Dasturiy ta’minotdir. Operatsion tizim

Yadro masalalar va resurslarni boshqarish, sinxronlashtirish va o’zaro bog’lanish bo’yicha asos funksiyalarni ta’minlaydi.
Komanda protsessori komandalarni qabul qilish va ularga ishlov berish, foydalanuvchi talabi bo’yicha mos xizmatlarni chaqirishni ta’minlaydi.
Kiritish-chiqarish tizimi tashqi qurilmalar bilan ma’lumotlarni kiritish-chiqarish masalasini ta’minlaydi.
Fayl tizimi fayl va kataloglar bilan ishlash uchun keng hizmat (servis) imkoniyatlarini beradi.
Operatsion tizim interfeysi bu –foydalanuvchi aloqa o’rnatadigan qulay qobiq
Kompyuterni tashkil etuvchi turli hil qurilmalarni boshqarish dasturi. Har bir qurilmaning o’z drayveri mavjud.

• 
  Buyruq interpretatori(tarjimon) dastur tilidan mashina kodlari tiliga
  

Operatsion tizimning maqsadi, tarkibi va funksiyalari

• 
  Maqsadi
  
• 
  1. Ko’rsatilayotgan hizmatlar sababli qulay interfeys [ilova, foydalanuvchi] kompyuter taqdim etish:
  
• 
  1.1 Dasturiy ta’minot ishlab chiqish vositalari
  
• 
  1.2 Dastur bajarilishini avtomatlashtirish
  
• 
  1.3 Kiritish-chiqarish qurilmalariga kirish uchun yagona interfeys
  
• 
  1.4 Fayllarga kirishni boshqarish
  
• 
  1.5 Umumiy EHM ga va uning resurslariga kirishni boshqarish
  
• 
  1.6 Xatolarni aniqlash va ularni qayta ishlash
  
• 
  1.7 Resurslardan foydalanishni hisobga olish
  
• 
  2. Kompyuter resurslaridan samarali foydalanishni tashkil etish
  
• 
  2.1 Resurslardan foydalanishni rejalashtirish
  
• 
  2.2 Resurslarga bo’lgan talabni qondirish
  
• 
  2.3 Jarayonlarni kuzatish va resurslardan foydalanishni nazorat qilish
  
• 
  2.4 Jarayonlar o’rtasida aynan bir resursni talab qiladigan ziddiyatlarni hal qilish
  
• 
  3. Hisoblash tizimining apparat va dasturiy ta’minotining ishlashini yengillashtirish.
  
• 
  3.1 Rezerv nusxalash, ma’lumotlarni arxivlash, tekshirish, tozalash, disk qurilmalarini birlashtirish va boshqalarni ta’minlaydigan yordamchi dasturlarning ko’pligi (utilitlar)
  

Operatsion tizimning tarkibiy qisimlari va funksiyalarining tarkibi

1. 
   Jarayonlarni boshqarish
   
2. 
   Xotirani boshqarish
   
3. 
   Fayllarni boshqarish
   
4. 
   Tashqi qurilmalarni boshqarish
   
5. 
   Ma’lumotlarni himoyalash
   
6. 
   Ma’muriyat (Администрирование)
   
7. 
   Amaliy dasturlash interfeysi
   
8. 
   Foydalanuvchi interfeysi
   

Operatsion tizimlarning sinflanishi

• 
  Bir foydalanuvchili va ko’p foydalanuvchili (bir vaqtning o’zida foydalanadigan foydalanuvchilar soni)
  
• 
  Bir vazifali va ko’p vazifali (operatsion tizim boshqaruvida bir vatning o’zida bajariladigan topshiriqlar soni)
  
• 
  Bir protsessorli va ko’p protsessorli (foydalanilayotgan dasturlar soni)
  
• 
  8-,16-, 32- yoki 64- razryadli (protsessorning razryadi)
  
• 
  Buyruqli (testoviy) va obyektga yo’naltirilgan (grafik) – foydalanuvchi interfeysi turiga ko’ra
  
• 
  Tarmoq va local (umumiy apparat va dasturiy resurslardan foydalanish)
  

Operatsion tizimlarning sinflanishi
Vazifasiga ko’ra:

• 
  Shaxsiy kompyuter uchun;
  
• 
  Katta EXMlar uchun;
  
• 
  mikrokompyuterlar uchun;
  
• 
  minikompyuterlar uchun;
  
• 
  meynfreymlar uchun;
  
• 
  Smart kartalar uchu
  

Tuzulishiga ko’ra:

• 
  Monolit;
  
• 
  Ko’p stahli;
  
• 
  klient-server;
  
• 
  mikroyadro
  

Monolit tizimlar
Bir birini chaqirishi mumkin bo’lgan protseduralardan iborat, stryktura mavjud emas. Misol sifatida UNIX ni ilk versiyasi.
Monolit operatsion tizimni oddiy strukturalashtirish:

• 
  Ilovadan tizim interfeysiga
  
• 
  OT moduli
  
• 
  Apparatura
  

Ko’p sathli tizimlar

• 
  Sathda xotirani boshqarish;
  
• 
  1-qatlam:
  
• 
  Operator-jarayon aloqasi;
  
• 
  2-qatlam:
  
• 
  Kiritish-chiqarishni boshqarish;
  
• 
  3-qatlam:
  
• 
  Foydalanuvchi dasturlari;
  
• 
  4-qatlam:
  
• 
  Operator;
  
• 
  0-sath, uzilish yoki taymer rad etganda, jarayonlarni biridan boshqasiga o’tkazish uchun protsessor vaqtini taqsimlashga doir
  
• 
  6-qatlam
  

Klient-server operatsion tizim strukturasi

• 
  ilova;
  
• 
  mikroyadro;
  
• 
  jarayonlar server;
  
• 
  server xotirasi;
  
• 
  fayl server;
  
• 
  print server;
  
• 
  tarmoq server;
  
• 
  apparat.
  

2- maruza
Resurslarni taqsimlash– resurslarni boshqarish va taqsimlash vazifasini bajaradi
Dasturlarni boshqarish – foydalanuvchi dasturlarini ishga tushirish va kiritish va chiqarish qurilmalarini boshqarish
yadrosi – asosiy dastur bo’lib, doimiy ishlab turadi.