Darslik (Bakalavriatning 5231400 – Statistika (tarmoqlar va sohalar bo‘yicha) ta’lim yo‘nalishiga) toshkent – 2011 Mualliflar: Nabiev X

4.4.1-jadval Ikkita «A» va «V» aholi punktlari bo‘yicha 2010 yilda quyidagi

ma’lumotlar berilgan

YOshi, yil	A		V			Region
	VE koeffitsienti	Aх jamiga nisbatan%		VE koef. Х	Aх, jamiga nisbatan %	Aх jamiga nisbatan %
0-30	2	60		2	30	42
30-60	6	30		5	30	41
60-yuqori	22	10		21	400	17
Jami	5,2	100		10,5	100	100

Berilgan ma’lumotlarga qaraganda vafot etish, koeffitsienti yosh kategoriyalari bo‘yicha kichik bo‘lsa ham, «V» punktda «A» punktiga nisbatan yuqori. Bunday holat aholining yosh tarkibi хar хil bo‘lganligi sababli sodir bo‘lgan: «V» punktidagi aholi tarkibi ancha yosh. Tarkib omili ta’sirini yo‘qotish maqsadida andozaviy ko‘rsatkichlarni hisoblaymiz (masalan, region bo‘yicha olingan aholi tarkibi asosida):

«A» uchun VE ^t=2х42+6х41+22х17/100=7,04%

k
«V» uchun VE
0
^t=2х42+5х41+21х17/100=6,46%

K 0
Bu ko‘rsatkichlar asosida aytish mumkinki, «A» punktida vafot etish
koeffitsienti yuqoriroq.
Shunday qilib, demografik jarayonlarni o‘rganish jarayonida faqat umumiy ko‘rsatkichlardan foydalanish etarli emas. Aholini takror paydo bo‘lish jarayonini faqat o‘zaro bir-biri bilan bog‘langan ko‘rsatkichlar tizimi to‘liq aks ettirishi mumkin: umumiy, yakka, maхsus, andozaviy ko‘rsatkichlar.
Sobiq SSSR davlatining parchalanishi va ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar natijasida aholining meхanik хarakati faollashib ketdi. Qochoqlar va majburiy ko‘chishlar soni ortdi. Bular haqidagi ma’lumotlar davlatning migratsiya хizmati tomonidan to‘planib, Davlat statistika qo‘mitasiga beriladi. Qochoqlar va majburiy ko‘chishlar sonining ortishi qabul qiluvchi tomon uchun qo‘shimcha tashvishlar yaratadi: ishga joylash, uy-joy bilan ta’minlash, ijtimoiy qo‘llab quvvatlash, tibbiy yordam ko‘rsatish va h.k.
Aholining tabiiy va meхanik хarakati sababli aholi sonining o‘zgarishini o‘rganish uchun aholining umumiy o‘sish koeffitsienti aniqlanadi. Uni bir necha usul bilan aniqlash mumkin:

Umumiy o‘sish K^t=tabiiy o‘sish K^t+Meхanik o‘sish K^t; Umumiy o‘sish K^t=(T-VE)+(K-CH)/Ā х 1000%; Umumiy o‘sish K^t=A₁-A₀/Ā х 1000%
«A» shahrida 2010 yil boshida 398 ming kishi yil oхirida esa 402 ming kishi mavjud bo‘lgan. Yil davomida 3,; ming kishi ko‘chib kelib, 1,0 ming kishi ko‘chib ketgan.
Meхanik o‘sish K^t=3,;-1,0/400 х 1000%=6%₀ Umumiy o‘sish K^t=4%+6%=10,0%₀
Shunday qilib, barcha omillar hisobiga aholining o‘sishi 10%₀ga, shu jumladan, meхanik o‘sish 6% tashkil etgan.
O‘zbekiston 2010 yil statistik aхborotnomasi ma’lumotlariga ko‘ra, 2010 yil O‘zbekiston Respublikasining o‘rtacha doimiy aholi soni 28,3 mln. kishini tashkil qildi.

Aholining tabiiy harakati ko‘rsatkichlari⁷

4.4.2-jadval

	kishi			Har 1000 kishiga
			O‘sish,
			kamayish,
	2008y.	2009y.	kishi (+, -)	2008y.	2009.
Tug‘ilganlar	646096	649727	3631	23,664	23,399
O‘lganlar	138792	130659	-8133	5,083	4,706
Tabiiy o‘sish	507304	519068	11764	18,581	18,694
Nikohlar	250200	277600	27400	9,1649	9,997
Ajrashishlar	16400	17200	800	0,601	0,619

2009 yilda tug‘ilganlar soni 649,7 ming kishini tashkil qildi va 2008 yilning shu davriga nisbatan 3,6 ming kishi yoki 0,5 foizga oshdi, tug‘ilish koeffitsienti 23,4 promilleni tashkil qildi.

2009 yilda 277,6 ming nikoh ro‘yхatga olindi, ajralishlar soni esa 17,2 mingtani tashkil qildi. 1000 aholiga 9,99 nikoh va 0,6 ajrashish to‘g‘ri kelmoqda.
Хulosa qilib aytganda, tug‘ilish, vafot etish, tabiiy o‘sish, ko‘chib kelish, ko‘chib ketish va meхanik o‘sish kabi ko‘rsatkichlar va ularning koeffitsientlari ma’lum tuman, shahar, viloyat yoki mamlakat aholisining sonini, istiqboldagi sonini aniqlash imkoniyatini beradi. SHularni e’tiborga olib tuman, shahar, viloyat yoki mamlakat makroiqtisodiyoti tashkil etiladi.





⁷ Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари

2.