D. V. Rasulova I. Xotam ov X. S. Asatullayev

turlarga
 
boiinadi:
-
Shafqatsiz raqobat.
-
Jadal raqobat.
-
M e’yordagi raqobat.
-
Jalb qiluvchi z a if raqobat.
Bozorga yangi kirib kelgan firma yangi ishlab chiqarish quw atiga, 
ayrim hollarda kattagina resurslarga ham ega b o iis h mumkin. Bunday 
firmalar bozorda o ‘z o ‘m ini topib egallash uchun kurashadi. Bozorda 
yangi raqobatchining paydo b o iish i quyidagi omillarga bog‘liq:
-
bozorga kirish borasidagi to ‘siqdar;
-
bozorda ishlayotgan kompaniyalaming reaksiyasi;
-
ishlab chiqarish miqyosining tejamkorligi (bunday usuli bo­
zorda ishlayotgan katta hajmga ega b o ig a n kompaniyalarda bo‘ladi. 
Yangi firma esa bozorga birdaniga katta hajm bilan chiqolmaydi);
-
texnologiya va nou-xauga erishish imkoniyatining y o ‘qligi;
-
«o ‘qitish-tajriba» egri chizig‘ining samarasi;
-
xaridorlaming m a’lum tovar markalariga moyilligi;
-
korxona hajm iga b o g iiq bo im agan xarajatlaming teng 
emasliga;
-
sotish kanallariga kira olish;
-
nazorat qiluvchi organlam ing harakatlari (litsenziya ruxsatno- 
malar);
-
tariflar va tarifdan tashqari cheklashlar (dempingga qarshi 
qonunchilik, mahalliy firm alam ing majburiy ishtiroki).
Bozordagi vaziyat tez-tez o ‘zgarib turadi, chunki bozorda 
ishlayotgan kompaniyalar bozorga kirib kelayotgan yangi firmalami 
o ‘z siyosatini o ‘zgartirishga majbur qiladi. Bozorda eng ko‘p ta ’sir
6 6

---

qiladigan kuchlar «raqobatni harakatlantiruvchi kuchlar», deb ataladi. 
Bu kuchlami tahlil qilish ikki bosqichdan iborat:
Harakatlantiruvchi kuchlam i aniqlash.
Ushbu kuchlar ta’sirini aniqlash.
Bozorda 
eng ko‘p 
uchraydigan 
harakatlantiruvchi 
kuchlar 
quyidagilardan iborat:
-iqtisodiy o ‘sishning uzoq muddatli tendensiyalaridagi o ‘zgarish; 
-iste’molchilar tarkibi va tovarlardan foydalanish usullarining 
o ‘zgarishi;
-yangi mahsulotlami joriy qilish;
-texnologik o ‘zgarishlar;
-marketing tizimidagi o ‘zgarishlar;
-yirik firmalaming bozorga kirishi yoki chiqishi;
-nou-xauning tarqalish darajasi;
-tarmoqlar keng qamrovliligining o ‘sishi;
-unumdorlik va xarajatlar tarkibining o ‘zgarishi;
-xaridorlar 
moyilligining 
tabaqalangan 
tovarlardan 
standart 
tovarlarga o ‘tishi;
-davlat qonunchiligi va siyosatidagi o ‘zgarishlaming ta ’siri;
-ijobiy qadriyatlar, moyilliklar va turm ush tarzining o ‘zgarishi; 
-noaniqlik va tavakkalchilik omillari ta ’sirining kamayishi.