Davlat maqsadli fondlari moliyaviy resurslaridan samarali foydalanish yo’llari

 
yoki yalpi ichki mahsulotning 5,6 
foizini
 
tashkil etib, 2020-yil oxirida tasdiqlangan ko‘rsatkichga nisbatan 0,2 foiz 
bandga oshgan (aniqlashtirilgan ko‘rsatkichga nisbatan 0,9 foiz bandga past). 
Bunda konsolidatsiyalashgan byudjet xarajatlari 245,2 trln. so‘mni va 
daromadlari 204,5 trln. so‘mni tashkil etib, tasdiqlangan prognozlarga nisbatan mos 
ravishda qo‘shimcha 28,9 trln. so‘m va 25,7 trln. so‘mga bajarildi. 
2
O‘zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksi, 47-modda. 
3
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining “Fuqarolar uchun byudjet” nomli axborot nashrlari asosida muallif 
tomonidan tuzildi. 
4
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi. Fiskal strategiya-2023-2025 ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi. 
Manba: openbudget.uz. 
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.848
May 2023 / Volume 4 Issue 5
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
1456

---

2021-yildan boshlab tashqi qarz hisobidan davlat dasturlariga ajratiladigan 
xarajatlar xalqaro tajribadan kelib chiqib O‘zbekiston Respublikasi konsolidatsiya-
lashgan byudjeti tarkibida aks ettirildi. 
“2022-yil uchun O‘zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti to‘g‘risida”gi 
qonun bilan 2022-yilda konsolidatsiyalashgan byudjet taqchilligining cheklangan 
miqdori yalpi ichki mahsulotning 3 foizi miqdorida belgilangan. Lekin tashqi ijtimoiy-
iqtisodiy va siyosiy vaziyat va uning respublika iqtisodiyotiga salbiy ta’siridan kelib 
chiqib, shuningdek 2022-yilning o‘tgan davrida O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining qarorlarida ko‘zda tutilgan tadbirlarni amalga oshirish lozimligi tufayli 
2022-yilgi tasdiqlangan prognozlar, shu jumaladan byudjet ko‘rsatkichlari qayta ko‘rib 
chiqildi. 
Yalpi ichki mahsulotning yil boshidagi prognoz qilingan o‘sish ko‘rsatkichi 6,0 
foizdan 4,0-5,0 foizgacha pasayishi baholanmoqda hamda ushbu holat tufayli davlat 
byudjeti daromadlari qayta hisob-kitob qilindi.
Shuningdek, jahon bozorida oziq-ovqat va yonilg‘i mahsulotlari narxlarida 
kuzatilayotgan tebranishlar natijasida O‘zbekistonda 2022-yilda inflyatsiya darajasi 12 
foiz atrofida bo‘lishi kutilmoqda. O‘zbekistonning asosiy eksport tovarlari 
hisoblanadigan oltin, mis va tabiiy gaz narxlarining dunyo bozorida oshishi natijasida 
byudjet daromadlari prognozining 11,8 foizga ortig‘i bilan bajarilishi kutilmoqda. 
Shuning bilan birga, global iqtisodiy noaniqliklar oqibatida O‘zbekistonning tashqi 
savdo operatsiyalaridagi uzilishlar, asosiy iste’mol tovarlarining narxlari oshishi bilan 
mamlakat ichida yuzaga kelayotgan ijtimoiy muammolarni bartaraf etish hamda aholi 
to‘lov qobiliyati barqarorligini ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidenti tomonidan bir qator farmon va qarorlar qabul qilindi. Buning natijasida 
2022-yil oxirigacha davlat byudjeti xarajatlari 12 foizga oshishi kuzatildi. 
Ko‘rsatib o‘tilgan tashqi siyosiy va iqtisodiy vaziyat ta’sirini yumshatish uchun 
hukumat tomonidan ko‘rilgan choralar natijasida konsolidatsiyalashgan byudjet 
taqchilligining 2022-yil uchun tasdiqlangan yalpi ichki mahsulotga nisbatan 3 foiz 
miqdori qayta ko‘rib chiqilib, qo‘shimcha 1 foiz bandga oshishi, ya’ni O‘zbekiston 
Respublikasi konsolidatsiyalashgan byudjeti taqchilligi 2022-yilda yalpi ichki 
mahsulotga nisbatan 4,0 foiz miqdorida bo‘lishi kutilmoqda. 
O‘zbekiston Respublikasining 2022-yilgi kutilayotgan konsolidatsiyalashgan 
byudjeti taqchilligi - umumiy fiskal taqchillik yalpi ichki mahsulotning 4,0 foizi 
atrofida bo‘lishi baholanmoqda. Jahon iqtisodiyotidagi salbiy o‘zgarishlar, shu 
jumladan Rossiya davlatiga nisbatan kundan-kunga kuchayib borayotgan sanksiyalar 
oqibatlarining, jahon bozoridagi neft, gaz, mineral o‘g‘itlar hamda oziq-ovqat narxlari 
inflyatsiyasining, ya’ni bug‘doy, shakar, o‘simlik yog‘i kabi muhim xomashyo 
tovarlari narxlari oshishining ichki bozordagi narxlarga ta’siri davlat byudjetiga yangi 
vazifalarni qo‘ymoqda. 
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.848
May 2023 / Volume 4 Issue 5
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
1457

