Dasturiy ta’minotdir. Operatsion tizim

ташқи буйруқларни юклаш ва бажартириш (масалан, COM, EXE, BAT кенгайтмали файллар буйруқлари).

ОТ ресурсларни бошқариш алгоритмлари хоссаларига кўра қуйидагича таснифланади:

• 
  бир масалали (MS-DOS, MSX);
  
• 
  кўп масалали (Windows, Unix, OS/2).
  

Кўп фойдаланувчилик режимини қўллаб қувватлаш бўйича:

• 
  бир фойдаланувчилик (MS-DOS, Windows 3.x, OS/2 дастлабки версияси);
  

кўп фойдаланувчилик (Unix, Windows, OS/2)
ОТнинг фойдаланувчи учун амалий дастурларни бажарилишини таъминловчи дастурий муҳити операцион муҳит деб аталади.
ОТ қобиқлари – фойдаланувчи учун тизим функцияларидан унумли фойдаланиш интерфейси таъминлаб берувчи дастурлар ҳисобланади.
Linux сервер бошқаруви фанинг мақсади – талабаларда Linux операцион тизими серверини ўрнатиш, сервер орқали ресурсларни бошқариш ҳамда улардан фойдаланиш кўникмаларини ҳосил қилишдан иборат.

Ушбу мақсадга эришиш юзасидан қуйидаги вазифалар амалга оширилади:

• 
  1. Linux сервер бошқарувига кириш (ўрнатиш, созлаш).
  
• 
  2. Initial S xizmatlari.
  
• 
  3. OpenSSH.
  
• 
  4. BIND.
  
• 
  5. NFS client-server.
  
• 
  6. iSCSI.
  

Operatsion tizimlar

• 
  Windows (Ишлаб чиқарилган: 1985 й.,
  охирги версияси: Windows 10, 2020 й.
  
• 
  Linux (Ишлаб чиқарилган: 1991 й.,
  охирги версияси: 11.2, 1.02.2021 й.)
  
• 
  Mac OS (Ишлаб чиқарилган: 2001 й.,
  охирги версияси: 11.2, 1.02.2021 й.)
  

Linux (GNU/Linux) – бу UNIX типидаги операцион тизимларига кирувчи,алоҳида ядро асосида яратилган, GNU лойиҳаси доирасида ишлаб чиқилган кўплаб кутубхоналар, тизимли дастурларга эга бўлган операцион тизимдир.

• 
  Ядро – бу ихтиёрий ОТнинг аппарат таъминот билан боғлиқ ҳолда ишлашини таъминлайдиган дастурий таъминот ҳисобланади.
  
• 
  GNU лойиҳаси 1983 йилда АҚШдаги Массачусетс технология институти инженер-дастурчиси ҳамда GNU (эркин дастурий таъминотлар ишлаб чиқиш ғояси асосида) лойиҳа раҳбари Ричард Столлман томонидан асос солинган.
  
• 
  GNU/Linux ОТнинг бошқа ОТдан фарқи – унинг яққол «расмий» комплекти мавжуд эмас. GNU дастурлари Linux ядроси воситасида ишлайдиган кўплаб дистрибутивларни тақдим қилган. Энг кенг тарқалган ва фойдаланилаётган Linux дистрибутивлардан Debian, Ubuntu, Slackware, Red Hat, Mandriva, Fedora, SuSE, Gentoo ва бошқаларни келтириш мумкин.
  

Linux ОТ Хельсинки университети талабаси Линус Торвальдс томонидан MINIX лойиҳаси доирасида 1991 йилда ишлаб чиқилган.
Торвальдс Linux ядросини MINIX ОТ (1987) доирасида ишлаб чиқишни бошлади. Унга GNUнинг бир қатор иловаларини қўшади. GNU иловаларида MINIX ОТнинг ўрнини
GNU GPL лицензияси остида фойдаланишга қулай бўлган ёш ОТ – Linux эгаллайди. Дастурчилар гуруҳи Linux ОТни тўлиқ функционал ва эркин ОТ бўлиши учун GNU компоненталарини у билан интеграция қилишган.

• 
  Виртуал диск ҳосил қилиш учун Hyper-V ёки Virtual Box каби дастуриларидан фойдаланишингиз мумкин.
  
• 
  Агар сизнинг компьютерингизда Windows Server 2008 (ундан юқори) ёки Windows 8 (ундан юқори) ОТ ўрнатилган бўлсагина Hyper-V дастуридан фойдланишингиз мумкин бўлади.
  
