•davr nashriyoti* t o s h k e n t

qishloq xo‘jaligi vertolyotlari 
yordamga keldi: ularning parrakla- 
ri yordamida hosil qilinadigan oqim buralib, ximikat tomchilarini ilib 
oladi. Shunday spiralsimon buralgan holda ximikatlar barglarning 
ustiga va ostiga tushadi va o'simlik bitini yo'q qilib yuboradi.
ШШЯШШ
«Bell-47» qishloq xo'ja ligi vertolyoti

---

E kra n o ly o tla r va e k ra n o p la n ia r
1970-yillarning o'rtalarida Amerikaning razvedkachi yo'ldoshlari 
Kaspiy dengizi ustida g'alati obyektni suratga olishdi: kema bo'lib 
kema emas, sam olyot bo'lib sam olyot emas. Bu g'aroyibotning 
o'lcham lari katta kema singari edi - uning uzunligi 100 m ga yetar- 
di. Biroq apparat sakkizta reaktiv dvigatel bilan jihozlangan va juda 
keng qanotlarga ega edi. U 
ekran e ffe k ti 
deb ataladigan usuldan 
foydalanib dengiz uzra pastlab uchar edi: u harakatlanganda suv 
bilan uning qanotlari o'rtasida keragidan ortiq bosim, o'ziga xos 
havo yostig'i hosil bo'lib, bu bosim apparatni havoda ushlab turadi. 
Am erikaliklar shu zahotiyoq uni «Kaspiy monstri» deb atashdi, rus-
lar esa unga oddiyroq nom be- 
rishdi: «Kema-maket» yoki KM.
KM ekranolyotlar turiga te- 
gishli bo'lib, u R. Y. Alekseyev- 
ning konstruktorlik byurosida 
ishlab chiqilgan edi. KM sinov 
paytida avariyaga uchragan va 
chilparchin bo'lgan bo'lsada, 
uni sinovdan o'tkazish ulkan 
o'lcham larga ega va kema sin­
gari katta yuk ko'tarish qobili- 
yatiga ega, nisbatan tekis sath 
(ekran) ustida soatiga bir necha 
yuz kilom etr tezlik bilan ucha 
oladigan apparat yasash tex- 
nik jihatdan mumkin ekanligini 
isbotladi. 
Ekranolyot 
dengiz 
mashinasi sifatida loyihalash- 
tirilgan bo'lsada, u o'z dviga-
Yengil «Ivolga» ekranoplani(orqadan,
tellarini 
maksimal 
quvvatga
yondan va yuqoridan ko'rinishi)
chiqarganida katta balandlikka

---

ko'tarila olishi va samolyot 
singari parvoz qilishi, yo'lida 
uchragan sayozliklar, qum loq- 
liklar va boshqa to'siqlardan 
uchib o ‘tib ketishi mumkin.
«Orlyonok» 
ekranolyotlar 
seriyasi harbiy texnika va 
qo'shinlarni tashish, desant 
va 
qutqaruv 
operatsiyala- 
rida qatnashish uchun m o'l­
jallangan edi. «Orlyonok» uch- 
ta dvigatelga ega bo'lib, ik­
kita reaktiv dvigateli korpus- 
«Lun» sovet ekranolyoti
ning tum shuq qism ida joy­
lashtirilgan va ko'tarilishdan oldin tezlikni oshirib olish uchun 
mo'ljallangan, shu sababli ko'taruvchi dvigatellar deb ataladi, 
uchinchi dvigateli esa turboparrakli bo'lib, parvoz paytida tortuv- 
chi kuchni yuzaga keltiradi. Kemalarga qarshi raketalar bilan qurol­
langan «Lun» ekranolyoti esa tezligi va ko'zga tashlanmasligi tufayli 
dahshatga soluvchi dengiz quroliga aylanishi mumkin. 
Ekranoplan
ham parvozda ekran effektidan foydalansada, yuqoriga ko'tarila 
olmaydi: uning dvigatellari katta quvvatga ega emas. Ekranoplan­
iar - unchalik katta bo'lmagan apparat bo'lib, daryolarda, yo'lovchi 
tashuvlarida va spo rt sohasida patrullik qilishga mo'ljallangan.
«Mriya» - «Orlyonok» qutqarish tizimining ajoyib
loyihasi mavjud edi, unga ko'ra ekranolyot
dunyodagi eng yuirik yuk tashuvchi samolyot An-225 ning
orqasidan uchib chiqishi va okeanda halokatga uchragan turli
kemalarni qidirishi lozim edi.

---