alohida ishtirokchilari xohishidan mustaqil va ushbu bozorda yuzaga kelgan real iqtisodiy sharoitlarni aks etadi. Bozor qiymatidan farq qiladigan baholash obyekti qiymati turlari: • Bozori cheklangan baholash obyekti qiymati; 100 • Baholash obyektining o‘rnini egallash qiymati; • Baholash obyektini qayta ishlab chiqish qiymati; • Joriy ishlatilishda baholash obyektining qiymati; • Baholash obyektining investitsion qiymati; • Soliqqa tortish maqsadlari uchun baholash obyekti qiymati; • Baholash obyektining tugatilish qiymati; • Baholash obyektining utilizatsiya qiymati; • Baholash obyektining maxsus qiymati. Ko‘pchilik professional baholovchilar baholashda uchta yondashuv: xarajat, qiyosiy hamda daromad yondashuvlaridan foydalanishadi. Baholash obyektining yakuniy qiymatini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin 1 : V V Z i n = × = ∑ i 1 1 , bu yerda: V i – baholanadigan obyektning qiymatini i-m metod yordamida baholash; i = 1, …, n – bu holatda qo‘llaniladigan metodlarning ko‘pligi; Z 1 – i metodning tortilish koeffitsiyenti. Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|