---

2-jadval 
Konsolidatsiyalashgan byudjetning taqchillik holati tahlili
5
Ko‘rsatkichlar 
2020-yil 
2021-yil 
2022-yil 
2023-yil 
(prognoz) 
trln. 
so‘m 
YaIM ga 
nisb.% 
trln. 
so‘m 
YaIM ga 
nisb.% 
trln. 
so‘m 
YaIM ga 
nisb.% 
trln. 
so‘m 
YaIM ga 
nisb.% 
Konsolidatsiyalashgan 
byudjet taqchilligi 
-26,1 
4,5 
-40,8 
5,6 
-34,5 
4,0 
-32,5 
3,0 
Davlat byudjeti va 
DMJlar taqchilligi
-13,4 
2,3 
-19,2 
2,7 
-27,5 
3,1 
-24,7 
2,0 
Tiklanish va taraqqiyot 
jamg‘armasi taqchilligi 
-3,8 
0,7 
-14,0 
1,9 
-0,1 
0,1 
- 
- 
Tashqi qarz hisobidan 
davlat dasturlariga 
xarajatlar 
-8,9 
1,5 
-7,6 
1,0 
-6,9 
0,8 
-7,8 
1,0 
2020-yilda davlat maqsadli jamg‘armalarining tarkibida Inqirozga qarshi kurash 
jamg‘armasining mablag‘lari mavjud bo‘lgani hamda uning shakllanishi uchun byudjet 
parametrlarida daromadlar ko‘zda tutilmaganligi bois ushbu yilda taqchillik darajasi 
birmuncha yuqori bo‘lgan. 
2021-yilda konsolidatsiyalashgan byudjet taqchilligi pandemiyadan keyingi 
davrda iqtisodiy faollikning pasayishi, tadbirkorlik subyektlarini qo‘llab-quvvatlash 
maqsadida soliq imtiyozlarining taqdim etilishi sababli davlat byudjeti yo‘qotishlari, 
ijtimoiy-iqtisodiy davlat dasturlariga qo‘shimcha mablag‘lar ajratish hamda 
iqtisodiyotning ko‘plab sohalarida tuzilmaviy o‘zgarishlar sababli xarajatlarning 
oshishi hisobiga kelib chiqqan. 
Bundan tashqari, yillar davomida yig‘ilib kelgan investitsion yetishmovchiliklar 
sababli ayrim infratuzilma loyihalari hamda iqtisodiyotning deyarli barcha tarmoqlari 
oxirgi yillarda faol moliyalashtirildi. Bu loyihalarni davlat byudjetining joriy 
daromadlari hisobidan ta’minlash imkoni bo‘lmaganligi sababli taqchillikni oshirish 
hisobiga amalga oshirildi. 
2022-yilgi konsolidatsiyalashgan byudjetning taqchilligi tasdiqlangan parametrga 
nisbatan oshishi asosan tashqi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatdan kelib chiqib, aholi turmush 
darajasini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar ko‘lamini kengaytirish, fuqarolarni 
ijtimoiy himoya qilish va ehtiyojmand oilalarni moddiy qo‘llab-quvvatlashni yanada 
kuchaytirish, ularning daromadlarini izchil oshirish tadbirlarini, 2022 - 2026-yillarga 
mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasini “Inson qadrini 
ulug‘lash va faol mahalla yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturida, xotin-
qizlarning mamlakat iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy hayotining barcha jabhalarida 
faolligini oshirish bo‘yicha Milliy dasturda belgilangan tadbirlarni, mahallalarda 
5
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining “Fuqarolar uchun byudjet” axborot nashrlari, Fiskal strategiya-2023-
2025 ma’lumotlari hamda O‘zbekiston Respublikasining 2022-yil 30-dekabrdagi O‘RQ-813-son Qonunining “2023-yil 
uchun O‘zbekiston Respublikasi Konsolidatsiyalashgan byudjetining jamlanma parametrlari hamda 2024-2025 yillarga 
byudjet mo‘ljallari” deb nomlangan 1-ilovasi asosida muallif tomonidan tuzildi. Manba: openbudget.uz. 
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.848
May 2023 / Volume 4 Issue 5
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
1458

