Davlat buyurtmaxonalariga qo’yiladigan talablar va ularning ishlash faoliyati

DAVLAT BUYURTMAXONALARIGA QO’YILADIGAN TALABLAR VA ULARNING ISHLASH FAOLIYATI
Reja:

1. 
   Davlat buyurtmaxonalari to’g’risida umumiy ma’lumotlar.
   
2. 
   Davlat buyurtmaxonalari tashkil etish va ishlash rejimi.
   
3. 
   O’zbekiston davlat buyurtmaxonalari.
   

Tayanch so’zlar: buyurtmaxona, pitomnik, geologik, takror ko’paytirish, ish rejimi.
Ayrim tabiiy ob’ektlar va majmualarni saqlab qolish, takror ko‘paytirish va tiklash uchun mo‘ljallangan muhofaza etiladigan tabiiy hududlar buyurtma qo‘riqxonalar hisoblanadi.
Buyurtma qo‘riqxonalar quyidagi turlarga bo‘linadi:
O‘simliklar va hayvonlarning qimmatli, noyob va yo‘qolib ketish xavfi ostida turgan turlarini, tirik organizmlarning ko‘chib o‘tish yo‘llarini saqlab qolish, takror ko‘paytirish va tiklash uchun mo‘ljallangan biologik (botanik, zoologik) buyurtma qo‘riqxonalar;
ayrim qazilma ob’ektlar va ularning majmualarini saqlab qolish uchun mo‘ljallangan paleontologik buyurtma qo‘riqxonalar;
qimmatli suv ob’ektlarini saqlab qolish uchun mo‘ljallangan gidrologik (botqoq, ko‘l, daryo) buyurtma qo‘riqxonalar;
nodir geologik va mineralogik hosilalarni saqlab qolish uchun mo‘ljallangan geologik va mineralogik buyurtma qo‘riqxonalar.
Buyurtma qo‘riqxonalar umumdavlat yoki mahalliy ahamiyatga molik bo‘lishi mumkin.
Buyurtma qo‘riqxonalarni tashkil etish
Umumdavlat ahamiyatiga molik buyurtma qo‘riqxonalar maxsus vakolatli davlat organining taqdimnomasi, shuningdek yuridik yoki jismoniy shaxslarning iltimosnomasiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan tashkil etiladi.
Mahalliy ahamiyatga molik buyurtma qo‘riqxonalar maxsus vakolatli davlat organining taqdimnomasi, shuningdek yuridik yoki jismoniy shaxslarning iltimosnomasiga binoan mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari bilan tashkil etiladi.
Buyurtma qo‘riqxonalar faoliyat muddatlari ko‘rsatilmagan holda (muddatsiz) yoki kamida o‘n yil muddatga tashkil etiladi.
Buyurtma qo‘riqxonalar davlatga qarashli yoki xususiy bo‘lishi, yuridik shaxs tashkil etgan holda yoki yuridik shaxs tashkil etmagan holda bo‘lishi mumkin.
Xususiy buyurtma qo‘riqxonalarni va yuridik shaxs tashkil etgan holdagi davlat buyurtma qo‘riqxonalarini tashkil etish uchun yer uchastkalari va ayrim tabiiy ob’ektlar belgilangan tartibda beriladi.
Buyurtma qo‘riqxonalarning rejimi
Buyurtma qo‘riqxonalarning hududida, majmua (landshaft) buyurtma qo‘riqxonalarini istisno etganda, ayrim tabiiy ob’ektlar va majmualarga zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan har qanday faoliyat doimiy ravishda yoki vaqtincha cheklanadi yoki tugatiladi.
Yuridik shaxs tashkil etmagan holdagi davlat buyurtma qo‘riqxonalari joylashgan hududlar yer egalarining, yerdan foydalanuvchilarning, shuningdek yer uchastkalari ijarachilari va mulkdorlarining xo‘jalik maqsadidagi foydalanishidan olib qo‘yilmaydi. Mazkur buyurtma qo‘riqxonalar qaysi yuridik va jismoniy shaxslarning er uchastkalarida va (yoki) akvatoriya uchastkalarida tashkil etilgan bo‘lsa, shu yuridik va jismoniy shaxslar buyurtma qo‘riqxonalarning belgilangan rejimiga rioya etishlari shart.
Har bir buyurtma qo‘riqxona rejimining xususiyatlari, mazkur buyurtma qo‘riqxona qaysi davlat organlari, yuridik va jismoniy shaxslar tasarrufida bo‘lsa, shu davlat organlari, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan tasdiqlanadigan nizomda belgilanadi.
Tabiiy pitomniklar
O‘simliklar va hayvonlarning ayrim turlariga zarur sharoit yaratish yo‘li bilan ularni saqlab qolish, takror ko‘paytirish va tiklash uchun mo‘ljallangan, muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tabiiy pitomniklar hisoblanadi.
Tabiiy pitomniklar yuridik yoki jismoniy shaxslarning iltimosnomasiga binoan mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari bilan tashkil etiladi.
Tabiiy pitomniklar davlatga qarashli yoki xususiy, yuridik shaxs tashkil etgan holda yoki yuridik shaxs tashkil etmagan holda bo‘lishi mumkin.
Xususiy tabiiy pitomniklarni va yuridik shaxs tashkil etgan holdagi davlat tabiiy pitomniklarini tashkil qilish uchun er uchastkalari va ayrim tabiiy ob’ektlar belgilangan tartibda beriladi.
Tabiiy pitomnik qaysi o‘simliklar va hayvonlar uchun mo‘ljallangan bo‘lsa, shu pitomnikning hududida shu o‘simliklar va hayvonlarning saqlab qolinishi, takror ko‘paytirilishi va tiklanishiga xavf soladigan har qanday faoliyat taqiqlanadi.

