Daş yuxular 1 Әkrәm Әylisli Daş yuxular

DAŞ YUXULAR 
66
oradaca od vurub diri-diri yandırırlar. Hәmin dәhşәtli gün 
evdәn bayıra çıxmağa ürәk elәmәyәn müsәlman arvadları 
sonralar xatırlayırdılar: "Bir hәftә arxlardan qırmızı qan 
axdı". "Әdif bәy qarğa kimi qara atın üstündә oturmuşdu, 
"Atәş" deyib bağırdı, atını qamçılaya-qamçılaya çapıb 
getdi. Elә o dәqiqә dә güllә yağış kimi yağdı. Elә bil göy 
guruldadı, havanı bomboz toz-duman bürüdü. Elә dәhşәtli 
hay-hәşir qalxdı ki, dünya yaranandan elә bir şey 
görülmәyib. Hәyәtlәrdә itlәr hürüşmәyә başladı, 
ağaclardan sığırçınlar çığırışıb uçdu. Perikmiş qarğalar, 
göyәrçinlәr bir göz qırpımında kәnddәn qeybә  çәkilib 
dağlara sığındı. Sanki cәhәnnәmin ağzı aralanmışdı. 
Günәş göy üzündәn yerә düşüb çilik-çilik olmuşdu. 
Saday Sadıqlı, indiyәcәn  Әylisdә baş verәn qәtliyam 
barәdә sakit, dәhşәtә  gәlmәdәn danışan adam 
görmәmişdi. Sadayın yaddaşı balaca vәtәnindә baş verәn 
qanlı tarixçәnin bir parçasıydı. 
Doktor Abasәliyevlә tanışlıqdan sonra artist, abadlığı, 
heyrәtamiz tәmizliyi, sahmanlı küçәlәri ilә "balaca Paris", 
yaxud "balaca İstanbul" adlanan Әylisin - bu yığcam 
coğrafi  әrazinin  әsil qiymәtini sözün tam mәnasında 
anladı. Yalnız bundan sonra Allaha bütün varlığı ilә inanan 
insanların ağılı  vә  zәhmәti sayәsindә yaranan zәngin 
mәdәniyyәtin,  әvәzsiz irsin mahiyyәtini dә anlamağa 
başladı. 
Doktor Abasәliyev, onun öz ifadәsi ilә desәk, sadәcә 
Әylisin "fanatı" deyil, eyni zamanda bu yerlәrin tarixçisi, 
pisxoloqu, yeri gәlsә lap filosofu idi. Saday Sadıqlı ilk dәfә 
doktor Abasәliyevdәn eşitmişdi ki, möhtәşәm rahib Mosop 
Maştos bax elә bu Әylisdә ermәni  әlifbası  tәrtib elәyib, 

---