---

yoshlar bilan ishlash tizimini takomillashtirish chora-tadbirlarini moliyalashtirish 
uchun qo‘shimcha mablag‘lar ajratilishi bilan izohlanadi. 
Shu bilan birga, oziq-ovqat narxlarining inflyatsiyasi, bug‘doy bozorining to‘la-
to‘kis liberalizatsiya qilinishi tufayli 2022-yil 1-iyundan mahalliy un va qolipli non 
narxining erkinlashtirilishi, shuningdek 1-iyuldan tabaqalashtirilgan elektr energiyasi 
va tabiiy gaz tariflarining o‘rnatilishi byudjet tashkilotlarining ushbu tovar va xizmatlar 
uchun xarajatlari oshishiga olib keldi. 
Ma’lumki, davlatning markazlashgan pul fondi bo‘lmish davlat byudjetiga turli 
manbalardan va turli vositalar (soliqlar, yig‘imlar, bojlar, majburiy to‘lovlar) orqali 
mablag‘ to‘planadi, o‘z navbatida, bu mablag‘lar turli maqsadlarda va yo‘nalishlarda 
sarflanadi (masalan, ta’lim, sog‘liqni saqlash, madaniyat, iqtisodiyot, davlat 
boshqaruvi va sh.k.). Bunda aniq bir daromad turi ma’lum bir xarajat turini qoplash 
uchun biriktirilmaydi. Shu jihatdan davlat byudjeti universal pul fondi hisoblanadi. 
Lekin amaldagi byudjet qonunchiligi mablag‘larning aniq yo‘nalishlar, xarajat 
guruhlari va moddalari bo‘yicha sarf etilishini talab etadi. Bunday sharoitda alohida 
ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlarni aniq manbalar hisobidan mablag‘ bilan barqaror 
ta’minlab borish zarurati tug‘iladi, chunki iqtisodiyotdagi keskinlik, nobarqarorlik va 
ularning natijasi o‘laroq, byudjetdagi yetishmovchiliklar davrida aynan ushbu 
maqsadlar uchun mo‘ljallangan xarajatlarni kamaytirish xavfi yuzaga keladi. Shuning 
uchun ham jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning eng muhim yo‘nalishlarini 
aniqlab olish va mablag‘larning maqsadli ishlatilishini ta’minlash muhim ahamiyat 
kasb etadi. 
Ushbu holatlar bir qator umumdavlat vazifalarini moliyalashtirish uchun tegishli 
byudjetdan tashqari maqsadli jamg‘armalarni tashkil etish uchun jiddiy asos bo‘lib 
xizmat qildi. 
O‘zbekiston Respublikasining konsolidatsiyalashgan byudjeti tarkibiga kiruvchi 
davlat maqsadli fondlari, davlat byudjeti kabi, O‘zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasi, O‘zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksi, O‘zbekiston Respublikasi 
Oliy Majlisining har moliyaviy yil uchun qabul qilinadigan “O‘zbekiston 
Respublikasining davlat byudjeti to‘g‘risida”gi Qonuni va boshqa qonun hujjatlari 
asosida tuziladi va amal qiladi. 
Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, DMJlar soni ortib bormoqda, shunga 
mos ravishda ular uchun davlat byudjetidan maqsadli transfertlarning ham miqdor 
jihatdan ortib borayotganligini ko‘rishimiz mumkin. Byudjetdan ajratilayotgan 
transfertlar 2020-yilda DMJlar jami xarajatlarining 30,1 foizini, 2021-yilda 30,7 foizini 
tashkil qilgan bo‘lsa, 2022-yilning prognoz ma’lumotlaridan ko‘rish mumkinki, 
transfertlar DMJlar xarajatlarining eng yuqori ko‘rsatkich bo‘lgan 43,4 foizini, 2023-
yil prognozlari bo‘yicha esa 42,5 foizini tashkil qilmoqda. Bu holat DMJlar davlat 
byudjetiga ayniqsa bog‘liq ekanligini, ular xarajatlarining qariyb 1/3 qismi byudjet 
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.848
May 2023 / Volume 4 Issue 5
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
1459

---

mablag‘lari hisobidan maqsadli transfert shaklida qoplanayotganligini, bu borada 
DMJlarining barqarorligi masalasi jiddiy tadqiq qilinishi lozimligini anglatadi. 
Konsolidatsiyalashgan byudjeti tarkibiga kiruvchi davlat maqsadli fondlarining 
tahlil qilinayotgan yillardagi ijrosi holati quyidagi ko‘rsatkichlar bilan tavsiflanadi (3-
jadval): 
3-jadval 
O‘zbekiston Respublikasining konsolidatsiyalashgan byudjeti tarkibidagi davlat 
maqsadli jamg‘armalarining daromad va xarajatlari ijrosi tahlili
6