Демо Сонэ Плайбажк

1.5.

 

Saka (Skif) Türkl

əri 

 

 

“Tufan”dan sonra Az

ərbaycan  ərazisində  Munna (Manna) ilə  yanaşı 

Kimmer-

İskit-Sak  padşahlığı  da  yaranmışdı.  Bəzi tədqiqatçılara  görə 

Kimmerl

ər eradan əvvəl VIII əsrdə Azərbaycan və Ön Asiyada yaşayan yerli 

(avtoxton)  Türk  etnosudur.  Onların  fikrincə, Kimmerlərin  Türk  olmasını 

q

ədim Assur mənbələrində  göstərilən  Tuşbay,  Tuqdamay,  Sandakşatru, 

Sandakur v

ə  s.  kimi  Kimmer  hökmdarlarının  adları  da  sübut edir. Tarixi 

qaynaqlar göst

ərir ki, Kimmerlər eradan əvvəl 715-ci ildə Araz çayını keçərək 

Urartu  ordularını  məğlub  etmiş,  Urartu  ərazilərinin böyük bir qismini zəbt 

ed

ərək Anadolu ərazisində  məskunlaşmışlar.  Assur  mənbələri Kimmerləri 

“Qamira” dey

ə adlandırmış, onlardan Munna (Manna) sakinləri, Homer isə “at 

südü sağanlar” kimi bəhs etmişlər. Assur mənbələrində həmçinin Kimmerlərin 

xaqanı  Tuqdamma  Qutium  və  Saka ölkəsinin və  Sakların  hökmdarı  kimi 

t

əqdim edilmişdi. Qədim Alban tarixçisi Musa Kağankatlının yazdığına görə 

Kimmerl

ər Həzrəti  Nuhun  oğlu  Yafəsin  oğullarından  biri  olan  Qamərin 

n

əslindəndirlər. Müəllif Qaməri  Albaniyanın  Yafəsdən  sonrakı  ikinci  böyük 

Xaqanı  hesab edir. (Seçmələr bizimdir-A.M. Bax: Kalankaytuklu M., Alban 

tarixi, Bakı 1993, səh. 14-15). 

Q

ədim  Midiyada  “Kimirra”  şəhəri, güney Anadoluda “Kemerli” və 

“Qamir”, bu gün bel

ə  Qamərin  adını  daşıyan  Quzey  Azərbaycanın  Zaqatala 

---

~ 134 ~ 

 

bölg

əsindəki  “Qımır”  və  “Qımırlı”,  “Qəmərli və  Kəmərli”, Qərbi 

Az

ərbaycandakı “Gümrü”, Güney Azərbaycandakı “Kəmər, Komar, Xomarlu, 

K

əmərabad, Qəmərabad, Kəmərdaran”, Borçalı mahalındakı “Böyük Kəmərli, 

Kiçik K

əmərli” və  s.  kimi  yer  adlarının  mövcudluğu  və  qədim Azərbaycan 

xalq  mahnısı  “Qəmərim”də  göstərir ki, Kimmer Türkləri məhz qədim 

Az

ərbaycanın və Ön Asiyanın avtoxton (yerli) xalqıdır. 

Eradan 

əvvəl VIII-V  əsrlərə  aid mənbələrdə  Kimmerlərlə  Saklar 

(İskitlər, Skiflər) və Massagetlər eyniləşdirilmiş, Kimmer və Saklardan Munna 

(Manna) v

ə Urartunun güney, Massagetlərdən isə Quzey Azərbaycan sakinləri 

kimi b

əhs etmişlər. Və bu eyni etnik qövmlər arasında özlərindən öncəki Türk 

Kuti v

ə Munna  mirası  uğrunda  amansız  qanlı çatışmalar  başlamışdı.  Eradan 

əvvəl VII əsrdə Kimmer və Sak Türklərinin bir qismi Güney Azərbaycanda, 

dig

ər bir qismi də  Anadolunun güneyində  hakim mövqeyə  yüksəlmiş, 

bel

əliklə, biri Azərbaycanda-Munnada, digəri Anadoluda-Urartunun 

güneyind

ə iki mərkəz yaranmışdı ki, Munnanın quzey-batı və batı ərazilərində 

yaşayanlara  İşpakay,  Urartunun  güneyində  olanlara isə  Partatua rəhbərlik 

etmişdir. Sakların böyük başçılarından sayılan İşpakay Assurlarla döyüşlərin 

birind

ə  həlak  olmuş,  Assurlarla  döyüşdən imtina edən Urartunun 

qonşuluğundakı  Partatua  isə  Assur  hökdarı  Asarhaddonun  qızı  ilə  evlənərək 

onun mütt

əfiqinə  çevrilmişdi.  Heredot  Partatuanı  “Prototiy”  kimi  göstərmiş, 

b

əzi tədqiqatçılar  isə  səhv  olaraq  İkinci  Böyük  Turan  İmperatoru  Alp  Ər 

Tonqanı-Əfrasiyabı sak hökmdarı Partatua ilə eyniləşdirmişlər. Halbuki İkinci 

Böyük  Turan  İmperatorluğunun  Xaqanı  Alp  Ər  Tonqa  (Oğuz  Xaqan, 

Əfrasiyab) ilə  Sak  hökmdarı  Partatuanı  ən  azı  doqquz  min  illik  bir  zaman 

k

əsiyi ayırır.