Dala qandalasi (Lygus pratensis)- keng maʼnodagi hammaxur hasharot boʻlib turli madaniy oʻsimliklarni shikastlaydi

Qandalalar (lotincha: Heteroptera), asl yarimqattiqqanotlilar — chala oʻzgarish (metamorfoz) bilan rivojlanadigan hasharotlar turkumi. 40 mingga yaqin turi maʼlum;
Dala qandalasi (Lygus pratensis)— keng maʼnodagi hammaxur hasharot boʻlib turli madaniy oʻsimliklarni shikastlaydi.
Dala qandalasi (Lygus pratensis) erkaklarda 6,1–7,3 millimetr (0,24–0,29 dyuym), urg’chilarda 5,8–6,7 millimetr (0,23–0,26 dyuym) ga yetishi mumkin.[6] Ushbu o'simlik hasharotlarining rang naqshlari va belgilari juda farq qiladi. Rang yashil, jigarrang yoki qizil bo'lishi mumkin. Odatda erkaklar ochiq qizil-jigarrangdan quyuq qizil rangga, urg'ochilar esa yashil va jigarrang rangga ega. Tana oval shaklga ega va biroz yassilangan. Scutellum ikkala jinsda ham yurak shaklida bo'ladi. Qanotlar yaqqol ko'rinadi, chunki ular hemielytra bilan to'liq qoplanmagan. Ko'zlar, oyoqlar va antennalar odatda qizil rangga ega.
Yelkasining old qirrasi boʻylab uzuk-uzuk qora dogʻlar joylashgan. Old qanotlarining terisimon qismida surtma shaklidagi 3 ta qora dogʻni va yuqori qismida, membrana yonida bittadan joylashgan dogʻlarni koʻrish mumkin. Oyoqning son qismida 3 tadan qoramtir koʻndalang belbogʻlar, boldir qismida ikki qator qattik xitinlashgan oʻsimtalar bor, panjalar ikkita tirnoqchalar bilan tugallanadi.
Tuxumining rangi tiniq, shaffof oqimtir-yashil, kuvacha shaklida, oʻlchami 0,9-1,2 mm, tuxumining old qismi tumtoq, orqa qismi xuddi kesib qoʻyilganga oʻxshaydi. Baʼzi vaqtlarda qoʻyilgan tuxumlar poyaning ustki qismiga chiqib qoladi, uning pastki tomoni silliq boʻlib, eni 0,3-0,5 mm ga etadi. Tuxum qoʻyiladigan joy yumshoq boʻlsa, tuxum poya ichiga toʻliq kiritiladi. Dala qandalasi (Lygus pratensis) metamorfozli cala o’zgarish bilan rivojlanadi. Ularning tuxmda chiqqan lichinkalari umumiy tuzulishiga ko’ra voyaga yetga hasharotlarga turli darajada o’xshash bo’ladi. Uladan asosan, qanotlari va ikkilamchi jinsiy belgilarining rivojlanmaganligi, gavdasining kichikligi bilan farq qiladi.
Lichinkaning oʻlchami 1-4 mm. Dala qandalasi lichinkasining boshqalardan ajratib turadigan belgisi shuki, uning elkasi old va orqa elka qismida ikkitadan qora dogʻi bor hamda qanshari va qorin qismida 1 tadan qora dogʻlari bor. Lichinkaning dastlabki 3 yoshdagilari sargʻish, 4-5 yoshdagilari yashilsimon sariq.
Dala qandalasi voyaga etgan hasharot davrida oʻtsimon oʻsimliklar, toʻkilgan xazonlar ostida qishlab chiqib, xavo xarorati 120 C⁰ ga etganda aloxida zotlari, 160 C⁰ ga koʻtarilganda esa qandala ozuqa izlab ucha boshlaydi. Ammo qalin tushama ostida qishlayotgan qandalalar xarorat 220-250 C⁰ ga etgandagina chiqa boshlaydi, yaʼni ularning qishlovdan ommaviy chiqishi mart oyining ikkinchi yarmidan aprel oyining birinchi oʻn kunligi oxiriga qadar davom etadi. Qishlovdan chiqqan qandala zotlari dastlab kuzgi bugʻdoy ekiniga yigʻiladi. Oradan 9-12 kun oʻtgach tuxumi etilgan urgʻochilar dastlab kuzgi ekin dalalarini tark etib jagʻ-jagʻ, suretka, otquloq va boshqa ommaviy gullagan butgulli oʻsimliklarga toʻplanadi. Erkak qandala zotlari esa kuzgi gʻalla ekinlaridan urgʻochi zotlari uchib ketishidan soʻng bir xafta oʻtib tark etadilar.
Kurashish choralari: erta bahorda dalani begona oʻtlardan tozalash, kuzda esa zararkunanda shuvoqda toʻplanishini hisobga olib, qandalaga qarshi tegishli preparatlarni qoʻllash, ehtiyoj tugʻilganda dala qandalasi ga qarshi detsis, super-zipak, simbush, siraks yoki fostak preparatlaridan birini belgilangan meʼyorda qoʻllash tavsiya etiladi.
Ilmiy tasnifi
Bo’lim: Hayvonlar
Tipi: Artropodlar
Sinf: Hasharotlar
Buyurtma: Hemiptera
Suborder: Heteroptera
Oila: Miridae
Jins: Lygus
Turlari: Lygus pratensis
Binom nomi: Lygus pratensis