D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

Nanotexnologiyalar nima?
 
Elektron manbalarda keltirilishicha, “nano” 
1960-yildan muomalaga kiritilgan bo’lib, yunoncha “mitti” ma’nosini bildiradi. 
Boshqacha aytganda, nano qo’shimchasi u yoki bu birlikni ya’ni metrning 
milliarddan (10
-9
) bir bo’lagini anglatadi. Oldiniga nanometr, nanosekund, 
aniqrog’i, birliklarning eng kichiklarini aks ettirishga xizmat qilgan “mitti” so’zi 
asta-sekinlik bilan “bo’linmas zarralar”, ya’ni atomlar ustida tadqiqot olib boruvchi 
sohalarda keng qo’llanila boshladi. Bu sohada izlanishlar ancha oldindan olib 
borilganiga qaramay, “nano” qo’shimchasi ilk bor 1974-yili texnologiya atamasi 
bilan birga qo’llaniladi. Bu tushuncha yaponiyalik Norio Taniguchi tomonidan 
kiritilgan edi. U o’lchamlari bir mikrondan kichik bo’lgan texnologiya va 
mexanizmlarni 
nanotexnologiya
deb atash taklifini kiritdi. Bu esa, o’z navbatida, 
ilg’or texnologiyalarning yangi yo’nalishini belgilab berdi. 
1959 - yilda Nobel mukofoti laureati Richard Feynman modda tuzilishining 
kichik o’lchamlardagi muammosi haqida gapirib, 
“Pastda ham juda ko’p joy bor” 
(“There is plenty of space on the bottom”) 
ma’ruzasida 
“biron bir fizikaviy yoki 
kimyoviy qonun atomlarning o’zaro vaziyatini o’zgartirishga xalaqit bermaydi”
deb aytgan edi. 
Nanotexnologiyalar - bu XXI asr texnologiyasi bo’lib, uglerod nanotrubkalar 
aosida katta natijalarga erishish mumkin. Bu natijalar elektronika va texnikada, 
tibbiyotda, kimyoviy texnologiyalarda qo’llanish perspektivalarini ochadi. 1991-

---

240 
yilda Nec kompaniyasidan Suomi Niyama uglerod nanotrubkalarini ochdi. 
Nanotrubkalar sohasida “Ikki o’lchovli materiallar-grafenni” tadqiq etish bo’yicha 
Andrey Geym va Konstantin Novosyolov 2010 - yilda Nobel mukofotiga sazovor 
bo’lishdi. Uglerodli nanotrubkalar - trubka shaklida joylashgan million atomdan 
iborat uglerodli nanozarrachalardir. Nanotrubkalarni ixtiro qilinishi olimlarga juda 
ko’p nanouskunalarni yaratishga yordam bеrdi. Masalan: