Dasturlash fanidan

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI
VA KOMMUNIKATSIYALARINI 
RIVOJLANTIRISH
VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-
XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKЕNT AXBOROT 
TЕXNOLOGIYALARI
UNIVЕRSITЕTI QARSHI FILIALI
“ TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI ”
FAKULTЕTI
2 - BOSQICH TT-12-22(s) GURUH TALABASI
NURQULOV INNATILLONING
DASTURLASH FANIDAN
3
-Mustaqil ishi
Fan o’qituvchisi: SAMANDAROVA .SH.M
 

---

Mavzu-1:
Chiziqli jarayonlarni tashkil etish 
(Algoritm va dastur).
 
Tarmoqlanuvchi algoritm - deb ma’lum shartlarga 
muvofiq bajariladigan ko‘rsatmalardan tuzilgan 
algoritmga aytiladi.
Takrorlanuvchi algoritm - deb biron bir shart 
tekshirilishi yoki biron parametrning har xil 
qiymatlari asosida algoritmda takrorlanish yuz 
beradigan jarayonlarga aytiladi.
Algoritmlarni turli usullarda tasvirlash mumkin. 
Masalan: so‘z bilan ifodalash; formulalarda berish; 
blok-sxemalarda tasvirlash; dastur shaklida ifodalash 
va boshqalar.
Algoritmlarni blok-sxema ko‘rinishda tasvirlash 
qulay va tushunarli bo‘lgani uchun ko‘p ishlatiladi. 
Bunda algoritmdagi har bir ko‘rsatma o‘z shakliga 
ega. Masalan: parallelogramm ko‘rinishdagi belgi 
ma’lumotlarni kiritish va chiqarish; to‘g‘ri 
to‘rtburchak belgisi hisoblash jarayonini; romb 
belgisi shartlarning tekshirilishini bildiradi.
Hayotimizda algoritmlarni turli sohalarda ba’zan 
bilgan holda ba’zan esa bilmagan holda ishlatamiz. 
Algoritmlar faqat matematik xarakterga ega 
bo‘lmasdan ularni oddiy hayotiy turmushimizda ham 
ko‘p qo‘llaymiz. Masalan, ovqat tayyorlash, choy 
damlash, biror berilgan ishni bajarish va boshqa. Bu 

---

ishlarni bajarishda ma’lum bo‘lgan aniq 
ko‘rsatmalarni ketma ket bajaramiz. Agar bu 
ko‘rsatmalar aniq bir ketma ketlik tartibida 
bajarilmasa kerakli natijani olaolmaymiz. Misol 
tariqasida matematik xarakterga ega bo‘lmagan 
butelbrod tayyorlash algoritmini ko‘rib chiqaylik. 
Bunda boshlang‘ich berilganlar: non, kolbasa va 
pishloq. Natija: butelbrod. Butelbrod tayyorlash 
algoritmi:
1. non bo‘lagini kesib olish;
2. kolbasa va pishloq bo‘lagini kesib olish;
3. kolbasa va pishloq bo‘lagini non bo‘lagi orasiga 
qo‘yish.
Agar bu jarayonning ketma ketlik o‘rinlari almashsa 
yoki biror bir bosqich amalga oshirilmasa natija 
bo‘lmaydi.
Algoritmik tillar
Masalani echish algoritmi ishlab chiqilgandan so‘ng 
dastur tuziladi. Dastur - bu berilgan algoritmga 
asoslangan biror bir algoritmik tilda yozilgan 
ko‘rsatmalar, ya’ni buyruqlar yoki operatorlar 
to‘plamidir. Dasturlash - esa bu dastur tuzish 
jarayoni bo‘lib, u quyidagi bosqichlardan iboratdir:

---

1.dasturga bo‘lgan talablar;
2.qo‘yilgan masala algoritmini tanlash yoki ishlab 
chiqish;
3.dastur kodlarini (matnlari, buyruqlarni) yozish;
4.dasturni to‘g‘rilash va test o‘tkazish.
Hozirgi kunda juda ko‘plab algoritmik tillar mavjud. 
Ularga dasturlash tillari deb ataymiz. Algoritmik til - 
algoritmlarni bir xil va aniq yozish uchun 
ishlatiladigan belgilashlar va qoidalar tizimidir. 
Algoritmik til oddiy tilga yaqin bo‘lib u matematik 
belgilarni o‘z ichiga oladi. Tuzilgan algoritmlarni 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri mashinaga berib bo‘lmaydi, shu 
sababli yozilgan algoritmni biror bir algoritmik tilga 
o‘tkazish zarur. Har qanday algoritmik til o‘z 
qo‘llanilish sohasiga ega. Masalan, muxandislik 
hisob ishlarini bajarishda Paskal, Beysik va Fortran. 
Iqtisod masalalarini echishda Paskal va Kobol. 
Mantiqiy dasturlash uchun Prolog va boshqalar. 
O‘quv jarayonlari uchun Beysik, Paskal va 
boshqalar.
Paskal, Fortran va Kobol tillari universal tillardan 
hisoblanadi. Assembler tili mashina tiliga ancha 
yaqin til bo‘lib o‘rta darajadagi tildir. Algoritmik til 

---

inson tillariga qancha yaqin bo‘lsa, u tilga yuqori 
darajali til deyiladi. Mashina tili esa eng pastki 
darajali tildir.