D. V. Rasulova I. Xotam ov X. S. Asatullayev

II = Z i Z Z £ : Z i O l Z O Z .
Bunda, I]T - korxonani tanlangan innovatsion faoliyati darajasi; Zi 
X,ZiO £ - korxonani aniqlanayotgan va oldingi davrdagi innovatsion 
xarajatlari y ig ‘indisi; Z £ , ZO £
-
korxonani aniqlanayotgan va oldingi 
davrdagi ishlab chiqarish xarajatlari y ig ‘indisi. Yuqoridagi formulalar 
asosida korxonani innovatsion faoliyati samaradorligini quyidagi 
formula orqali ifoydalaymiz KI = I l £ Korxonani bozor muhitiga 
moslashish holatini biz uning bozor ulushiga ko‘ra aniqlashdan 
boshlaymiz. Korxonani o ‘zi faoliyat yuritayotgan bozordagi ulushini 
quyidagi formula orqali ifodalaymiz D = V O Bunda, D - korxonaning 
bozordagi ulushi; V - korxonaning mahsulot sotishdan tushgan 
tushumi; O- bozor hajmi; Korxonaning tanlangan bozor ulushini 
quyidagi formula orqali topamiz: D £ = V £ O
D £ - tanlangan korxonaning bozor ulushi; V £ - tanlangan 
korxonaning 
mahsulot 
sotishdan 
tushgan 
tushumi; 
Tanlangan 
korxonani bozor hajmini o ‘zgarishi (A D £) -quyidagicha aniqlanadi 
AD = 
O :V0 £ OO Bunda, VO 
£ -
tanlangan korxonani oldingi 
davrdagi 
daromadlari 
Raqobatlashuvchi 
korxonalar 
va 
tahlil 
etilayotgan korxonaning bozor ulushini o ‘zgarishi munosabatlarini 
quyidagicha ifodalash mumkin: AD A D £ = V VO :V £ VO 
X
Daromad 
ko‘rsatkichi indeksi o ‘tgan davrdagi daromadlar va tahlil etilayotgan 
davrdagi daromadlarga nisbati bilan ifodalanadi. Shuning uchun, bozor 
ulushi jihatidan o ‘zgarish darajasiga ko‘ra daromadlar bir xil nisbiy 
ko‘rsatkichlarda o ‘zgarishi lozim. Ushbu ko‘rsatkichlar bozor hajmini 
o ‘zgarishiga mos holda korxonaning daromadlari o ‘zgarishini nisbiy
6 9

---

k o ‘rsatkichlarini ifodalaydi va uning dinamikasi bozorga moslashish 
holatini o ‘zida ifoda etadi. Shunday qilib korxonani bozorga 
moslashish indeksi (KA) quyidagi formula orqali ifodalanadi:
KA = AV AV X
Bunda, AV= V VO - tahlil etilayotgan davrga nisbatan korxona 
daromadlari hajmini o ‘zgarishi indeksi; AV £ = V £ VO 
tahlil 
etilayotgan 
korxonaning 
xuddi 
shunday 
ko‘rsatkichi; 
Raqobatbardoshlikni taklif etilgan uslubi uning raqobatbardoshlik 
darajasini baholash va bozor holatiga moslashish strategiyalarini 
shakllantirishga 
yordam 
beradi. 
Yuqorida 
ta’kidlaganimizdek 
korxonaning asosiy raqobatbardoshlik ko‘rsatkichi bozor muhitiga 
moslash darajasiga boshqa barcha omillaming ta ’siri o‘rganiladi va 
tegishli strategik maqsadlar belgilanadi. Keltirilgan modelning hisob 
ishlarini osonlashtirish maqsadida Excel dasturi yordamida barcha 
formulalami tegishli jadvalda ifodalab olamiz va Biznes faoliyati 
yuritayotgan 
korxonalaming 
raqobatbardoshligini 
integral 
ko‘rsatkichlarini hisoblash uchun asosiy boshlang‘ich m a’lumotlami 
shakllantiramiz. Faoliyat yuritayotgan korxonalaming asosiysi MChJ 
shaklidagi kichik korxonalar hisoblanganligi va ulaming asosiy 
statistik hisobotlari “ 1-KB yillik” shakli va asosiy hisobot shakllaridan 
chetga chiqmaslikni nazarda tutgan holda ushbu hisobot shaklidan 
belgilab olingan m a’lumotlami shakllantirish maqsadga muvofiq 
hisoblanadi. Sababi? Davlat statistika qo‘mitasi tomonidan ushbu 
m a’lumotlar orqali 
viloyatlar, 
shahar va tumanlar miqyosida 
korxonalaming umumiy holatiga baho berish va asosiy muammolami 
aniqlash imkoniyatlari yaratiladi. Korxonaning raqobatbardoshligini 
baholashning bunday usuli umumiy iqtisodiy faoliyat samaradorligini 
qay darajada tashkil etganligini va uning natijalari qay holatda 
o ‘zgarayotganligiga to'laligicha baho, korxonaning barcha faoliyatlari 
natijasida uning bozordagi faoliyat natijadorligini aniqlab olish 
imkoniyatlari 
mavjudligi 
taklif etilayotgan 
uslubning samarali 
ekanligidan dalolat beradi.
7 0

---