• 
  Windows ОТда Hyper-V ёрдамида виртуал машинани яратиш, унда Интернетни, локаль тармоқни ва файллар алмашинишларни созлаш мумкин.
  

Kiritish-chiqarish qurilmalari taxminan ikki toifaga bo'lish mumkin:

• 
  blokli qurilmalar
  
• 
  belgili qurilmalari
  
• 
  Bloklash moslamalari - bu har birining o'z manziliga ega bo'lgan, belgilangan uzunlikdagi bloklarda ma'lumotlarni saqlaydigan qurilmalar.
  
• 
  Odatda blok o'lchamlari 512 dan 65,536 baytgacha. Barcha ma'lumotlarni uzatish bir yoki bir nechta butun ketma-ket bloklarning paketlarida amalga oshiriladi.
  
• 
  Belgili qurilmalar
  
• 
  Kompyuterning belgili qurilmasi hech qanday blok tuzilmasiga tegishli bo'lmagan belgilar oqimini ishlab chiqaradi yoki qabul qiladi.
  
• 
  Ular manzilli emas va joylashishni aniqlash operatsiyalari yo'q.
  
• 
  Disk moslamalariga o'xshamaydigan printerlar, tarmoq interfeyslari, sichqonchalar va boshqa ko'plab qurilmalarni belgilar qurilmasi deb hisoblash mumkin.
  

Kiritish-chiqarish dasturiy ta'minotini tashkil etishning asosiy g'oyasi uni bir necha darajalarga ajratishdir, quyi darajalar esa apparat xususiyatlarini yuqori qismlardan himoya qilishni ta'minlaydi va bu o'z navbatida foydalanuvchilar uchun qulay interfeysni ta'minlaydi.

• 
  Qurilmaning mustaqilligi asosiy printsipdir. Dastur turi qattiq diskdan ma'lumotlarni o'qishiga bog'liq bo'lmasligi kerak.
  

Kiritish-chiqarish dasturiy ta'minotining yana bir muhim masalasi - bu xatolar bilan ishlash.

• 
  Agar kontroller o'qish xatosini aniqlasa, uni tuzatishga urinishi kerak. Agar u muvaffaqiyatsiz bo'lsa, unda qurilma drayveri xatolarni tuzatish bilan shug'ullanishi kerak.
  
• 
  Ko'pgina xatolar, masalan, o'qish boshlarida yoki diskda chang zarralari borligidan kelib chiqqan xatolarni kiritish-chiqarish operatsiyalarini takroran bajarishda yo'qolishi mumkin va faqat pastki darajadagi xatolarni bartaraf eta olmasa, u xato haqida yuqori darajaga xabar beradi
  

Yana bir muhim masala - blokirovkalangan (sinxron) va blokirovkalanmagan (asinxron) o'tkazmalardan foydalanish.

• 
  Fizik kiritish-chiqarishda asinxron tarzda amalga oshiriladi - protsessor uzatishni boshlaydi va uzilish sodir bo'lguncha boshqa ishlarga o'tadi.
  
• 
  Agar kiritish-chiqarish operatsiyalari bloklangan bo'lsa, foydalanuvchi dasturlarini yozish ancha osonlashadi - READ buyrug'idan so'ng, dastur buferiga ma'lumotlar kirgunha qadar dastur avtomatik ravishda to'xtatiladi.
  
• 
  OS kiritish-chiqarish operatsiyalari asinxron ravishda bajaradi, lekin ularni sinxron usulda foydalanuvchi dasturlariga taqdim etadi
  

Muammoni hal qilish uchun kiritish-chiqarish dasturini to'rt qatlamga bo'lish maqsadga muvofiqdir:

• 
  Uzilishlarni boshqarish;
  
• 
  Qurilma drayverlari;
  
• 
  Operatsion tizimning qurilmadan mustaqil qatlami;
  

Maxsus dasturiy ta'minot qatlami
8-maruza

• 
  Таъриф. Оқим (thread, поток) – мантиқий объект бўлиб, процессорни ичида бажарилаётган жараён инструкциясига боғлиқ бўлмаган ҳолда ифодаланувчи кетма-кетликдир.
  
• 
  Операцион тизимларда оқимлар икки тушунча параллелизм ва бир муддатлилик учун керак бўлади.
  
•