O’zbekiston davlat buyurtmaxonalari
1	Muborak Davlat buyurtmaxonasi. Beshinchi toifa. Davlat milliy bog‘i.	05.12.1997 g.	Qashqadaryo viloyati.	O‘zbekiston Resublikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi	264469ga
2	“Sudoche” Davlat buyurtmaxonasi. Beshinchi toifa. Davlat milliy bog‘i.	21.11.1991 g.	Qoraqalpog‘i ston Respublikasi	O‘zbekiston Resublikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi	50000ga.
3	“Saygachiy” Davlat buyurtmaxonasi. Beshinchi toifa. Davlat milliy bog‘i.	21.11.1991 g.	Qoraqalpog‘i ston Respublikasi	O‘zbekiston Resublikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi	1000000g a.
4	“Arnasoy” Davlat buyurtmaxonasi. Beshinchi toifa. Davlat milliy bog‘i.	09.09.1983 g.	Jizzax viloyati.	O‘zbekiston Resublikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi	63300ga.
5	“Dengizko‘l” Davlat buyurtmaxonasi. Beshinchi toifa. Davlat milliy bog‘i.	1973g.	Buxoro viloyati.	O‘zbekiston Resublikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi	50000ga.
6	“Korakir” Davlat buyurtmaxonasi. Beshinchi toifa. Davlat milliy bog‘i.	25.01.1992 g.	Buxoro viloyati.	O‘zbekiston Resublikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi	30000ga.
7	“Qumsulton” Davlat buyurtmaxonasi. Beshinchi toifa. Davlat milliy bog‘i.	25.10.2010 g.	Buxoro viloyati.	O‘zbekiston Resublikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi	4900ga
8	“Xadicha” Davlat buyurtmaxonasi. Beshinchi toifa. Davlat milliy bog‘i.	25.10.2010 g.	Buxoro viloyati.	O‘zbekiston Resublikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi	11300ga.
9	“Karnabchul” Davlat buyurtmaxonasi. Beshinchi toifa. Davlat milliy bog‘i.	09.07.1998 g.	Navoiy viloyati.	O‘zbekiston Resublikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi	25000ga.
10	“Oktau” Davlat buyurtmaxonasi. Beshinchi toifa. Davlat milliy bog‘i.	21.04.1997 g.	Navoiy viloyati.	O‘zbekiston Resublikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi	15420ga.

Nazorat savollar:

1. 
   Davlat buyurtmaxonalari haqida tushuncha bering.
   
2. 
   Davlat buyurtmaxonalari tashkil etish va ishlash rejimi qanday?
   
3. 
   O’zbekiston davlat buyurtmaxonalari nomi.
   

Adabiyotlar ro’yxati:

1. 
   Кашкаров Д.Н. - Основы экологии животных. М.: Медицина, 1938.
   
2. 
   Кашкаров Ю.Д., Аюпов А.Н. - Умурткали хайвонлар экологияси (укув кулл). Тошкент: УзМУ, 2005.
   
3. 
   Baratov P. - Tabiatni muhofaza qilish. Toshkent: O’qituvchi, 1991.
   
4. 
   Tursunov X.T., Raximova T.U. - Ekologiya. Toshkent: Chinor, 2006.
   
5. 
   Ergashev A.E. - Umumiy ekologiya. Toshkent: O’qituvchi, 2003.
   
6. 
   Rahimova T.T. - O’simliklar ekologiyasi va fitosenologiya. Toshkent, 2009/
   
7. 
   Рахимова Т.У. - Аутэкология (конспект лек.) ТашГУ, 1991.
   
8. 
   Рахимова Т.У. - Общая экология (конспект лек.) Ташкент: УзНУУ, 2000.
   
9. 
   Степановский А.С. - Общая экология. М.: Юнити. 2001.
   
10. 
    Калганова Т.Н. Практикум по микробиологии и биотехнологии: лабораторные работы. Южно-Сахалинск: СахГу, 2011.