D. V. Rasulova I. Xotam ov X. S. Asatullayev

9.3. M arketing dasturini ishlab chiqish
ketma-ketligi va asosiy b oiim lari
M arketing dasturi (biznes-reja)ning qat’iy belgilangan shakl va 
struktura (tuzilma) lari y o ‘q. Biroq, qoidaga k o ‘ra, unda quyidagi 
asosiy b o iim la r k o‘zda tutiladi:
-titul v a ra g i;
-rezyume yoki biznes-rejaning qisqacha bayoni;
-biznes tarixi (agar korxona mavjud b o iib , faoliyat yuritayotgan 
b oisa);
-mahsulotlar (xizm atlar) ta’rifl;
-savdo (o ‘tkazish) bozori tahlili;
162

---

-raqobatchilami ta’riflash;
- raqobat strategiyasini baholash va tanlash;
-ishlab chiqarish rejasi;
-marketing rejasi;
-tashkiliy reja;
-moliyaviy reja va risklami baholash;
-tadqiqotlar va ishlanmalar rejasi;
-takliflar.
K o‘rinadiki, ishlab chiqaruvchilar faoliyatining asosiy qismi 
biznes-rejalashtirishda marketing xarakteriga ega. Masalan, “M arketing 
rejasi” bo ‘limi nafaqat m arketingga bag‘ishlangan.
Biznes-rejalashtirishda m arketing - bu ham loyihalashtirilayotgan 
mahsulot ta’rifi, ham b o i g ‘usi savdo-sotiq bozorining tahlili, ham 
raqobatchilar tahlilidir.
Korxonani boshqarishga asoslanuvchi faol marketing konsepsiyasi 
marketing dasturi (biznes-reja) strukturasida yaxshi ko‘rinib turadi. 
Marketing rejasi biznes-reja ishlab chiqish uchun asos hisoblanadi. U 
biznes-rejaning bir emas, bir necha b o iim id a tarkibiy qism sifatida 
qo ‘shiladi.
M ahsulotlar (xizmatlar) ta ’rifi. Biznes-rejaning eng muhim qismi 
korxona ishlab chiqarishni rejalashtirayotgan tovar va xizm atlar 
ta’riflanadigan bo ‘limdir.
Korxona yuqori iste’mol qiymatiga ega bo‘lgan tovar ishlab 
chiqarishi 
zarur, 
ya’ni 
ulam ing 
sotilishidan 
tushgan 
foyda 
iste’molchining uni sotib olish uchun qilgan xarajatlariga mos kelishi 
lozim. Faqat bunday hollardagina iste’molchi uning uchun pul 
toMashga rozi boMadi.
Tovam ing ko ‘rgazmali tasvirini ko‘rsatish zarurati o ‘ta muhim 
hisoblanadi. Hech boMmasa bitta yangi turdagi tovami paydo 
b o iish ig a olib kelmagan g‘oya ostida pul olish juda qiyin boMadi.
Biznesga yoki firma tarixida yangi sahifa ochilishiga asos boMishi 
lozim boMgan tovar va xizm atlam i tanlash yoki raqobatchilarga 
nisbatan ancha past xarajatlar bilan xaridorlami nisbatan arzon 
tovarlarga jalb qila borib ixtisoslashuv - birinchi navbatda, yuqori 
sifatni talab qiluvchi va buning uchun mukofotli narxlarga ega boMgan 
(buning uchun raqobatchilar orasidan ajralib chiqishni o‘rganish zarur) 
o ‘ta talabchan xaridorlaming alohida ehtiyojlarini qondira olish 
hisobiga barqaror raqobatbardoshlikni ta’minlashni ko‘zda tutadi.
163

---